Manastir Hodoš

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Manastir Hodoš
Osnovni podaci
JurisdikcijaRumunska pravoslavna crkva
Osnivanjeoko 1177.
OsnivačJakšići
MestoArad, Pomorišje
Država Rumunija

Manastir Hodoš (rum. Mănăstirea Hodoș-Bodrog) je manastir Rumunske pravoslavne crkve u Pomorišju, u okrugu Aradskom. Nekada je manastir bio srpski, kao zadužbina plemenitih Jakšića. Manastir je posvećen Velikoj Gospojini (Uspenju Presvete Bogorodice).

Položaj[uredi | uredi izvor]

Manastir Hodoš se nalazi na 15 km jugozapadno od Arada, pokraj mesta Felnak. Manastir je blizu reke Moriš (istorijsko Pomorišje).

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Prem rumunskim izvorima manastir Hodoš je osnovan još 1177. godine[1]. Međutim, postojani podaci govore da su današnji manastir osnovala u 15. veku stara plemenita srpska porodica Jakšići (kao obližnji manastir Bezdin, koji i danas pripada SPC). Ktitor manastira bio je srpski vlastelin Stevan Jakšić, rodom iz Jagodine u Srbiji.

Manastir su 1666. godine posetili kaluđeri srpskog manastira Pećke patrijaršije. Izašli su pred njih sa prilozima. Iguman Maksim i starac Ananije doneli su na blagoslovenje "6 žutica i čašu". Prilog su dali pored igumana i proiguman Tadej i izvesni Ognjan.[2]

Poznati su svi nastojatelji manastira Hodoša, od 1700. godine. Navode se ovde samo arhimandriti: Sofronije (1700), Aleksandar Preradović (1732), Vićentije Prodanović (1750), Vićentije Novalić (1773, rodom iz Mostara), Genadije Đukić (1778, rodom iz Baje), Teodosije Jovanović (1786-1810, rodom iz Batanje), Mojsije Manojlović (1810-1835, rodom iz Arada), Grigorije Kirilović (1837-1839, rodom iz Galše), Stevan Kragujević (1839-1842, rodom iz Osijeka), Emilijan Kengelac (1845-1853, rodom iz Kikinde), Antonije Nako (1853), Kornelije Živković (1853-1887, rodom iz Dalja). Godine 1726. poslanik na srpskom crkveno-narodnom saboru bio je arhimandrit Sofronije, iz manastira Hodoša.[3] Popis manastira Hodoša iz 1788. godine lepo oslikava njegovo tadašnje stanje. Tu je bilo manastirsko bratstvo od 13 kaluđera na čelu sa igumanom Teodosijem Jovanovićem. Samo za prezime Modara, ne može se sa sigurnošću tvrditi da je bio Srbin. Prihodi manastirski iz prethodne 1787. godine su iznosili 2826 f. 43 kr, a rashodi - 2826 f. 43 kr. Manastirski dug je na kraju te godine iznosio čak 3929 f. 42 kr. Od robe bilo je sledeće: 50 akova vina, šest akova rakije, 100 merova žita, 12 merova kukuruza, 17 merova zobi, 100 merova ječma, 120 plastova sena, 16 volova za rad, 87 rogate marve, 45 konja, 169 svinja, 42 košnice.[4]

Crkva[uredi | uredi izvor]

Manastirski hram je posvećen prazniku Vavedenje Presvete Bogorodice. Ktitor ikonostasa je 1789. godine bila srpska plemkinja Marta ot Tekeli, kako piše na ikonostasu (1905). Na Bogorodičinom tronu je takođe ktitorski zapis iz 1789. godine, po kojem je isti platio Damaskin Popović. Ispod ikone hrama, stoji natpis da je tron platio da se uradi 21. novembra 1789. godine Petar Arsić kao "zavetnij svoj spomen manastiru Hodošu". Ispod ikone Bogorodice u priprati, stoji ktitorski natpis, da je oslikavanje "obraza" platio Petar Batanjac, pri igumanu pokojnom Mihailu jeromonahu. Za crkvu se 1905. godine kaže da je "sazidana krstovidno sa trulom bez tornja". Kao zvonik služila je tzv. Jakšićeva kula, sa uklesanim plemićkim grbom te porodice.[5]

