Korisnik:Zarko.milos/pesak
Praistorijsko rudarstvo na tlu centralnog Balkana[uredi | uredi izvor]
Rudarstvo postoji gotovo toliko koliko i ljudski rod, činilo je i čini oslonac privrednog, kulturnog i opšteg društvenog razvoja čovečanstva. Razvijalo se ili stagniralo u dugoj istoriji, donoseći blagostanja ili stradanja znatno utičući na mnoge događaje u istoriji. Savremena arheološka istraživanja potvrđuju da se koreni rudarstva na tlu Centralnog Balkana nalaze u praistoriji.
Pojava rudarstva tesno je povezana sa početkom proizvodnje oruđa i oružja, sa čovekovom željom da prirodu potčini sebi, da koristi sredstva koja mu ona pruža, kako bi ostvario osnovne uslove za svoju egzistenciju. Put od prvobitnog površinskog prikupljanja minerala do rudarstva današnjih dana veoma je dug. Jedna od prvih rudarskih delatnosti u razvoju civilizacije jeste traganje za kremenom, opsidijanom i pigmentima.
U početke rudarenja svrstava se i kopanje gline za izradu keramičkih sudova, kao i u građevinske svrhe i za izradu pribora za tkanje, ribarenje i zagrevanje (tegovi, pršljenci). Pozajmišta gline za potrebe praistorijskog čoveka poznata su na svim neolitskim naseljima Centralnog Balkana, kao što su eponimna naselja Vinča-Belo Brdo, i Starčevo.
Potrebno je, međutim, naglasiti da su mnoge savremene ciglane uništile ili oštetile veliki broj praistorijskih naselja i nekropola. Korišćenje gline opredelilo je praistorijskog čoveka da svoja naselja podiže na onim mestima na kojima se i danas najčešće nalaze ciglane, što pokazuje da su praistorijski ljudi znali da odaberu prave lokalitete za kopanje gline.
Nažalost, mnoga mesta na kojima je glina iskopavana u praistoriji ne mogu se sigurno odrediti, ali se pouzdano zna, na osnovu ispitivanja uzoraka gline i arheološkog materijala, da je glina kopana u neposrednoj blizini naselja.
Najranije korišćenje kremena na teritoriji Centralnog Balkana za sada se jedino može locirati kod sela Rujnik, poznatog po nalazima artefakata iz paleolita (lokalitet Kremenac). Poznat nam je, takođe, rudnik Krivo Polje kod Ramađe, na kome su u starijem neolitu korišćeni opal, kalcedon, jaspis ili plavi ahat. Rudnik potiče iz starijeg neolita - starčevačka kultura, sredina VII i prva polovina VI milenijuma pre nove ere.
Pretpostavlja se, takođe, da su različite vrste kremena i stenovitog materijala u neolitskom i ranom eneolitskom periodu dobijane rudarskim radovima u vreme vinčanske kulture. Korišćenje mineralnih sirovina za oruđe i sečiva nastavljeno je i posle uvođenja u upotrebu prvih metala - bakra i zlata.
Razvoj i napredak[uredi | uredi izvor]
Razvoj i napredak civilizacije doveli su do otkrivanja metala, što je istovremeno i viši stepen u razvoju rudarstva. Znatan napredak praistorijsko rudarenje doživljava u kasno bronzano doba, da bi puni zamah dobilo tek u gvozdeno doba.
Napredak i razvoj metalurgije u neposrednoj je vezi sa razvojem rudarstva. Stoga je nemoguće govoriti o rudarstvu bez metalurgije, kao i o metalurgiji bez rudarstva. Na teritoriji Srbije do danas je sačuvan i delimično proučen veći broj starih rudišta. Sva ta nalazišta za nas imaju spomenički karakter i zaštićena su kao kulturna dobra. Među reprezentativne spomenike kulture rudarstva i arheometalurgije ranog eneolitskog perioda svrstava se rudnik bakra Rudna Glava kod Majdanpeka, jedan od najstarijih rudnika na ovom prostoru koji je sistematski istražen. Rudna glava je, nažalost, otkrivena tek kad je modernim površinskim kopom magnetita uništen njegov središni i najvažniji deo. Istražen je veći broj okana, prirodnih kanala rude halkopirita i magnetita, odakle potiče obiman fond nalaza: kameni batovi - obluci različitih veličina i namene, ostave keramičkih sudova, žrtvenika, koštanog alata, uključujući tu kopače od jelenskog roga. Eksploatisani su karbonatni minerali malahit i azurit. Uprkos tim oštećenjima, na Rudnoj Glavi je bilo mogućno slediti razvoj primarnog rudarstva i metalurgije, odnosno arheometalurških znanja u ranom eneolitu. Rudarstvo bakra ranog eneolita vezuje se za kraj VI i prvu polovinu V milenijuma pre nove ere.
