Kafana Beli medved u Zemunu
 | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija | Vasilija Vasilijevića 10, Zemun,  Srbija
|
| Status | zatvorena |
| Otvaranje | 17. vek. |
| Zatvaranje | početak 60-tih 20. veka |
| Broj spratova | 1 |
Kafana „Beli medved” u Zemunu nekad ugostiteljski objekat, danas je jedna od najstarijih sačuvana zemunskih kuća balkanske arhitekture iz osmanlijskog perioda i najstariji objekat u Beogradu. Pretpostavlja se da je stara skoro 4 veka, mada je tačna godina gradnje nepoznata. Prvi put se u pismenim dokumentima pominje u beleškama francuskog putnika Kiklea, koji je prošao kroz Zemun 1658. godine. Kikle je tada zapisao da se u varoši nalaze tri hana, od kojih je najveći bio onaj na današnjoj adresi Vasilija Vasilijevića 10. U vojnom planu Zemuna Nemca Henrika Otendorfa ova kafana ucrtana je i 1663. godine.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Zgrada se nalazi u centralnom gradskom jezgru Zemuna u podnožju lesne zaravni Ćukovac, u istoimenom naselju Ćukovac na adresi Vasilija Vasilijevića 10, na samo 50 metara od glavne zemunske ulice, 300 metara zapdno od Gardoša, 200 metara severozapadno od pozorišta Madlenijanum i 400 metara zapadno od Gardoša, desne obale Dunava i Crkve Svetog Nikole.
Stanje zaštite[uredi | uredi izvor]
Kuća je pod prethodnom zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda i predstavlja jedan od spomenika kulture opštine Zemun,[2] ali je i kao takva vrednost prepuštena zubu vremena. Da nema table sa šturim istorijatom o Kafani „Beli medved” postavljenoj na terasi objekta, turisti i drugi prolaznici (izuzev stanovnika Ćukovca i starih Zemunaca) ne bi znali o kakvom objektu od nacionalnog značaja se radi.
I pored toga što je bivša kafana, stavljen pod zaštitu države i proglašen za kulturno dobro, o kući brinu jedino njeni stanari, koji je popravljaju, uređuju i održavaju, sopstvenim jako skromnim sredstvima tako da je objekat u građevinskom smislu u jako lošem stanju i nedostupan posetiocima.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Od svog nastanka u vreme Osmalijskog carstva, najverovatnije u 17. veku, kafana (nekada han) menjala je države, vlasnike, stanare, goste, i tako postala jedina sačuvana zemunska kuća balkanske arhitekture iz osmanlijskog perioda, i najstariji objekat u Beogradu.
Godina gradnje je nepoznata, ali prema beleškama francuskog putnika Kiklea koji je prošao kroz Zemun 1658. godine, u tadašnjoj varoši bila je najveća od tri hana. Pet godina kasnije ucrtana je u vojnom planu Zemuna, koji je sačinio Nemac Henrik Otendorf 1663. godine.
Precizniji podaci o ovoj kući datiraju iz 1717. godine kada je u njoj odseo austrijski princ i veliki vojskovođa Eugen Savojski, u vreme bitke za Beograd. Naime nakon angažovanja na obnavljanju starog savezništva iz prethodnog, Velikog bečkog rata, Austrija je stupila u drugi rat protiv Osmanlija (1716—1718). Postavljanje prekaljenog i proslavljenog vojskovođe, princa Evgenija Savojskog, za glavnokomandujućeg, bilo je pouzdani znak da car Karlo VI na svom putu do „trijumfalne kapije” nije želeo ništa da prepusti slučaju. Austrijsko zaposedanje Beograda praćeno habzburškim prodorom na istok i jug, međutim, i ovog puta morao je biti prekinut zbog nepovoljnog razvoja događaja na zapadu Evrope. Posredstvom Engleske i Holandije, u Požarevcu je 21. jula 1718. potpisan |mirovni ugovor između Austrije, Mletačke republike i Turske. Ovo je bio najpovoljniji mir koji je Austrija ikad sklopila sa Turskom: sem čitavog Banata sa Temišvarom i Malom Vlaškom (Oltenijom), Habzburzima su pripali donji Srem, severna Srbija (do linije Čačak–Stalać–Negotin), Semberija sa Bijeljinom i uzak pojas bosanske Posavine.[3][4][5][6] Tako je zahvaljujući velikom vojskovođi Eugenu Savojskom, najznačajem gostu kafane, od njenog osnivanja, Zemun i kafana „Beli Medved” u njemu ući u sastav Austrije.