Petar Avramović Tekeli(ja), Srbin oficir, general u ruskoj carskoj vojsci ostavio je 1812. godine manastiru Hodošu 1000 rubalja priloga. To nije bilo slučajno, setio se pred smrt zavičaja, jer je bio rođen 1720. godine u Aradu. Otac Ranko bio je graničarski kapetan, a deda Jovan Tekelija pukovnik, bio je komandant Potisko-pomoriške granice 1699. godine. Novac namenjen manastiru je stizao u nekoliko rata.[6] Tekelije su oduvek vodile brigu i žrtvovale se za manastir Hodoš. Pored svih priloga, manastir je od Save Tekelije i pozajmice uzimao. Kada je 1841. godine dug sa kamatom dostigao iznos 5173 f. 16 krajcara, Tekelija je taj dug "oprostio" - tako darovao manastir. Preračunavanjem se uzevši u obzir i dar ruskog generala Petra, dolazi do još većeg dara, od 5721 f. 16 kr. Bratstvo manastirsko se zahvalilo javno Tekelijama.[7]

Deoba sa Rumunima[uredi | uredi izvor]

Manastir Hodoš je vekovima bio središte srpske kulture i vere u Pomorišju. Čak se pretpostavlja da su srpske vladike lipovske tokom 16. i 17. veka ovde stolovale umesto obližnjeg grada Lipove[8]. Mitropolit lipovski Danilo pominje se 1563. godine (po bedreniku sa zapisom) je verovatno obitavao u manastiru. Godine 1651. mitropolit Sofronije, sa sigurnim sedištem u manastiru Hodošu, išao je u Rusiju. Međutim, izdvajanjem Rumuna iz Karlovačke patrijaršije 1864. manastir je pripao njima. Ovo je danas označeno kao veliki nemar tadašnjih crkvenih krugova Karlovačke patrijaršije[9]. Još 1844. godine Rumuni (Vlasi) u svojim novinama javno istakli stav, da episkopske stolice u Temišvaru i Vršcu, (u Aradu je gotovo!) kao i upravu manastira Hodoša, Bezdina, Sv. Đurđa i Mesića, kao i protoprezviterska mesta gde ima vernika Vlaha, treba oni bezpogovorno da preuzmu. Dopisnik novina iz Lugoša je sugerisao rumunskih izaslanicima na srpskom crkveno-narodnom saboru, da to zvanično zatraže, i da se tako: "Neka se preseče Srbima nadežda (nada) u Vršcu i Temišvaru". Srbi nisu još imali stav o tome, činilo im se da su "stare zadužbine svojih Praotaca" u njihovim rukama neprikosnovene.[10]

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, vidi se kako stvari stoje u jedinom manastiru Aradske županije. Kaže da se manastir zove Hodoš, ali i "Bodrog" (Rumuni su taj naziv forsirali), i da je mesto nastojatelja tada bilo upražnjeno. Bratstvo je sa srpskom većinom, nema igumana, ali spada pod jurisdikciju aradskog vladike koji je bio Rumun. Administrator manastira je bio mitropolijski protosinđel Lavrentije Geršić. Manastirsko bratstvo su činili te 1846. godine još: jeromonasi Sebastijan Tabaković ikonom, Julijan Nedeljković vikar, Damaskin Popović eklesijarh, zatim Jeremija Nikolić, Joanikije Marković, te Genadije Popesku jerođakon i profesor na Bogosloviji u Aradu.[11]

Srbi su ipak od 1845. godine počeli raditi da manastir Hodoš, pravno "prebace" iz Aradske, u Temišvarsku eparhiju. To je počelo sa postavljanjem Emilijana Kengelca za arhimandrita tog manastira, od strane temišvarskog vladike Pantelejmona Živkovića. Uspelo se 1850. godine da o tome formalno pozitivni stav da srpska jerarhijska duhovna vlast. A 1852. godine se faktički manastir našao pod jurisdikcijom temišvarske dijeceze, zahvaljujući arhimandritima Srbima. Međutim, stvar je vratio na početak Kraljevski ugarski konzijum, koji je 1854. godine izdao strog nalog, da se manastir mora vratiti pod jurisdikciju Aradske eparhije. Ostali su Srbi na čelu manastira još skoro tri decenije. Do 1870. godine donošeni su završni godišnji manastirski računi na crkveno-slovenskom jeziku. Zatim su, dok je na čelu manastira bio Kornelije Živković, računi podnošeni na srpskom jeziku. Od njegovog odlaska 1887. godine, prestao je svaki srpski upliv u rad manastira. To stanje je vremeno ozakonjeno, a Srbi su ostali bez svoje stare zadužbine, na koju su polagali veliko istorijsko pravo, i to iz čisto formalno-pravnih razloga.[12]

