Ruska kolonija u Banjoj Luci 1941–1945.
Ruska kolonija u Banjoj Luci 1941–1945 koja je postojala kao i u svim gradovima Kraljevine Jugoslavije u ovom istorijskom razdoblju, po formiranju NDH doživela je pogrom isto kao i ostalo pravoslavno stanovništvo. Međutim nemačkom intervencijom stanje među ruskim emigrantima se donekle popravilo, jer su stavljeni u nadležnost Predstavništvu ruske emigracije u NDH sa sedištem u Zagrebu. Usledilo je oslobađanje zatočenih logoraša, a na posao su vraćeni svi koji su imali zavičajnost na teritoriji NDH. Da bi emigrantima iz Rusije bili povlašćeni, status im je priznavana pod uslovom da osnuju ruske kolonije. Nakon toga, obnavljan je rad svih ugašenih ruskih kolonija, pa tako i Ruske kolonije u Banjoj Luci.
Ruska kolonija u Banjoj Luci između dva rata[uredi | uredi izvor]
U strahu od boljševičkih represalija, oko 150.000 pripadnika poražene armije i civila iz Rusije ukrcalo se u krimskim lukama na oko 150 brodova i otplovilo ka Bosforu. Velik deo izbegličkog talasa naselio se po Kraljevini SHS, između 50.000 i 70.000 osoba.
Prvi emigranti iz Rusije, njih 126, došli su u Banju Luku 1921. godine. Po uzoru na ostale emigrantske zajednice širom Kraljevine SHS odnosno Kraljevine Jugoslavije, i banjalučka je osnovala niz udruženja, kao što su:
- Ruska kolonija,
- Ruska matica u Banjoj Luci,
- Ruski soko,
- Udruženje ruskih oficira i
- Rusko društvo Crvenog krsta.
Gotovo svi emigranti iz Rusije, koji su 1921. došli u Banju Luku, imali su srednje ili visoko obrazovanje, ali i visok nivo opšteg obrazovanja, a većina njih dobro je govorila bar jedan strani jezik.
U prvoj grupi banjalučkih Rusa bile su i značajne ličnosti poput Vasilija Mihailoviča Kaškarova, general-lajtnanta Artemija Solomonoviča Vartanova, člana Dume Erasta Andrejeviča Isejeva, likovnog umetnika Fjodora Nikitoviča Sahna i kompozitora Rafaila Jeronimoviča Arnerija.
Njihovo delovanje u relativno malom mestu, kakva je između dva svetska rata bila Banja Luka, bilo je ograničeno brojnim specifičnostima i praćeno nizom poteškoća.
Po dolasku u Kraljevinu SHS emigranti iz Rusije ustanovili su razuđen sistem organizacija veoma raznolike orijentacije i zadataka, od onih prevashodno ili isključivo socijalni i zdravstvenih do onih naučnog karaktera. Među najznačajnije organizacije, svakako, valja uvrstiti i Rusku maticu, koja je takođe, preko Centrale u Ljubljani i mesnih podružnica, delovala širom Kraljevine. Ruska matica je osnovana po uzoru na matice ostalih slovenskih naroda, koje su odigrale ključnu ulogu u očuvanju i razvoju njihovog nacionalnog identiteta. Za banjalučku rusku zajednicu karakteristično je da broj njenih članova lagano uvećavao.
Prema popisu iz 1931. u Banjoj Luci su živela 122 Rusa, a krajem 1941, prema nezvaničnim podacima, njih 314. Banjalučka kolonija je sve do izbijanja Drugog svetskog rata spadala u red najaktivnijih.
Ruska kolonija u Banjoj Luci u vreme Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Nakon osnivanja NDH i dolaska ustaša u Banju Luku članovi Ruska kolonije prvo su doživela pogrom isto kao i ostalo pravoslavno stanovništvo Banje Luke. Međutim nemačkom intervencijom ruski emigranti su stavljeni u nadležnost Predstavništva ruske emigracije u NDH sa sedištem u Zagrebu. Usledilo je oslobađanje zatočenih logoraša, a na posao su vraćeni svi koji su imali zavičajnost na teritoriji NDH.
Da bi emigrantima iz Rusije dobili povlašćeni, status morali su da se osnuju ruske kolonije. Nakon toga, obnavljan je rad svih ugašenih ruskih kolonija, pa tako i Ruske kolonije u Banjoj Luci.
Pod ustaškom vladavinom Ruska kolonija je odigrala značajnu zaštitničku ulogu. Mnogi njeni članovi nisu stekli državljanstvo, što im je pomoglo da izbegnu regrutovanje u ustaške postrojbe.
