Pređi na sadržaj

Ombudsman

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ombudsman je osoba ili institucija koja je zadužena da predstavlja interese javnosti istražujući ili odgovarajući na pritužbe na zloupotrebe ili povrede prava.[1][2][3] Mada ombudsmana postavljaju vlade ili parlamenti, on ima značajan nivo nezavisnosti u svom delovanju. Ombudsman je prvi put uveden u Švedski parlament 1809. godine u cilju kontrole izvršne vlasti. Reč ombudsman u švedskom jeziku označava osobu koja „ima sluha za narod”. Ovaj parlamentarni poverenik imao je za zadatak da spreči da kralj i vlada ignorišu zakone. Ombudsman bi koristio ovlašćenje da od izvršne vlasti zahteva izveštaje o primeni zakona, kao i ovlašćenje da pokreće odgovarajuće postupke radi utvrđivanja odgovornosti upravnih službenika.

Danas je ombudsman inokosni državni organ koji se stara o zaštiti i unapređenju ljudskih sloboda i prava.

Poreklo i etimologija

[uredi | uredi izvor]

Prototip ombudsmana je možda procvetao u Kini tokom dinastije Ćin (221. p. n. e.), a kasnije u Koreji za vreme dinastije Čoson.[4] Položaj tajnog kraljevskog inspektora, ili amhaeng-eosa (암행어사, 暗行御史) bio je jedinstven za dinastiju Čosen, gde je prikriveni zvaničnik koga je direktno imenovao kralj poslat u lokalne provincije da nadgleda vladine zvaničnike i brine o stanovništvu dok putuje inkognito. Rimski tribun je imao neke slične uloge, sa ovlašćenjem da stavi veto na akte koji su povredili plebejce. Još jedan prethodnik ombudsmana bio je Diwān al-Maẓālim (دِيوَانُ الْمَظَالِمِ) koji izgleda da seže do drugog halife, Omara (634—644), i koncepta Qaḍī al-Quḍāt (قَاضِي الْقُضَاةِ).[5] Takođe su potvrđeni u Sijamu, Indiji, dinastiji Ljao (Kitansko carstvo), Japanu i Kini.[6]

Autohtoni švedski, norveški i danski termin, ombudsmand je etimološki ukorenjen u staronordijskoj reči umumboðsmaðr, koja u suštini znači 'predstavnik' (sa rečju umbud/ombud što znači 'punomoćnik', 'advokat'; to jest, neko ko je ovlašćen da deluje za nekog drugog, značenje koje još uvek ima u skandinavskim jezicima). U danskom Zakonu Jilanda iz 1241. izraz je umbozman i konkretno označava jednog kraljevskog državnog službenika u sto. Od 1552. koristi se i u drugim nordijskim jezicima kao što su islandski i farski umboðsmaður, norveški oombudsmann/ombodsmann i švedski ombudsman. Opšte značenje je bilo i otprilike ostaje 'čovek koji predstavlja (nekoga)' (tj. predstavnik) ili 'čovek sa nalogom (od nekoga)' (komesar). Manjina koja govori švedski u Finskoj koristi švedsku terminologiju. Različiti oblici sufiksa -mand, -maður, i tako dalje, samo su oblici koje uobičajena germanska reč koju predstavlja engleska reč man ima u različitim jezicima. Dakle, moderni oblik množine ombudsmen od engleske pozajmljene reči ombudsman je etimološki razuman; ali i blagi protest Emili O'Rejli kada je prvi put izabrana za ombudsmana Irske:

Biću ombudsman, ali neću imati poteškoća da budem nazivana i bilo kako drugo.[7]

Upotreba termina u njegovoj savremenoj upotrebi počela je u Norveškoj, a nakon toga je usledila Švedska sa švedskim parlamentarnim ombudsmanom koji je uspostavljen vladinim instrumentom iz 1809. godine, da zaštiti prava građana uspostavljanjem nadzorne agencije nezavisne od izvršne vlasti. Prethodnica švedskog parlamentarnog ombudsmana bila je Kancelarija vrhovnog ombudsmana (Högste Ombudsmannen), koju je osnovao švedski kralj Karlo XII 1713. Karlo XII je bio u egzilu u Turskoj i trebao mu je predstavnik u Švedskoj da osigura da sudije i državni službenici postupaju u skladu sa zakonima i svojim dužnostima. Ukoliko to nisu učinili, Vrhovni ombudsman je imao pravo da ih goni za nemar. Godine 1719, Švedska kancelarija vrhovnog ombudsmana postala je kancelar pravde.[8] Parlamentarni ombudsman je osnovan 1809. godine od strane švedskog Riksdaga, kao paralelna institucija sa još uvek prisutnim kancelarom pravde, odražavajući koncept podele vlasti koji je razvio Monteskje.[8]

