Muzika Avganistana
Muzika Avganistana se sastoji od više različitih vrsta klasične muzike, narodne muzike i moderne popularne muzike. Avganistan ima bogato muzičko nasleđe[1] i sadrži mešavinu persijskih melodija, indijskih kompozicionih principa i zvukova etničkih grupa kao što su Paštuni, Tadžici i Hazari. Instrumenti koji se koriste variraju od indijskih tabli do lauta, a njehova klasična muzika je usko povezana sa Hindu klasičnom muzikom. Tekstovi širom Avganistana su obično na Dari i Paštunskom jeziku. Multietnički grad Kabul dugo je regionalna kulturna prestonica, ali stranci su se fokusirali na grad Herat, koji je centar kulture koja je blisko povezana sa iranskom muzikom nego u ostatku zemlje.[2]
Narodna i tradicionalna muzika[uredi | uredi izvor]
Religijska muzika[uredi | uredi izvor]
Avganistanski koncept muzike je blisko povezan sa instrumentima, pa se religijsko pevanje bez pratnje ne smatra muzikom. Recitacija Kurana je važna vrsta verskih performansi bez pratnje. Grupa Čišti sufija iz Kabula je izuzetak u tome što u svom bogosluženju koriste instrumente poput rubaba, tabla i harmonijum; ova muzika se zove "tati" ("hrana za dušu").[3]
Patriotska muzika[uredi | uredi izvor]
Mnoge patriotske pesme za Avganistan su napravljene. Jedna od najpoznatijih pesama je pesma Ustada Avalmira - "Da Zamong Zeba Vatan" (Ovo je naša prelepa domovina na Paštunskom jeziku), otpevana tokom sedamdesetih godina. Još jedna popularna pesma je "Vatan" (Domovina) Abdula Vahaba Madadija, na persijskom jeziku. Snimljena 1980. godine, pesma je tonaliteta kao i grčka pesma pod nazivom "Antonis" koju je komponovao Mikis Teodorakis.[4] Prvi stih ima značenje "Moja zemlja, moja ljubav prema vama je moja čast". Tonalitet pesme zvuči veoma slično kao nacionalna himna.
Klasična muzika[uredi | uredi izvor]
U Avganistanu ne postoji samo jedna, već mnogo muzičkih tradicija i stilova. Ove različite tradicije i stilovi evoluirali su tokom vekova u kontekstu veoma različitih etničkih, jezičkih, regionalnih, verskih i klasnih razlika koje su okarakterisale avganistansko društvo. Avganistanska muzika može se klasifikovati na više načina. Iako je uobičajena praksa da se avganistanska muzika klasifikuje u jezičke i regionalne podele (tj. Paštu, Persijske, Logari, Šomali itd.), tehnički odgovarajuća klasifikacija bi bila da se različiti oblici avganistanske muzike razlikuju isključivo njihovim muzičkim stilom. Dakle, avganistanska muzika može se uglavnom podeliti u četiri kategorije: indijska klasična muzika, Mohali (narodni i regionalni stilovi), zapadna, a drugi stil je jedinstven za sam Avganistan (međutim, uglavnom usvojen od strane persijskih govornika) koja se jednostavno naziva avganistanska muzika.
