Padobran

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Razvijanje padobrana
Padobranac američke vojske

Padobran je naprava koja služi za usporavanje ubrzanog pada kroz atmosferu. Izum padobrana mnogi pripisivaju Leonardu da Vinčijuu, ali postoje mnogi dokazi o skicama sličnih naprava kao i pokušaja pojedinaca u korišćenju naprava nalik padobranu u cilju sigurnog spuštanja s visine pre pojave Leonardovih crteža. Pre nego što se praktično počeo primenjivat padobran je bio predmet interesovanja raznih naučnika i pronalazača. Pojava balona na vruć vazduh u 18. veku i balona na gasove lakših od vazduhaa dovelo je ubrzanijeg razvoja padobrana kao sredstva sa spašavanje i spuštanje tereta, tako da pre pojave vazduhoplovstva skoro su rešeni svi problemi za njegovu masovnu primenu. U 20. veku tokom Prvog svetskog rata padobran se počeo masovno primenjivati za spašavanje pilota. Padobran je našao široku primenu: u spašavanju života, spuštanju tereta na zemlju ili na površinu drugih planeta, sportu i hobijima..

Istorija[uredi | uredi izvor]

Padobran je verovatno najstariji izum za usporavanje pada. Leonardo da Vinči je napravio jednu skicu padobrana u svojoj beležnici već 1514. godine. Fausto Verancio je objavio 1595. godine opis jednog upotrebljivog padobrana. Drži se da je prvi čovek koji je upotrebio padobran Francuz Blanšar. Godine 1785. on je iz balona koji je leteo visoko u vazduhu spustio psa u korpi za koju je bio pričvršćen padobran. Blanšar je tvrdio da se i sam spustio padobranom iz balona 1793. godine i da je prilikom spuštanja na Zemlju slomio nogu. Drugi jedan Francuz, Ž. Garneren, proslavio se kao prvi čovek koji je redovno skakao padobranom. Prvi put je javno nastupio u Parizu, 22. oktobar 1793. godine, i tom je prilikom uspešno skočio sa visine veće od 600 metara. Njegov je padobran imao oblik suncobrana. Bio je napravljen od belog platna što se upotrebljava za izradu jedara, a prečnik mu je iznosio 7 metara. U središtu kalote nalazio se drveni kotur od otprilike 25 centimetara, s rupom u sredini, koja je omogućavala da vazduh izlazi iz kalote. Taj je deo bio pričvršćen za platno većim brojem kratkih pantljika. Prvi uspešan skok padobranom iz aviona u letu izveo je 1912. godine kapetan Beri u Sent Luisu, u saveznoj državi Misuri. Tokom 1913. i 1914. godine mnogo se raspravljalo o tome da li je praktično upotrebljavati padobrane za spasavanje iz aviona. U trenutku kada je započeo Prvi svetski rat, to pitanje još uvek nije bilo rasčišćeno. Postojao je problem u utvrđivanju veličine padobrana, a uz to je postojao i strah da pilot neće moći iskočiti iz aviona i sprečiti da se padobran ne zamrsi. Godine 1919. američka vojska je prihvatila sedenje tip padobrana kao deo obavezne avijatičarske opreme.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Godine 852, u Kordobi, u Španiji, Mavar Armen Firman je bezuspešno pokušao da leti skočivši sa kule noseći veliki ogrtač. Zabeleženo je da je „u naborima njegovog ogrtača bilo dovoljno vazduha da spreči velike povrede kada je stigao do zemlje“.[1]

Rana renesansa[uredi | uredi izvor]

Najstariji poznati prikaz padobrana, anonimnog autora (Italija, 1470-te)

Najraniji dokazi o pravom padobranu datiraju iz perioda renesanse.[2] Najstariji dizajn padobrana pojavljuje se u anonimnom rukopisu iz renesansne Italije iz 1470-ih (Britanska biblioteka, Add MS 34113, fol. 200v), prikazuje čoveka koji slobodno visi držeći ram prečke pričvršćen za konusnu nadstrešnicu.[3] Kao mera bezbednosti, četiri trake su išle od krajeva šipki do pojasa oko struka. Dizajn je značajno poboljšanje u odnosu na drugu skicu (189v), koja prikazuje čoveka koji pokušava da prekine silu svog pada koristeći dve dugačke platnene trake pričvršćene za dve šipke, koje drži rukama.[4] Iako se čini da je površina dizajna padobrana premala da bi pružila efikasan otpor vazduha, a drveni osnovni okvir je suvišan i potencijalno štetan, osnovni koncept radnog padobrana je očigledan.[4]

