Korisnik:Miloš/Privreda i društvo od XI do XV vijeka
Počevši od IX vijeka, Evropa se postepeno oslobađa privredne zaostalosti u kojoj je tavorila od kasnoantičkih vremena, u vjekovima koji su predhodili seobi naroda. Zahvaljujući malim naprecima u proizvodnji, stvaralo se više dobara i sredstava za život, tako da se uvećavalo stanovništvo, čime je rastao i broj radnih ruku i novih proizvođača.U periodu od XI do XV vijeka dolazi do pojave organizovanja zanatskog stanovništva u posebne saveze: esnafe i gilde.
Esnafi[uredi | uredi izvor]
To je savez sitnih zanatlija koji pripadaju istoj profesiji.U većini gradova pripadnost esnafu je obavezna.Oni su uticali na privredni život pa i na politički razvoj mnogih gradova.
O esnafu[uredi | uredi izvor]
Pored opšteg staranja o životu i problemima svojih članova, ove organizacije su nadzirale i njihov profesionalni rad i branile interese cijelog poziva.Zanatlija je proizvodio u svojoj radionici, ali po pravilima koja je esnaf propisivao i kontrolisao. Strogo je određen bio način proizvodnje, kvalitet, broj pomoćnika, radno vrijeme itd.Ovi propisi strogo zabranjuju noćni rad.Svaki majstor može imati samo jednu radionicu. Pripadanje esnafu bilo je preduslov da se samostalno radi u zanatu ili trgovini, a ulazak u esnaf bio je ograničen. Čovjek je nekoliko godina morao da uči zanat, zatim približno toliko da radi kao pomoćnik(kalfa), da bi poslije toga postao majstor.Od budućeg majstora tražilo se da izradi remek-djelo (težak zadatak ili složenu izrađevinu) iz svoje struke, kad bi mu to pošlo za rukom.Morao je da plati takse za stupanje u esnaf i da priredi gozbu za sve njegove članove.Svaki esnaf je imao svoga starješinu, zajednički novac za uzajamnu pomoć, svoju zastavu i obilježja.Kao članovi esnafa, zanatlije su učestvovale u vršenju gradskih dužnosti, a u nekim italijanskim i njemačkim gradovima esnafi su učestvovali i u gradskoj upravi.Esnaf je kao zajednica štitio zanatlije pojedinca, ali je istovremeno svojim strogim i sitničavim propisima ograničavao slobodu stvaranja, a time posredno kočio tehnički napredak i unapređenje proizvodnje, a pronalazači strogo kažnjavani. Otežavajući pristup novim članovima, esnaf je štitio svoje članove od međusobne konkurencije, ali je na taj način i stvorio uslove za eksploataciju pomoćnika.Esnaf je bio i vojna organizacija koja za rat daje jedan odred.Starješina esnafa nosi titulu magistra(učitelja) i izabrana je ličnost u esnafu.Esnaf je imao i nadzornike koji su pazili da se pravila esnafa ne krše.Ova organizacija poseduje i svoj sud. U većini slučajeva grad svojim proizvodima zadovoljava gradsku i seosku oblast.Veliki gradovi koji se nalaze na raskršćima počinju voditi obilno trgovinu sa drugim zemljama.Nakon izvjesnog vremena majstori počinju iskorištavati šegrte jer im je staž bio veoma dug.Dok je kalfa bio u službi on majstoru daje višak svoga rada.Kalfe su radile od jutra do mraka.
Patricijat[uredi | uredi izvor]
Iako su korporacije ograničavale pojedinca, ipak je i među zanatlijama, a naročito među trgovcima, dolazilo do velikih razlika u imovnom stanju.Nasljeđivanjem, povezivanjem putem bračnih veza i miraza, ove razlike su se iz generacije u generaciju povećavale.Gradsko društvo je u ekonomski naprednim gradovima za kratko vrijeme došlo do stepena polarizacije sličnog onom u feudalnom društvu.Imućni su postajali sve uticajniji i dobijali najvažnije funkcije u gradu, dok je sirotinja, koja je obavljala razne pomoćne i teške poslove, bila bez ikakvog uticaja i ugleda.Društvena nejednakost se izražavala i u položaju korporacija, među kojima su najuglednije bile one koje su okupljale slobodne profesije(lakare, advokate, notare) i velike trgovce. Pripadnici imućnih slojeva su se smatrali i nazivali plemstvom.Nasljeđivalo se ne samo imanje, nego i mjesta u gradskim vijećima.Upravne sudske funkcije u gradovima, obavljali su građani iz dobrostojećih porodica koji su imali više znanja i iskustva, a počev od XIII vijeka opaža se težnja da se članstvo u gradskim vijećima i mjesta u službama ograniče na one čiji su preci bili na istim tim funkcijama. U mnogim gradovima je sprovedeno „zatvaranje vijeća“, tačno evidentiranje porodica koje su zastupljene u gradskom vijeću. Na taj način se gradsko plemestvo, nazvano starim terminom patricijat, zaokružuje i zatvara isključujući iz gradske uprave sve ostale društvene slojeve.U mnogim gradovima to je bio povod za društvene sukobe, koje su predvodili bogatiji pučani i esnafi.