Indijska klasična tradicija je bila veoma uticajna vrsta. Velika većina elitnih umetnika u Avganistanu do osamdesetih godina prošlog veka se obučavala u indijskoj klasičnoj tradiciji. Ustad Sarahang, Rahim Baks, Ustad Nashenas i mnogi drugi pevači bili su istaknuti pripadnici ovog stila. Ovaj stil naglašava kompozicije u indijskom rage stilu i pevanju Gazala u melodijama veoma sličnim indijskoj klasičnoj i kvartskoj muzici. Klasični muzički stil Avganistana naziva se klasik, koji uključuje i instrumentalne i vokalne i ples stomakom, kao i Tarana i Gazale.[5] Mnogi profesionalni muzičari naučili su severnoindijsku klasičnu muziku u Indiji, a neki od njih su bili indijski potomci koji su se preselili iz Indije u kraljevski kvart u Kabulu 1860-ih.[3] Oni održavaju kulturne i lične veze sa Indijom - kroz mešovite brakove - i koriste Hindu muzičke teorije i terminologiju, na primer raga (melodični oblik) i tala (ritmični ciklus). Neki od Avganistanskih klasičnih pevača su pokojni Ustad Muhamed Husein Sarahang (1924-1983), jedan od glavnih pevača Patiale Garane u klasičnoj muzici severne Indije i veoma je poznat po Indiji i Pakistanu kao savremenik Ustada Bade Ghulama Ali Kana (1902 – 1968). Njegova kompozicija "Pai Ašk" korišćena je kao tematska pesma hindi filma Mera Saja. Ubaidullah Jan Kandaharai se smatra kraljem Pašto muzike u južnom delu Avganistana. Umro je 1980-ih godina, ali njegovu muziku i dalje slušaju i vole stanovnici dijaspore Paštun širom sveta - uglavnom je slušaju stanovnici Paštuna u regijama Kandahar-Kveta. Drugi klasični pevači su Ustad Kasim, Ustad Rahim Baks i Ustad Nato.
Druga grupa, Mohali (narodna) muzika bila je više raznolika. Sadržala je različite folklorne i regionalne stilove koji su evoluirali bez spoljnog uticaja. Ovi stilovi uključuju Kataghani, Logari, Karsak itd. koji su specifični za region i jezičku grupu u Avganistanu. Neki istaknuti umetnici u ovoj kategoriji bili su Hamahang, Belton i drugi. Međutim, mnogi drugi pevači, koji ne pripadaju ovom žanru, s vremena na vreme su snimali pesme u Kataghani, logari, karsak itd. stilovima. Svaka od ovih formi imala je sopstvenu skalu (nisu koristili klasičnu indijsku skalu raga, niti su koristili zapadnu glavnu ili malu skalu) i uglavnom se sastojala od poznatih pesama čija se kompozicija i tekstovi razvijala prirodno tokom vekova. Ovi tekstovi, iako duboki, često su bili jednostavni i nedostajala im je poetska sofisticiranost poznatih persijskih i paštu pesničkih tradicija.
Treća i najpopularnija muzička tradicija u Avganistanu su Paštu (koja istovremeno pripada narodnoj i indijskoj klasičnoj tradiciji) i čisti avganistanski muzički stil. Čist avganistanski muzički stil je postao popularan zahvaljujući besmrtnom avganistanskom pevaču Ahmadu Zahiru. Ovaj stil je prvenstveno popularan publici Persije - koji pričaju Dari jezik i prevazilazi bilo kakve regionalne i klasne barijere. Stil se pozajmljuje iz mnogih drugih muzičkih tradicija kao što su indijske, iranske, bliskoistočne, folklorne avganistanske tradicije itd., ali sve ove stilove spaja u zvuk koji je jedinstven za Avganistan i odgovara liričkim, poetskim, ritmičkim i orkestralnim ukusima avganistansko-persijske publike koja govori Dari jezik. Velika većina pevača iz Persije od 1970-ih pripada ovom žanru. Pored Ahmeda Zahira, najuspešniji savremeni pevač ovog stila je Farhad Darja. Međutim, predak ove muzičke tradicije bio je još jedan avganistanski pevač po imenu Abdul Rahim Sarban. Sarbanove pesme napravile su šablon za jedinstveni muzički zvuk na persijskom jeziku koji danas karakteriše najpopularniji avganistanski muzički žanr. Sarban je izabrao poeziju velikih klasičnih pesnika iz Persije (dari jezika) i ukomponovao ih je sa kompozicijama koje su uključivale elemente zapadnog džeza i šansona sa mohalskim (regionalnim) tradicijama Avganistana. Do tada je Avganistan uglavnom pozajmljivao stilove iz Irana, Indije i drugih zemalja. Sa Sarbanovim pojavljivanjem, avganistanska muzika dostigla je takvu veličinu da su ugledni umetnici iz glavnih kulturnih centara poput Irana koristili njegove pesme i puštali ih svojoj publici (na primer, besmrtni pevač Igoja Guguš je koristio brojne Sarbanove pesme pri čemu je najpopularnija njegova pesma "Ai Sarban Ahesta Ran").