U politici

[uredi | uredi izvor]

Uopšteno govoreći, ombudsman je državni službenik koji je imenovan da vrši proveru vladinih aktivnosti u interesu građana i da nadgleda istragu pritužbi na neprikladne aktivnosti vlade protiv građana. Ako ombudsman smatra da je pritužba utemeljena, problem može biti otklonjen ili se objavljuje izveštaj ombudsmana sa preporukama za promene. Dalje obeštećenje zavisi od zakona dotične zemlje, ali to obično uključuje finansijsku kompenzaciju. Ombudsmani u većini zemalja nemaju ovlašćenja da pokrenu sudski postupak ili krivično gonjenje na osnovu žalbe. Ova uloga se ponekad naziva i „tribunska” uloga, a tradicionalno su je ispunjavali izabrani predstavnici — termin se odnosi na drevne rimske „tribune plebejaca” (tribuni plebis), čija je uloga bila da zastupaju u političkom procesu obične građane.

Najveća prednost ombudsmana je u tome što on ili ona razmatra žalbe izvan državne institucije koja je potencijalno izvršila prekršila, čime se izbegava sukob interesa svojstven samopoliciji. Međutim, sistem ombudsmana se u velikoj meri oslanja na izbor odgovarajuće osobe za funkciju i na saradnju barem nekog efektivnog zvaničnika iz državnog aparata. Institucija je takođe kritikovana: „ombudsmani su relikti apsolutizma, osmišljeni da ispeglaju najgore neumerenosti administrativne samovolje, a da pritom zadrže netaknute strukture moći.”[9]

U svetu

[uredi | uredi izvor]

U zakonodavstvima širom sveta normirane su različite organizacije ove institucije (u Austriji je ova institucija kolegijalno telo) kao i različiti nazivi za ombudsmana: „branilac naroda” — Defensor del pueblo u zemljama španskog govornog područja, kao što su Španija, Argentina, Peru i Kolumbija; „parlamentarni zastupnik za administraciju” — Parliamentary Commissioner for Administration, Šri Lanka, Velika Britanija; „zaštitnik stanovnika” — Protecteur du Citizen, Kanada; „branilac građana” — Difensore Civico, Italija, i „zaštitnik građana” u Srbiji.

Zaštitnik građana u Srbiji

[uredi | uredi izvor]

U pravni poredak Republike Srbije institucija Zaštitnika građana uvedena je 2005. godine kada je donet Zakon o Zaštitniku građana. Postojanje ove institucije potvrđeno je i Ustavom Republike Srbije iz 2006. godine.

Zaštitnika građana bira i razrešava Narodna skupština Republike Srbije, kojoj je ombudsman dužan da podnosi godišnje izveštaje o radu. Sadašnji, prvi republički zaštitnik građana Saša Janković, stupio je na dužnost 23. jula 2007. godine polažući zakletvu pred Narodnom skupštinom. Posle njega na tom mestu bio je Zoran Pašalić.[10]

Delatnost zastupnika građana

[uredi | uredi izvor]

Zaštitnik građana postupa u okviru Ustava, zakona, drugih propisa i opštih akata kao i ratifikovanih međunarodnih ugovora i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava.

Posebnu pažnju posvećuje zaštiti: prava pripadnika nacionalnih manjina, prava deteta, prava osoba sa invaliditetom, prava lica lišenih slobode i ravnopravnosti polova.

On postupa po pritužbi građana (usmenoj ili pismenoj pritužbi Službi zaštitnika građana, koja po pravilu ne sme biti anonimna, i mora biti krajnje sredstvo) ili po sopstvenoj inicijativi, po pitanjima vezanim za nepropisan rad: organa uprave, republičkog javnog pravobranioca, odnosno organa i organizacija koja vrše javna ovlašćenja. Pritom se u obzir uzima i obaveza navedenih organa da pri postupanju sa strankama postupaju sa savesnošću, stručnošću, nepristrasnošću, delotvornošću, uz etičnost i neizbežno poštovanje dostojanstvenosti stranke. Po pažljivo razmotrenoj pritužbi zaštitnik građana je ovlašćen da na uviđene propuste upozori nadležne organe i zatraži od njih da propuste isprave. Ukoliko to ne učine on može preduzeti radikalnije mere kao što su obaveštavanje Skupštine, Vlade i javnosti, odnosno preporučivanje da se utvrdi odgovornost rukovodilaca organa uprave. Osim ovog procesnog ovlašćenja zaštitnik građana ima pre svega savetodavna ovlašćenja u oblasti unapređenja ljudskih prava, delujući preventivno i edukativno.