Gradske teritorije[uredi | uredi izvor]
Pripadnici patricijata su vodili život po uzoru na staro feudalno plemstvo.Nastojali su da novac stečen trgovinom i drugim poslovima ulažu u nepokretnosti, građevine i zemljišne posjede.Oni gradovima nameću svoju težnju da se proširi teritorija grada, koja se nekad završavala kod gradskih zidina.Na različite načine gradovi su uspjevali da steknu okolnu teritoriju i stave pod svoju vlast njene stanovnike.Zemljište pod vlašću grada nazivalo se najčešće distrikt.Pravo slobodnih građana, sticano poslije jedne godine života u gradu, uglavnom se nije prenosilo na stanovnike gradskog distrikta.Međutim, oni nisu bili u položaju kmetova.Obrađivali su zemlju na osnovu pogodbe i ugovora i potpadali su pod uriscikciju gradskih vlasti. Gospodarenje distriktom imalo je i ekonomski značaj, jer je olakšavalo snabdjevanje gradova namirnicama i sirovinama. Na gradskoj teritoriji gospoda su podizala ljetnikovce u njima provodila dio godine ili se sklanjala u vrijeme epidemija.U ratnim opasnostima stanovnici distrikta nalazili su utočište unutar gradskih zidina.
Vremenom će doći do borbi esnafskih zanatlija sa patricijatom za prevlast u gradovima.Te borbe su vođene od 13. do 15. vijeka.Seniori često u želji da vrate svoju vlast u gradovima podstrekavaju borbu između zantlija i patricijata.u 14. i 15. vijeku u većini gradova doći će do zatvaranja esnafa unutar samih sebe. Esnavski majstori se ujedinjuju u zatvorene korporacije.Tada će samo rodbina esnafskih majstora besplatno moći dobiti zvanje majstora.
Otale kalife morale su imati velike novčane izdatke kao i remek delo koje je takođe mnogo koštalo.Nakon svega kalifa bi trebao pripremiti gozbu za čitav esnaf.Na ovaj način kalife su bile primorane da ostanu u istom statusu kao stalni plaćeni radnici.
Trgovina[uredi | uredi izvor]
Trgovci su radnicima nabavljali sav materijal.Tokom vremena oni će taj materijal početi davati na kredit.Ovim će vezati majstore za sebe,nakon čega diktiraju cijene njihovih proizvoda.Jedna od oblasti gdije se živoodvijala trgovina je Sredozemno more.Ova oblast vezuje zapadno evropsko tržište sa Istokom.Druga važna trgovačka oblast bila je,baltičko i sjeverno more.Njen centar bio je u Flandriji (današnja Francuska).U 12. i 13. vijeku najvažniji trgovački centar bila je Grofovija Šampanja.Tamo su sajmovi trajali preko cijele godine.
Šampanjske sajmove uništo je stogodišnji rat između Engleske i Francuske.Borba sa feudalnim seniorima i uslovi trgovine natjerali su trgovce da se ujedine u posebnu organizaciju koja se zove Gilde i Hanze. One su stvarale uslove za sigurnija putovanja i osiguravale robu na putovanjima, a kako su robu prevozili brodovima,uspjeli su izboriti monopol za plovidbu pojedinim rijekama. Naime,osim Venecije,Đenove, i Dubrovnika,koji su brodili sredozemljem,evropljani su još uvijek uglavnom plovili rijekama.Hanzeatska društva su širila trgovinu i razvijala brodografiju.Plovidba rijekama se vremenom proširila na Baltičko more.Najveća hanzeatska skladista su bila u Londonu i Novogoradu,a njihovi brodovi su plovili sve do portugalskih obala.Trgovinu u ovom vreme otežava različitost moneta.Skoro svi gradovi kovali su svoj sopstveni novac.Radi jedinstvenosti u trgovini stvorila se profesija mjenjačnica novca.Novac ja bio matalni i težak, pa su mjenjači morali da isporučuju novac na mjesto trgovine preko takozvanog agenta.Tako će veoma brzo početi da nastaju banke.Crkvene ustanove u zapadnoj Evropi bile su prve banke. Pošto crkva zabranjuje kamate one su se odmah upisivale kao dug.Značajnu ulogu u bankarstvu imali su Jevreji koji su živjeli u posebnim naseljima koja se nazivaju Geta.Zbog njihovog bogatstva katolici rasprostranjuju mržnju prema njima, kako bi se stekli uslovi da ih opljačkaju.Na selu u ovo doba naturalne obaveze prelaze u novčana davanja.