Sarbanov muzički stil su efikasno usvojili Ahmad Zahir, Ahmad Vali, Našenas, Afsana, Sims Tarana, Javad Gazijar, Farhad Daria i mnogi drugi avganistanski pevači persijskog jezika i transformisali ga u pravi prepoznatljiv avganistanski muzički stil koji je lako prepoznatljiv kao što je Flamenko španski muzički stil ili kao što su marijači meksički muzički stil.
Na zapadnu muziku (koja se uglavnom sastoji od popa, a danas i rapa) utiče uglavnom zapadna muzička tradicija. Međutim, uprkos svojoj modernosti, to nije najpopularniji muzički žanr. Mnogi pevači, uključujući Ahmada Zahira, pevali su u ovom stilu tradicije (pop, rok end rol itd.). Nedavno je došlo do povećanja popularnosti rep i hip hop scene i u Avganistanu. Međutim, zapadni muzički uticaj na avganistansku muziku nastavlja da bude samo u oblastima instrumentacije i orkestracije; Avganistanski muzičari pre biraju muzički jezik i kompozicije koje pripadaju indigenskim avganistanskim muzičkim formama, ali koriste zapadne muzičke instrumente (kao što su bubnjevi, udaraljke, gitare itd.) kako bi proizveli svoju muziku. Malo je muzičara koji komponuju i koji se bave zapadnom muzičkom tradicijom.
Rubab[uredi | uredi izvor]
Rubab je uobičajeni avganistanski instrument izgleda kao lauta i preteča je indijskog saroda.[2] Rubab se ponekad smatra nacionalnim instrumentom Avganistana, i zove se "lav instrumenata";[6] jedan recenzent tvrdi da zvuči kao "Bliskoistočni predak bluzu koji se pojavio u Pijemontu pre 100 godina".[7] Rubab ima dvokomorno telo izrađeno od drveta duda, koje je odabrano kako bi instrumentu pružilo jasnu boju zvuka. Ima tri glavne žice i trzalicu napravljen od slonovače, kosti ili drveta. Poznati svirači rubaba su Muhamed Omar, njegov poznati student Sardar Mado, a moderni izvođači su Esa Kasemi, Homaiun Saki i Muhamed Rahim Kušnavaz.[2]
Dombra[uredi | uredi izvor]
Dombra je popularan narodni instrument među Hazarima, Uzbecima, Turkmenima i severnim Tadžicima. Značajni dombura svirači u Avganistanu su Dilaga Surud, Nasir Parvani, Davud Sarkoš, Mir Maftun, Safdar Tavakoli i Radžab Haideri. Dombura se svira sa puno udaranja i grebanja instrumenta kako bi se dobio udarački zvuk. Dve strune su napravljene od najlona (u modernim vremenima). Na zadnjem delu instrumenta nalazi se mala zvučna rupa, dok je na vrhu debeo drvo. Instrument se ne lakira niti se brusi, nego kao i svi drugi avganistanski instrumenti poseduju samo neku dekoraciju.[8]
Gajčak[uredi | uredi izvor]
Gajčak je žičani instrument koji su napravili Hazarci iz Avganistana.
