Lauta

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Lauta
Renesansna lauta, 2013
KlasifikacijaŽičani instrumenti (okidački)
Hornobestel-Zaks sistem321
Graditelji
Levinove gitare

Lauta ili lutnja je žičani trzački instrument.

Evropska lauta i moderni bliskoistočni oud potiču od zajedničkog pretka kroz različite evolucione puteve. Luta se koristi u širokom spektru instrumentalne muzike od srednjeg veka do kasnog baroka i bila je najvažniji instrument za sekularnu muziku u renesansi.[1]

Istorijat razvoja laute[uredi | uredi izvor]

Žičani kineski muzički instrument sa četiri žice Pipa. Ponekad se zove kineska lauta. Ima oblik kruške koji je od drveta. Lauta je trzalački instrument. Ovaj instrument se koristio pre skoro dve hiljade godina u Kini. Nekoliko sličnih instrumenata u istočnoj i jugoistočnoj Aziji su izvedeni iz Laute.

Prve laute[uredi | uredi izvor]

Slika u staroegipatskoj grobnici koja prikazuje svirače sa lautama dugog vrata, 18. dinastija (oko 1350. p. n. e.).
Helenistička scena banketa iz 1. veka nove ere, Hada, Gandara. Lautista sa lautom kratkog vrata, krajnje desno.
Lauta u Pakistanu, Gandara, verovatno Butkara u Svatu, Kušanski period (1. vek-320)
Gandarska lauta, Pakistan, dolina Svat, region Gandara, 4-5 veka

Kurt Saks je definisao lautu u terminološkom delu Istorije muzičkih instrumenata[2] kao „sastavljenu od tela i vrata koji služi kao drška i kao sredstvo za istezanje žica izvan tela“.[3] Njegova definicija se fokusirala na karakteristike tela i vrata, a ne na način na koji su žice zvučale, te su se gudački instrumenti računali kao „gudačka lauta“.[3] Saks je takođe napravio razliku između „laute dugog vrata“ i varijante kratkog vrata.[3] Kratkovrati varijetet sadržao je većinu naših savremenih instrumenata, „laute, gitare, vergl i celu porodicu viola i violina“.[3]

Duge laute su bile starije laute; „arapski tanbur... verno je sačuvao spoljašnji izgled drevnih lauta Vavilonije i Egipta“.[4] On je dalje kategorisao duge laute sa „probušenom lautom“ i „lautom dugog vrata“.[3] Probušena lauta imala je vrat napravljen od štapa koji je probijao telo (kao u drevnim egipatskim lautama dugog vrata i modernom afričkom gunbriju[5]).[6] Duga lauta imala je pričvršćen vrat i uključivala je sitar, tanbur i tar (dutar 2 žice, setar 3 žice, čartar 4 žice, pančtar 5 žica).[3][4]

Saksova knjiga je iz 1941. godine, a arheološki dokazi koji su mu bili dostupni stavljaju rane laute oko 2000. godine pre nove ere.[7] Otkrića su od tada vratila postojanje laute na oko 3100. p. n. e.[8]

Muzikolog Ričard Dambril danas kategoričnije koristi reč lauta da bi razgovarao o instrumentima koji su postojali milenijumima pre nego što je skovan termin „lauta“.[9] Dambril je dokumentovao više od 3.000 godina ikonografskih dokaza o lautama u Mesopotamiji, u svojoj knjizi Arheomuzikologija drevnog Bliskog istoka. Prema Dambrilu, porodica lauta je uključivala instrumente u Mesopotamiji pre 3000. godine pre nove ere.[8] On pokazuje na cilindrični pečat kao dokaz; koji datira iz oko 3100. godine pre nove ere ili ranije i sada je u posedu Britanskog muzeja, pečat na jednoj strani prikazuje ono što se smatra da je žena koja svira na štapnu „lautu“.[8][10] Kao i Saks, Dambril je koristio dužinu kao razlikovanje lauta, podelivši mesopotamske laute na duge i kratke.[11] Njegova knjiga ne pokriva kraće instrumente koji su postali evropska lauta, osim što prikazuje primere kraćih lauta u antičkom svetu. On se fokusira se na duže laute Mesopotamije, različite tipove kordofona sa vratom koji su se razvili širom antičkog sveta: grčke, egipatske (u Srednjem kraljevstvu), iranske (elamitska i druge), jevrejske/izraelske, hetitske, rimske, bugarske, turske, indijske, kineske, jermenske/kilikijske kulture. Među dugim lautnama on imenuje panduru i tanbur[12]