Ubrzo nakon toga, polihistor Leonardo da Vinči skicirao je sofisticiraniji padobran u svom Atlantskom kodeksu (fol. 381v) koji datira od oko 1485. godine.[3] Ovde je razmera padobrana u povoljnijoj srazmeri sa težinom skakača. Leonardova kupola je bila otvorena kvadratnim drvenim okvirom, koji menja oblik padobrana od konusnog do piramidalnog.[4] Nije poznato da li je italijanski pronalazač bio pod uticajem ranijeg dizajna, ali je možda saznao za ideju kroz intenzivnu usmenu komunikaciju među umetnicima-inženjerima tog vremena.[5][6] Izvodljivost Leonardovog piramidalnog dizajna uspešno je testirao Britanac Adrijan Nikolas 2000. godine i ponovo 2008. švajcarski padobranac Olivije Vijeti-Tepa.[7] Prema istoričarki tehnologije Lin Vajt, ovi konusni i piramidalni dizajni, mnogo složeniji od ranih umetničkih skokova sa čvrstim suncobranima u Aziji, označavaju poreklo „padobrana kakvog poznajemo.“[2]

Dizajn padobrana Fausta Verancija, pod nazivom Homo Volans („Leteći čovek“), iz njegove Machinae Novae („Nove naprave“, objavljene 1615. ili 1616)

Venecijanski polimatičar i pronalazač Fausto Verancio ili Faust Vrančić (1551–1617) pregledao je da Vinčijevu skicu padobrana i zadržao kvadratni okvir, ali je nadstrešnicu zamenio ispupčenim komadom tkanine nalik na jedro za koji je shvatio da efikasnije usporava pad.[4] Sada čuveni prikaz padobrana koji je nazvao Homo Volans (Leteći čovek), koji prikazuje čoveka kako pada padobranom sa tornja, verovatno sa zvonika crkve Svetog Marka u Veneciji, pojavio se u njegovoj knjizi o mehanici, Machinae Novae („Nove mašine“, objavljenoj u 1615. ili 1616.), zajedno sa nizom drugih uređaja i tehničkih koncepata.[8]

Nekada se verovalo da je 1617. godine Verancio, tada star 65 godina i teško bolestan, primenio svoj dizajn i testirao padobran skačući sa zvonika Svetog Marka,[9] sa obližnjeg mosta,[10] ili sa katedrale Svetog Martina u Bratislavi.[11] U raznim publikacijama pogrešno se tvrdilo da je događaj tridesetak godina kasnije dokumentovao Džon Vilkins, osnivač i sekretar Kraljevskog društva u Londonu, u svojoj knjizi Matematička magija ili čuda koja se mogu izvesti mehaničkom geometrijom, objavljenoj u Londonu godine. 1648.[10] Međutim, Vilkins je pisao o letenju, a ne o padobranima, i ne pominje Verancija, skok padobranom, ili bilo koji događaj iz 1617. Sumnje u vezi sa ovim testom, koje uključuju nedostatak pisanih dokaza, sugerišu da se nikada nije dogodio, već je umesto toga pogrešno tumačenje istorijske beleške.[12]

18. i 19. vek[uredi | uredi izvor]

Luj-Sebastijen Lenorman skače sa tornja opservatorije Monpelje, 1783. Ilustracija s kraja 19. veka.
Prva upotreba padobrana bez okvira, Andre Garnerin 1797.
Šematski prikaz Garnerinovog padobrana, sa ilustracije iz ranog devetnaestog veka.

Moderni padobran izumeo je krajem 18. veka Luj-Sebastijen Lenorman u Francuskoj, koji je napravio prvi zabeleženi javni skok 1783. Lenorman je takođe prethodno skicirao svoj uređaj.