Pop muzika[uredi | uredi izvor]
Avganistan je 1925. započeo sa radio emitovanjem, ali je njegova stanica uništena 1929. godine. Emitovanje nije nastavljeno dok se Radio Kabul nije otvorio 1940. godine.[9] Kako je radio Avganistan stigao do cele zemlje, popularna muzika je postala važnija. Parvin je 1951. postala prva Avganistanka koja je pevala uživo na Radiju. Farida Mahvaš, jedna od poznatih pevačica, imala je veliki hit sa pesmom "O bačeh" 1977. godine; ona je bila "možda najznačajnija" pop pevačica.[10] Popularnost moderne popularne muzike nije rasla sve do 1950-ih godina kada je radio postao uobičajen u zemlji. Koristili su orkestre sa avganistanskim i indijskim instrumentima, kao i evropske klarinete, gitare i violine. Sedamdesete godine prošlog veka bile su zlatno doba muzičke industrije u Avganistanu. Popularna muzika uključuje i indijske i pakistanske filmove i muziku uvezenu iz Irana, Tadžikistana, arapskog sveta i sa drugih lokacija.[3]
Istorija pop muzike[uredi | uredi izvor]
Pop muzika se pojavila u Avganistanu tokom pedesetih godina i postala je veoma popularna do kraja sedamdesetih. Ono što je pomoglo nastanku pop muzike u Avganistanu bili su amaterski pevači iz netradicionalnih muzičkih pozadina koji su želeli da predstave svoje talente u studiju (Radio Kabula). Ovi pevači su bili iz porodice srednje i visoke klase i bili su obrazovaniji od pevača sa tradicionalnim muzičkim pozadinama.
Ovi amateri su uveli novine u avganistansku muziku i stvorili su moderniji pristup tradicionalnom folkloru i klasičnoj muzici Avganistanaca. Amaterski pevači su Farhad Darija (legenda današnje avganistanske muzike), Ahmad Zahir, Našinas (Ahmad Vali), Zahir Hovaida, Rahim Mehriar, Mahvaš, Haidar Salim, Ehsan Aman, Najim Navabi, Salma Jahani, Šarif Gazal, Hangama, Parasto, Nagma, Mangal, Farhad Daria, Sarban i drugi. Ahmad Zahir bio je među najpoznatijim pevačima Avganistana; tokom 60-tih i 70-tih godina dobio je nacionalno i međunarodno priznanje u zemljama poput Irana i Tadžikistana.
Tokom devedesetih godina, avganistanski građanski rat uticao je na to da su mnogi muzičari morali da pobegnu, a kasnije je talibanska vlada zabranila instrumentalnu muziku i javno stvaranje muzike.[11] Talibanske kazne za one koje uhvate da sviraju ili one koje uhvate da imaju kasete kretale su se od konfiskacije istih sa upozorenjem do teškog premlaćivanja i slanje u zatvore. Mnogi ljudi su i dalje tajno svirali svoje instrumente. Prognani muzičari iz poznatog okruga Kababat u Kabulu otvorili su poslovne prostore u Pešavaru u Pakistanu, gde su nastavili svoje muzičke aktivnosti. Većina muzičke industrije Avganistana očuvana je putem cirkulacije u Pešavaru, a održavanje koncerata za avganistanske izvođače pomoglo je da se industrija održi aktivnom.[12]
Od 2001. godine i američke intervencije u Avganistanu i uklanjanjem talibana, muzička scena je počela da se ponovo pojavljuje. Neke grupe, poput ansambla Kaboul, stekle su međunarodnu reputaciju.[11] Pored toga, tradicionalna paštunska muzika (posebno na jugoistoku zemlje) ušla je u period "zlatnih godina", kaže istaknuti portparol avganistanskog Ministarstva unutrašnjih poslova Lutfulah Mašal.[13]
Rok muzika polako stvara osnove u zemlji, a Kabul Drims je jedan od retkih avganskih rok bendova; formirani 2008. godine i tvrde da su prvi.[14] Osim toga, televizijske serije pevačkih takmičenja kao što je "Avganistanska zvezda" postale su popularne poslednjih godina, uključujući one koje su ranije zabranjene.
