Prevodnica Mali Stapar

Prevodnica Mali Stapar
Prevodnica Mali Stapar
	Prevodnica Mali Stapar
Opšte informacije
Mesto	Mali Stapar
Opština	Kula
Država	Srbija
Vrsta spomenika	prevodnica
Vreme nastanka	1793
Tip kulturnog dobra	kulturno-istorijski spomenik

Predvodnica Mali Stapar se nalazi u istoimenom naselju u opštini Kula u Zapadnobačkom okrugu i deo je sistema Dunav-Tisa-Dunav. Prevodnica je tehnički objekat na Velikom Bačkom kanalu u čijem se sklopu nalazi nekadašnji mlin, a kasnije i mini hidro centrala.^[1]^[2]

Lokacija[uredi | uredi izvor]

Prevodnica Mali Stapar se nalazi u istoimenom naselju, 5 km od sela Sivca, čijoj mesnoj zajednici pripada i na 10 km nizvodno Velikim Bačkim kanalom od Sombora.

U periodu kada je naselje osnovano, kada je sagrađena prevodnica, ono se ubrzano razvijalo, pristanište je stalo primalo brodove, mlelo se brašno, otvarale kafane i prodavnice i selo je brojalo 1.000 stanovnika.

Danas je Mali Stapar tipično panonosko selo, sa svojih dvadesetak kuća i jednom ulicom, u idiličnom krajoliku omeđenom oblišnjom šumom, kanalom, ustavom za brodove, mlinom.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prevodnica je sagrađena 1793. godine za vreme građenja Velikog bačkog kanala koji se smatra pretečom Hidrosistema Dunav-Tisa-Dunav. Prevodnica je jedina u funkciji od ukupno 4 koliko ih je izgrađeno na Francovom kanalu (nazvan imenom Franje II Hazburškog), danas Veliki Bački kanal.

Godine 1872. je odavde započeto i kopanje Malog bačkog kanala, dugog 78 kilometara. Sem uloge da prevodi brodove sa jednog na drugi nivo vode, prevodnice su tada imale funkciju carinarnice i mesta gde se vršilo naplaćivanje taksi i drugih dažbina za prolaz brodova. Pored prevodnice – podignuta je zgrada tehničke direkcije iz koje su projektanti, braća Jozef i Gabor Kiš, nadgledali izgradnju Velikog Bačkog kanala.

Objekti u sklopu prevodnice Mali Stapar[uredi | uredi izvor]

Prevodnica[uredi | uredi izvor]

Malostaparska prevodnica ima dvokrilne kapije, prvobitno napravljene od hrastovine koje su krajem 19. veka zamejene gvozdenim. U nekoliko navrata sanirani su zidovi od opeke.

Zgrada tehničke direkcije[uredi | uredi izvor]

Zgrada tehničke direkcije, odnosno Uprave za izgradnju kanala, tzv "dvokatnica" koja se nalazi preko puta mlina, izgrađena je 1898. godine. U zgradi je bila direkcija sve do 1920. godine, kada je preseljena u Sombor. Zgrada je od tada bila napuštena, da bi bila obnovljena tek nedavno, kao i ceo mlin.^[3]

Mlin[uredi | uredi izvor]

Malo kasnije od izgradnje prevodnice i zgrade tehničke direkcije, sagrađen je i mlin. Državana administracja u Beču dozvolila je da se na prevodnicama grade mlinovi koji za rad koriste rezliku u nivou vode, te je u Malom Staparu izgrađen prvi i najveći takav mlin, na levoj obali kanala.^[3]

Od pet mlinova izgrađenih na Velikom bačkom kanalu sačuvan je jedino malostaparski, koji je zadržao izgled iz 1848. godine, kad je pušten u pogon. Mlin je radio do 1976. godine, kad je njegov poslednji zakupac prestao da melje žito.^[2]

Hidroelektrana[uredi | uredi izvor]

Zbog visinske razlike koja iznosi od 3 do 5 metara, postojali su uslovi za izgradnju male hidroelektrane koja je strujom napajala upravnu zgradu, petospratni mlin i pogone za glaziranje pirinča.^[1]

Zanimljivost[uredi | uredi izvor]

Postoje zapisi o poseti austougarskog cara Franca Josipa 23. aprila 1872. godine kada se počelo sa kopanjem novog kanala. Na mestu gde je car označio početak gradnje, general Ištvan Tir je naredio da se postavi spomenik „Regina Pannonia“ - Kraljica Panonija.

Starosedeoci ovaj spomenik zovu "Carica" povezujući je sa Marijom Terezijom i on se i danas nalazi na mestu račvanja dva kanala. Za njega su vezane razne legende. Jedana je istinita.

Godine 1915-e Srbi koji su tu živeli, u znak nezadovoljstva prema austrougarskoj vlasti, vezali su "Caricu" konopcima pokušavajući da je sruše. Tom prilikom su sa spomenika otkinuli glavu i bacili je u kanal. Iako je tadašnja aktuelna austrougarska vlast obećala veliku nagradu pronalazaču caričine glave ona do dan danas nije pronađena.^[1]