Dve godine kasnije, 1785, Lenorman je skovao reč „padobran“ hibridizacijom italijanskog prefiksa para, imperativnog oblika parare = odvratiti, braniti, odupreti se, čuvati, štititi ili pokrivati, od paro = parirati, i chute, Francuska reč za pad, da opiše pravu funkciju aeronautičkog uređaja.

Takođe 1785. Žan-Pjer Blanšar ga je demonstrirao kao sredstvo za bezbedno iskrcavanje iz balona na vrući vazduh. Dok su Blanšardove prve demonstracije padobrana bile izvedene sa psom kao putnikom, on je kasnije tvrdio da je imao priliku da to i sam isproba 1793. godine kada je njegov balon na vrući vazduh pukao i on je koristio padobran da se spusti. (Ovom događaju nisu prisustvovali drugi).

Naknadni razvoj padobrana se fokusirao na to da postane kompaktniji. Dok su rani padobrani bili napravljeni od platna rastegnutog preko drvenog okvira, kasnih 1790-ih, Blanšard je počeo da pravi padobrane od presavijene svile, koristeći njenu jačinu i malu težinu. Godine 1797, Andre Garnerin je napravio prvo spuštanje bezokvirnim padobranom prekrivenim svilom.[13] Godine 1804, Žerom Laland je uveo otvor u nadstrešnici da bi eliminisao nasilne oscilacije.[13] Godine 1887, Park Van Tasel i Tomas Skot Boldvin izumeli su padobran u San Francisku, Kalifornija, a Boldvin je napravio prvi uspešan padobranski skok u zapadnim Sjedinjenim Državama.[14]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Moolman, Valerie (1980). The Road to Kitty Hawk. New York: Time-Life Books. str. 19–20. ISBN 9780809432608. 
  2. ^ a b White 1968, str. 466
  3. ^ a b White 1968, str. 462f.
  4. ^ a b v g White 1968, str. 465
  5. ^ White 1968, str. 465f.
  6. ^ Marc van den Broek (2019), Leonardo da Vinci Spirits of Invention. A Search for Traces (na jeziku: engleski), Hamburg: A.TE.M., ISBN 978-3-00-063700-1 
  7. ^ BBC: Da Vinci's Parachute Flies (2000); FoxNews: Swiss Man Safely Uses Leonardo da Vinci Parachute Arhivirano april 21, 2010 na sajtu Wayback Machine (2008)
  8. ^ Francis Trevelyan Miller, The world in the air: the story of flying in pictures, G.P. Putnam's Sons, 1930, pages 101–106
  9. ^ He's in the paratroops now, Alfred Day Rathbone, R.M. McBride & Company, 1943, University of California.
  10. ^ a b Bogdanski, René. The Croatian Language by Example. As an example for Diachronic analysis: One of his most important inventions, is, without doubt, the parachute, which he experimented and tested on himself, by jumping off a bridge in Venice. As documented by the English bishop John Wilkins (1614–1672) 30 years later, in his book Mathematical Magic published in London in 1648.
  11. ^ Parachute on 321chutelibre (in French)
  12. ^ Parachuting Arhivirano novembar 17, 2015 na sajtu Wayback Machine (on Aero.com): "Like his countryman's concept, Veranzio's seems to have remained an idea only. Though his idea was greatly publicized, no evidence has been found that there ever was a homo volans of his or any other time who tested and proved Veranzio's plan."
  13. ^ a b Soden, Garrett (2005). Defying Gravity: Land Divers, Roller Coasters, Gravity Bums, and the Human Obsession with Falling. W. W. Norton & Company. str. 21—22. ISBN 978-0-393-32656-7. 
  14. ^ Fogel, Gary (2021). Sky Rider: Park Van Tassel and the Rise of Ballooning in the West. University of New Mexico Press. str. 38—43. ISBN 978-0-8263-6282-7. Arhivirano iz originala 14. 08. 2022. g. Pristupljeno 23. 04. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Walker, P. (1971). Early Aviation at Farnborough, Volume I: Balloons, Kites and Airships, Macdonald.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Padobran na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Падобран&oldid=27556304”