Hip Hop[uredi | uredi izvor]
Avganistanski hip hop je vrsta muzike koja je popularna među avganistanskim mladima i imigrantskoj zajednici.[15] Poseduje veliki deo stila tradicionalnog hip hopa, ali stvara dodatni naglasak na retke kulturne zvuke. Avganistanski hip hop se uglavnom peva na Dari (persijskom) jeziku, paštu i engleskom jeziku. Jedan popularan hip hop umetnik je di džej Bešo (Bežan Zafarmal), stanovnik Kabula. Drugi je "Fenomenalni Kasim", koji je poznat u Kanadi i repuje na persijskom, paštu i engleskom jeziku. Najnoviji album Kasima izašao je u februaru 2013. godine u Kanadi.[16][17] Kabulska muzičarka Susan Firuz vodi se kao prvi ženski raper Avganistana.[18] Sonita Alizadeh je još jedna avganistička reperka, koja je postala ozloglašena zbog pisanja muzike u znak protesta zbog prisilnih ugovorenih brakova.[19]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Broughton, Ellingham & Trillo 1999, str. 3
- ^ a b v Doubleday, str. 4
- ^ a b v Mikalina Arhivirano 2005-11-04 na sajtu Wayback Machine
- ^ War, Exile and the Music of Afghanistan: The Ethnographer’s Tale by John Baily
- ^ Doubleday, str. 3
- ^ Doubleday, str. 4
- ^ Delusions of Adequacy Reviews Arhivirano 2005-04-17 na sajtu Wayback Machine
- ^ „Atlas of plucked instruments - Central Asia”. Arhivirano iz originala 05. 03. 2012. g. Pristupljeno 01. 11. 2018.
- ^ Mikalina Arhivirano 2005-11-04 na sajtu Wayback Machine Radio broadcasting was initiated in 1925 during the reign of Amanullah. The radio station was destroyed in 1929 in the uprising against his modernist policies, and there was no serious attempt to resume radio transmissions until Radio Kabul was officially opened in 1940, with German equipment and assistance.
- ^ Doubleday, str. 4–5
- ^ a b „Almaty or Bust”. Arhivirano iz originala 03. 01. 2006. g. Pristupljeno 01. 11. 2018.
- ^ Music and the Play of Power in the Middle East, North Africa and Central Asia by Laudan Nooshin
- ^ Boston Globe
- ^ Najib, Moska (05. 01. 2010). „Afghan dreams of rock and roll”. BBC Online. Pristupljeno 21. 02. 2014.
- ^ Coghlan, Tom (10. 05. 2006). „Gangsta Rap, Afghan Style”. BBC. Pristupljeno 06. 03. 2007.
- ^ Albone, Tim (24. 04. 2006). „Gangsta rapper of Kabul puts peace before guns 'n' girls”. London: The Times. Pristupljeno 06. 03. 2007.
- ^ Saboor, Abdul (16. 05. 2006). „Afghan rapper wins fans with message of peace”. Reuters. Pristupljeno 02. 02. 2010.
- ^ Yousafzai, Sami; Moreau, Ron (04. 01. 2013). „Susan Feroz: Afghanistan’s First Female Rapper”. Newsweek. Arhivirano iz originala 20. 09. 2013. g. Pristupljeno 01. 11. 2018.
- ^ Bloom, Deborah (12. 10. 2015). „Afghan teen uses rap to escape forced marriage”. CNN. Pristupljeno 23. 10. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Broughton, Simon; Ellingham, Mark; Trillo, Richard; Duane, Orla; McConnachie, James (1999). World Music: Latin & North America, Caribbean, India, Asia and Pacific. Rough Guides. str. 3. ISBN 978-1-85828-636-5.
Dodatna čitanja[uredi | uredi izvor]
- Baily, John; Blacking, John (1988). Music of Afghanistan: Professional Musicians in the City of Herat. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-25000-9.
- Sakata, Hiromi Lorraine (1983). Music in the Mind: The Concepts of Music and Musician in Afghanistan. Kent State University Press. ISBN 978-0-87338-265-6.
- Slobin, Mark (1976). Music in the Culture of Northern Afghanistan. University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-0498-5.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- #1 Afghan Music & Entertainment Site Online Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. mart 2021)
- Afghan Music & Entertainment Portal
- Audio clips - traditional music of Afghanistan. French National Library. Accessed November 25, 2010.
- Listen to Afghan Music Online