Rumuni su na saboru u Karlovcima 1865. godine zvanično pored ostalog tražili manastir Hodoš. Iz tadašnjeg polazišta srpskih crkvenih velikodostojnika, vidi se kako je Hodoš u stvari poklonjen: "Što se tiče pravne prirode manastira kao srpskih institucija (ustanova), tu se Sinod i Kongresni odbor slažu; no Sinod ne bi bio protivan kad bi narodni Sabor odobrio: da se iz bratske ljubavi manastir Hodoš, koji u Aradskoj dijecezi leži, (Rumunima) ustupi".[13] Sporazum dve delegacije je postignut juna 1871. godine, a već na saboru jula 1871. godine kada je usvajan, jedino se srpsko-rumunskom sporazumu, usprotivio plemić Petar Čarnojević, smatrajući da niti sabor može takav nesavršen akt usvojiti, niti su izaslanici Rumuni tada bili ovlašćeni da vrše pregovore, te zato nije ni trebalo stupiti u njih.[14]

Manastir je bio za vreme deobe sa Rumunima, pod jurisdikcijom Aradske eparhije, pa je tu i ostao i dalje. Mnogi srpski crkveni velikodostojnici su kasnije "žalili", što se nisu ni malo borili, da se ta "srpska zadužbina i srpsko crkveno dobro povrati u srpsku jerarhiju". Rumuni nisu imali nikakva svojinska prava, niti zakonskih mogućnosti, ali Srbi su bili neshvatljivo pasivni. Svetozaru Miletiću je bila potrebna podrška Rumuna za politički program, pa nije išao protiv njih. Odlaskom arhimandrita Kornelija Živkovića Srbina, iz manastira Hodoša 1887. godine, nije postavljen više srpski nastojatelj, zbog čega su Srbi izgubili taj manastir.[15] Treba istaći da je manastir formalno prešao u sastav nove rumunske mitropolije, od njenog ustanovljenja 1864. godine. Srpski crkveno-narodni sabor je 1902. godine pokušao da povrati manastir Hodoš. Poslati su tako dr Žarko Miladinović u Beč, a dr Mita Mušicki u Budimpeštu, da u tamošnjim državnim arhivama nađu istorijske podatke o nastanku manastira. Hteli su srpski radikali da se spremi materijal za pokretanje parnice za manastir Hodoš. Srbi su mislili da je dovoljno reći: manastir se uvek nazivao u prošlosti ili srpskim ili ilirskim, a nikad rumunskim. Jedino je srpski narod vodio brigu i žrtve podnosio za njegov opstanak. Srpski crkveni sabor je i 1749. godine rešavao pitanje manastira Hodoša. Ali sve to nije bilo dovoljno, jer pravoslavni Rumuni kada su izašli iz crkvene zajednice sa Srbima, dobili su bez problema "za stolom". Mnogo toga što im nije pripadalo, prisvojili su oni lako, pa tako i staru srpsku zadužbinu Jakšića i Tekelija.[16]

Kulturna hronika[uredi | uredi izvor]