Naziv „Zartaken” objekat ispod tvrđave na Gardošu dobio je 1740. godine, od kada datira najstariji urbanistički plan Zemuna sa ucrtanih 550 građevina u 13 ulica. među kojima je bio i objekata „Zartaken”. U toku 18. veka prizemlje kuće preuređeno je i prešlo je iz hana u kafanu.
U neobjavljenoj studiji Nikole Ilića „Od hana do hotela” koja se čuva u Zavičajnom muzeju Zemuna, zapisano je „da je krajem 19. veka gostionica „Kod belog medveda” pripadala Naumu Nikoliću, potom Todoru Mariću Gačuli da bi je tridesetih godina 20. veka kupio Marko Todorović Čanak.”
Nepoznato je kada je, ovaj uvek dobro posećen, objekat nazvan „Kod medveda”, mada se od davnina pamti njegova viseća cimer, tabla sa slikom medveda u stojećem stavu, po kome je vereovatno i nazvana „Beli medved”. Prema podacima iz neobjavljene studije Nikole Ilića:
| „ | Cimer je menjao osnovnu boju, a najčešće je bio beo što je u skladu sa nazivom. Za promenu boje cimera zaslužni su moleri, koji su se sa drugim zanatlijama rado sretali kod „Belog medveda”. Pojedine zanatlije u njemu su proslavljale svoju esnafsku slavu..[7] | ” |
Najpopularniji vlasnik ove kafane pre Prvog svetskog rata bio je Toša Marić zvani „Gačula”, dok je u periodu od 1927. do 1948. godine to bio Marko Todorović ili „Marko Medved”, kako su ga po kavfani zvali zemunci. Marko Todorović bio je vlasnik gostionice sve do 1948. godine, kada je nacionalizovana i prešla u ruke Ugostiteljskog preduzeća „Central” iz Zemuna.
Todoroviću je država ostavila stan na spratu kuće, a kafana je sve do početka 60-tih godina 20. veka bila omiljeno mesto Zemunaca.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Zgrada je jednospratna kuća građena od drveta i opeke (bondruka), sa lokalima u prizemlju i stanovima na spratu. Prepokrivena je crepom na četiri vode. U objekat se ulazi na dva nezavisna ulaza za sprat i prizemlje preko terasom natkriljenog terma.
Okrenutu prema ulici, zgradu krasi terasa na spratu zgrade sa ogradom od ukrasnih čamovih daščica.
- Lagumi ispod objekta
Ispod gostionice „Beli medved” iskopan je lagum sa dva kraka dužine 10 i 14 m koji je sa unutrašnje strane ozidan opekom. Lagum je od strane vlasnika kafane korišćen kao vinski podrum, jer je imao dobru ventilaciju i temperaturu koja pogoduje negovanju i čuvanju vina.
U njemu se nekada pored vina hladilo i čuvalo i drugo piće i namirnice, na konstantnoj temperaturi i zimi i leti od 17 stepeni. Zimi su u lagum donosili led sa Dunava i posipali ga slamom da se što duže održi i ne istopi.
Prema rečima dr Vidoja Golubović, koautor knjige „Beograd ispod Beograda”, u nemačkim dokumentima vinski podrum - lagum se pominje pod nazivom ledara.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Mučibabić, Daliborka. „Kuća na Ćukovcu od 354 leta”. Politika, Beograd, 2012. Pristupljeno 19. 4. 2017.
- ^ „Kulturna dobra Zemuna”. Gradska Opština Zemun. Arhivirano iz originala 19. 04. 2017. g. Pristupljeno 19. 4. 2017.
- ^ V. Ćorović, Istorija Jugoslavije, 371
- ^ V. Čubrilović, Srbija i Pećka patrijaršija (Srbija pod austrijskom vlašću), u: Istorija naroda Jugoslavije, II, 1257
- ^ R. Veselinović, Srbija pod austrijskom vlašću 1718–1739 (Austro-turski ili „varadinski“ rat 1716–1718), u: Istorija srpskog naroda, IV-1, 108
- ^ V. Ćorović, Istorija Srba, II, 222.
- ^ Nikole Ilića „Od hana do hotela” nobjavljena studija koja se čuva u Zavičajnom muzeju Zemuna.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Kafana Beli medved u Zemunu na Vikimedijinoj ostavi
- Kuća na Ćukovcu od 354 leta - Politika onlajn, 2012.