Zaštitnik građana nije ovlašćen da kontroliše rad predsednika Republike, Vlade, Narodne skupštine, Ustavnog suda i sudova i javnog tužilaštva.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „ombudsman”. The American Heritage Dictionary of the English Language (5th izd.). Boston: Houghton Mifflin Harcourt. 2014. Pristupljeno 10. 5. 2019. 
  2. ^ „Ombudsman”. Collins English Dictionary. HarperCollins. Pristupljeno 10. 5. 2019. 
  3. ^ „ombudsman” (US) and „ombudsman”. Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 2020-03-22. g. 
  4. ^ Park, S. (2008). „Korean Preaching, Han, and Narrative (American University Studies. Series VII. Theology and Religion)”. 
  5. ^ Pickl, V. (1987). „Islamic Roots of Ombudsman Systems”. The Ombudsman Journal. 
  6. ^ http://elcrps.uoc.edu/index.php/journal-of-conflictology/article/view/vol2iss2-lang/vol2iss2-lang Arhivirano 22 novembar 2015 na sajtu Wayback Machine page 57 http://elcrps.uoc.edu/index.php/journal-of-conflictology/article/view/vol2iss2-lang Arhivirano 22 novembar 2015 na sajtu Wayback Machine http://www.raco.cat/index.php/Conflictology/article/viewArticle/251703/0 http://openaccess.uoc.edu/webapps/o2/handle/10609/12627
  7. ^ Brennock, Mark (26. 3. 2003). „Emily O'Reilly to be appointed as State's next Ombudsman”. The Irish Times. Pristupljeno 2018-09-12. 
  8. ^ a b ombudsmän, Riksdagens. „Historik”. Arhivirano iz originala 09. 10. 2007. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  9. ^ Beyer, Jürgen (2014). „The influence of reading room rules on the quality and efficiency of historical research” (PDF). Svensk tidskrift för bibliografi. 8 (3): 125. 
  10. ^ Zaštitnik građana radi i bez zamenika („Politika”, 4. maj 2019)

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Lynch, Q.C., Jennifer, "The Federal Public Service Modernization Act: State of the Art Innovations in Conflict Management, " Canadian Government Executive, February 2004, p. 27
  • Lynch, Jennifer „Integrated Conflict Management Systems Emerge as an Organization Development Strategy” „Alternatives to the High Costs of Litigation”, C.P.R. vol. 21 no. May 3, 2003;
  • Lynch, J. "ADR and Beyond: A Systems Approach to Conflict Management, " Negotiation Journal, Volume 17, Number 3, July 2001, Volume, p. 213.
  • Rowe, Mary P, „Organizational Systems for Dealing with Conflict & Learning from Conflict—an Introduction”; „Systems for Dealing with Conflict and Learning from Conflict—Options for Complaint-Handling: an Illustrative Case”; "An Organizational Ombuds Office in a System for Dealing with Conflict and Learning from Conflict, or 'Conflict Management SystemŠablon:'”; A Supplemental Chart "Analyzing Your Conflict Management System, " in Harvard Negotiation Law Review on line, at hnlr.org, 2009.
  • Miller, David, Staff Ombudsman, World Health Organization, Managing Cultural Differences in an International Organization Conflict Management System, in Harvard Negotiation Law Review on line, at hnlr.org, 2009.
  • Bloch, Brian, ISKCON, Creating a Faith-Based Conflict Management System, in Harvard Negotiation Law Review on line, at hnlr.org, 2009.

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Ombudsman na Vikimedijinoj ostavi.

Međunarodna i regionalna udruženja ombudsmana

[uredi | uredi izvor]

Katalozi ombudsmana

[uredi | uredi izvor]
  • IOI — International Ombudsman Institute (international directory of ombudsmen)
  • Ombuds Blog includes lists of organizational ombuds offices in corporations, academic, governmental, and other organizations
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Омбудсман&oldid=27923399”