Istoričar Janko Šafarik je koristio za svoje izdanje knjige "Zakonik cara Dušana srpskog", najstariji hodoški (manastirski) srpski rukopis, onaj iz 1390. godine. On se odavno nalazio daleko od manastira, u Praškom muzeju.[17] Manastirsko bratstvo na čelu sa arhimandritima, često su bili kupci srpskih knjiga, časopisa i kalendara. Kupci jedne srpske knjige 1832. godine bili su iz manastira braća: namesnik Arsilaj Marinković i Gevrasij Mitrović jerođakon.[18] I dve godine kasnije 1834. oni kupuju Stamatovićevu knjigu.[19] Manastirska braća kupuje 1834. godine i knjigu "Turci u Bosni ili smert Miloša". Na čelu "opštežiteljnog" manastira Hodoša bio je 1822-1837. godine arhimandrit Mojsej Manojlović koji godinama redovno kupuje srpske knjige i pretplatnik je "Srpskog letopisa". on je 1814. godine bio iguman manastira, kada je kupio knjigu "Priključenija Telemaka sina Ulisova" od Stefana Živkovića. A kupci kalendara "Serbska pčela" za tu godinu bili su hodoški kaluđeri: iguman Simeon Popović, namesnik Julijan Nedeljković, te članovi bratstva Arhisilaj Marinković jeromonah i Sevastijan Tabaković jerođakon.[20] Kao pretplatnik srpske knjige o crkvenom pravu se 1841. godine javlja Patrikij Popeskul jerođakon. Iz spiska prenumeranata jedne srpske knjige vidi se ko čini manastirsko bratstvo 1843: Lavrentije Geršić (iz Futoga rodom) protosinđel i namesnik (1843—1846), Jer. Nikolić jeromonah, Damaskin Popović jeromonah - kupio dve knjige za svoje kćerke.[21] Kaluđer Tabaković pridvorni ikonom je nabavio u Aradu, knjigu "Bogomoljka", od Aristida Nikolića, 1847. godine. Sveti Sinod je 1853. godine postavio arhimandrita hodoškog Emilijana Kengelca za episkopa vršačkog. Arhimandrit hodoški Antonije Nako premešten je 1857. godine u manastir Mesić, a na njegovo mesto je prešao hodoški protosinđel Kornelije Živković. Arhimandrit Živković se iako Srbin (rodom iz Dalja), nije takvim pokazao prilikom jedne rasprave o crkvenoj ravnopravnosti Srba i Rumuna. Zastupao je drugačiji stav, i kritikovao advokata Lončarevića, radeći u interesu rumunske strane. Živković je kao arhimandrit bio učesnik Sabora 1864. godine u Karlovcima, a ostao je u Hodošu do 1887. godine. Knjigu Vukovu o srpskom narodu, nabavio je 1867. godine jeromonah Samuilo Brašovanov iz manastira Hodoša.[22]

Godine 1902. izvršena je zvanična procena imovine, tada rumunskog manastira Hodoš-Bodroga. Nalazio se u Temišvarskoj eparhiji, a utelovljen je u Aradskoj pravoslavnoj rumunskoj eparhiji. Imanje mu je 1184 j 1407 kv hv zemlje, sa katastarskim prihodom od 6269 k 52 potura, u vrednosti 125.790 k 40 potura; 7 j 1208 kv hv vinogradskog zemljišta, sa katastarskim čistim prihodom 37 k 90 potura, u vrednosti 758 k; zdanja 59.200 k; prava 100 k; vrednosni papiri 17300 k; drgocenosti 259 k; opreme 8050 k; ostale pokretnosti 2180 k; vrednost celokupnog imanja 215.968 k 40 potura.[23]

Tokom vremena komunizma manastir Hodoš je teško stradao. Danas je on obnovljen i muški je.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ [„Bogăţia duhovnicească şi culturală de la Hodoş-Bodrog | Ziarul Lumina[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 02. 02. 2015. g. Pristupljeno 01. 02. 2015.  Sukob URL—vikiveza (pomoć) Bogăţia duhovnicească şi culturală de la Hodoş-Bodrog | Ziarul Lumina]
  2. ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
  3. ^ "Srpski letopis", Budim 1870-1871. godine
  4. ^ "Srpski sion", Karlovci 1904. godine
  5. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  6. ^ "Srpski letopis", Budim 1833. godine
  7. ^ "Serbske narodne novine", Pešta 1841. godine
  8. ^ Banateka : Pravoslavna crkva u Zrenjaninu tokom turske vladavine (1551—1716)
  9. ^ „[svetosavlje][[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 1. 2. 2015.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  10. ^ "Serbske narodne novine", Pešta 1844. godine
  11. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  12. ^ Mata Kosovac, navedeno delo
  13. ^ "Srpski letopis", Budim 1866. godine
  14. ^ "Srpski sion", Karlovci 1903. godine
  15. ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
  16. ^ "Male novine", Beograd 1902. godine
  17. ^ Stojan Novaković: "Zakonik Stefana Dušana cara srpskoga, 1349. i 1354. godine", Beograd 1870. godine
  18. ^ Antonije Arnovljev: "Virginija ili krvaba žertva osvoboždenija", Pešta 1832. godine
  19. ^ Pavel Stamatović: Mladij Serbljin u vsemirnom carstvu", Pešta 1834. godine
  20. ^ "Serbska pčela", Pešta 1837. godine
  21. ^ "Zlatotvorno selo", po Čokeu, prevod Dimitrije Popović, Segedin 1843. godine
  22. ^ Vuk St. Karadžić: "Život i običaji naroda srpskoga", Beč 1867. godine
  23. ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манастир_Ходош&oldid=27377610”