Linija lauta sa kratkim vratom dalje je razvijena istočno od Mesopotamije, u Baktriji i Gandari, u kratku lautu u obliku badema.[13][14] Kurt Saks je govorio o prikazima gandarskih lauti u umetnosti, gde su one predstavljene u mešavini „umetnosti severozapadne Indije“ pod „jakim grčkim uticajima“.[15] Laute kratkog vrata u ovim gandarskim umetničkim delima bile su „poštovani predak islamske, kinesko-japanske i evropske porodice lauta“.[15] On je opisao gandarske laute kao „telo u obliku kruške koje se sužava prema kratkom vratu, prednji držač za žice, bočne klinove i četiri ili pet žica“.[15]

Kompozitori i lautisti[uredi | uredi izvor]

Renesansa[uredi | uredi izvor]

Barok[uredi | uredi izvor]

Savremeni izvođači[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Grout, Donald Jay (1962). „Chapter 7: New Currents In The Sixteenth Century”. A History Of Western Music. J.M. Dent & Sons Ltd, London. str. 202. ISBN 0393937119. „By far the most popular household solo instrument of the Renaissance was the lute” 
  2. ^ Sachs, Curt (1914). „The history of Musical Instruments” (PDF). The Public's Library and Digital Archive. 
  3. ^ a b v g d đ Sachs, Curt (1940). The History of Musical InstrumentsNeophodna slobodna registracija. New York: W. W. Norton & Company. str. 464. 
  4. ^ a b Sachs, Curt (1940). The History of Musical InstrumentsNeophodna slobodna registracija. New York: W. W. Norton & Company. str. 255–257. 
  5. ^ „ATLAS of Plucked Instruments”. www.atlasofpluckedinstruments.com. Pristupljeno 2022-04-20. 
  6. ^ Sachs, Curt (1940). The History of Musical InstrumentsNeophodna slobodna registracija. New York: W. W. Norton & Company. str. 102–103. 
  7. ^ Sachs, Curt (1940). The History of Musical InstrumentsNeophodna slobodna registracija. New York: W. W. Norton & Company. str. 82–83. 
  8. ^ a b v Dumbrill 1998, str. 321
  9. ^ Dumbrill 2005, str. 305–310. "The long-necked lute would have stemmed from the bow-harp and eventually became the tunbur; and the fat-bodied smaller lute would have evolved into the modern Oud ... the lute pre-dated the lyre which can therefore be considered as a development of the lute, rather than the contrary, as had been thought until quite recently ... Thus the lute not only dates but also locates the transition from musical protoliteracy to musical literacy ..."
  10. ^ „Cylinder Seal”. British Museum.  Culture/period Uruk, Date c. 3100 BC, Museum number 41632.
  11. ^ Dumbrill 1998, str. 310
  12. ^ Dumbrill 2005, str. 319–320. "The long-necked lute in the OED is orthographed as tambura; tambora, tamera, tumboora; tambur(a) and tanpoora. We have an Arabic Õunbur; Persian tanbur; Armenian pandir; Georgian panturi. and a Serbo-Croat tamburitza. The Greeks called it pandura; panduros; phanduros; panduris or pandurion. The Latin is pandura. It is attested as a Nubian instrument in the third century BC. The earliest literary allusion to lutes in Greece comes from Anaxilas in his play The Lyre-maker as 'trichordos' ... According to Pollux, the trichordon (sic) was Assyrian and they gave it the name pandoura...These instruments survive today in the form of the various Arabian tunbar ..."
  13. ^ During, Jean (1988-12-15). „Barbat”. Encyclopaedia Iranica. Pristupljeno 2012-02-04. 
  14. ^ „Bracket with two musicians 100s, Pakistan, Gandhara, probably Butkara in Swat, Kushan Period (1st century – 20)”. The Cleveland Museum of Art. Pristupljeno 25. 3. 2015. 
  15. ^ a b v Sachs, Curt (1940). The History of Musical InstrumentsNeophodna slobodna registracija. New York: W. W. Norton & Company. str. 159–161. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Lauta na Vikimedijinoj ostavi.

Društva

Internet muzika i drugi korisni resursi

Fotografije istorijskih instrumenata

Instruments et oeuvres d'art – search-phrase: Mot-clé(s) : luth
Facteurs d'instruments – search-phrase: Instrument fabriqué : luth
Photothèque – search-phrase: Instrument de musique, ville ou pays : luth

Članci i resursi

Original: Over de pioniers van de luitrevival; Luthinerie / Geluit no. 15 (September 2001) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. mart 2012) and no. 16 (December 2001) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. avgust 2012)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лаута&oldid=27554332”