Istorijski značaj[uredi | uredi izvor]
Osim Rudne Glave, za praistorijski period značajan je i rudnik Mali Šturac (Prlovi) na Rudniku. Na tom lokalitetu, osim karbonatne rude bakra, nalažen je i gorski kristal koji se u neolitskom periodu upotrebljavao za izradu nakita. Nađeno rudarsko oruđe na Malom Šturcu, batovi - obluci s poprečnim žlebom, pokazuju viši stepen u razvoju. Ovo nalazište je hronološki mlađe od Rudne Glave i svrstava se u rano bronzano doba.
Bogatstvo mineralnim sirovinama Centralnog Balkana, tačnije rečeno današnje teritorije Srbije, omogućilo je stvaranje rudarskih i metalurških centara na samom početku metalnog doba. U pojedinim rudarskim oblastima, kao što je timočki eruptivni basen, rudarstvo i metalurgija bakra održavaju se neprekidno od ranog eneolita (bakarno doba), preko rimskog i srednjovekovnog rudarstva, do naših dana.
Potrebno je istaći da je praistorijsko rudarstvo bakra i zlata nastalo na iskustvima prethodnog rudarenja kremena i gline u neolitskom periodu.
Rudarsko oruđe[uredi | uredi izvor]
Rudarsko oruđe praistorijskog rudara veoma je primitivno, upravo onakvo kakvo je moglo da se nađe u prirodi, manje ili više oblikovano i vremenom usavršavano. Glavno rudarsko oruđe bili su kameni batovi raznih veličina i težina. Veći batovi imali su žleb za vezivanje užeta i oni su kao klatno služili za razbijanje rude. Druga alatka bio je pijuk izrađen od krune i čeonih parožaka jelenskog roga; lopate su bile od lopatične kosti vola, jelena, svinje ili neke druge životinje, dok su klinovi bili od jelenskih parožaka. U upotrebi su bile i kamene sekire, kao i veći i manji kameni batovi. Jelenski rogovi, sa ostavljena dva paroška, upotrebljavani su kao grabulje. Iskopanu rudu su izvlačili na površinu u vrećama od kože. Od početka rudarenja postavio se problem deponovanja šljake i jalovine, pa su rudari u praistoriji počeli da koriste ispražnjena okna za deponovanje tog otpada.
Zbog značaja koji su bakar i bronza imali za praistorijskog čoveka i zbog mogućnosti prerade već oštećenih metalnih delova pretapanjem, stari metal je služio kao sirovinska baza za izradu novog oruđa i oružja. Razvojem rudarstva i metalurgije, već u ranoj praistoriji počinje i trgovina metalima. Praistorijsko rudarstvo ne može se pouzdano sagledati iz dva razloga. To su: nedovoljna istraženost i činjenica da su rimski, a kasnije i rudari u srednjem veku, svojom eksploatacijom uništavali radove praistorijskih rudišta. 0 rudarstvu ilirskih, tračkih i keltskih stanovnika na našim prostorima posredno svedoče arheološki nalazi novca od srebra i bakra koji su kovali njihovi vladari.[1]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Rudarstvo na tlu centralnog Balkana. prof.dr Slobodan Vujić
prof.dr Borislav Jovanović
Časlav Jordanović. ISBN 978-86-82977-21-6. line feed character u
|publisher=na poziciji 23 (pomoć)
Literatura[uredi | uredi izvor]
Prof.dr Slobodan Vujić, prof. dr Borislav Jovanović, Časlav Jordanović, Rudarstvo na tlu centralnog Balkana