Delatnost Ruske kolonije uskoro je sasvim ograničena. Aktom 30/41 od 12. avgusta 1941. članstvo je obavešteno da se u društvenim prostorijama "ne mogu održavati nikakvi sastanci, sjednice, dogovori i slično bez prethodne pisane prijave predsjedniku Kolonije i bez odobrenja mjerodavnih redarstvenih vlasti".[1] Prostorije su redovno otvarane, ali "samo u svrhu pozajmljivanja odnosno vraćanja knjiga iz biblioteke Ruske matice".[1]
Aktom br. 34/41 banjalučka Ruska kolonija se 20. avgusta 1941. obratila Redarstvenom ravnateljstvu: [1]
U sporazumu sa zapovjedništvom njemačke oružane sile provodi se registracija cielokupne ruske emigracije, koja će biti svojevremeno iskorišćena za rad u oslobođenim ruskim krajevima. U cilju pripreme naređeno je od strane Vojnog predstavnika ruske emigracije u Zagrebu gen. Dracenka, raspisom br. 5 od 12.8.1941, da se imaju žurno organizirati tečajevi vojne, administrativne i sanitarne službe. Na osnovi napried navedenog ovdašnja Ruska kolonija organizirat će te tečajeve za svoje članove u svojim prostorijama. Moli se ravnateljstvo, da to odobri i primi k znanju.[2]
Aktom br. 74 od 22. oktobra 1941. Ruska kolonija u Banjaluci je obavestila Redarstveno ravnateljstvo da je kao njen poseban odsek formirana Nacionalna mladež Ruske kolonije (NMRK), koja je te godine brojala 42 člana (23 muška i 19 ženskih, svrstanih u tri starosne kategorije:[3]
- 7–11 godina (10 muških i osam ženskih članova),
- 12–15 godina (sedam ženskih članova) i
- 16–19 godina (13 muških i četiri ženska člana).
U pomenutom aktu se navodi:
...U prostorijama Ruske kolonije održavati će se za mladež predavanja iz ruske povjesti, zemljopisa i sl. te će se mladež odgajati u rusko-nacionalnom strogo antikomunističkom duhu. Ujedno vršiti će se tjelovježba, vojnička prednaobrazba, služba rada te će se priređivati mali izleti u bližu okolicu. Moli se cijenjeni naslov da to izvoli primiti na znanje sa odobrenjem.[4]
Osnivanjem Nacionalna mladež Ruske kolonije (NMRK) njeni članovi su izbegli opštu obavezu upisivanja u redove Ustaške mladeži.[4]
Već u toku 1942. došlo je do većeg smanjenja broja banjalučkih Rusa;
- pojedinci su otišli na rad u Nemačku, nadajući se da će im tako biti olakšan povratak u Rusiju,
- nekolicina je stupila u razne vojne formacije,
- vrlo mali broj je otišao na studije u Zagreb.
Krajem septembra 1944. godine, nakon odstupanja partizanskih jedinica, nekoliko porodica se iselilo u raznim pravcima.
Epilog[uredi | uredi izvor]
Tokom 1945. godine komunističke vlasti koje su ovladale Banjom Lukom nisu prema ruskim udruženjima bile blagonaklone, jer je trebalo Sovjetskom Savezu i Crvenoj armiji vratiti partijske dugove, za dolazak na vlast.[5] Počela su suđenja jednoj grupi Rusa iz Banje Luke za kolaboraciju sa nemcima i ustašama.
Evo dela materijala sa suđenja ruskim emigrantima, na kome je Sergija Cikalovskog, nastavnika Stručne produžne škole u Banjoj Luci teško optužio svog sunarodnika Antoneviča:[1]
...Ja nisam bio član Ruske kolonije. Kada je nastupila NDH i ja sam joj pristupio jer drukčije nisam mogao dobiti ni isprava a kamoli neko zaposlenje. Tako je bilo u junu ili julu mjesecu 1941. kada se formirala legija koja je trebalo da ide na istočno bojište. Mene su par puta pozivali da dođem da mi imaju nešto važno saopštiti. Ja nisam odlazio sve dok po mene nije došao i sam sin Antonijevića sa ceduljicom na kojoj je stajalo da moram da dođem u Koloniju... Na putu su me sreli neki i svratili u stan inž. Ribkina. U kući kod Ribkina bio sam ja, Vasilij Volkov44, bivši kapetan, Sergije Antonov, bivši potporučnik, Antonevič, Ribkin i Vjatkin – naveo je Cikalovski.[1]
Antonevič je potom objasnio i razlog njihovog pozivanja.
Za Rusku koloniju, rekao je on, bila bi čast da se trojica bivših oficira odazovu pozivu za pristupanje dobrovoljačkoj legiji. Posebno je ukazao na to da je Cikalovski završio vojnu akademiju i da je jedno vreme tamo radio kao nastavnik.[1]
Na ove optužbe ovako je odbrusio Cikalovski:[1]
Ja nisam ruski emigrant nego jugoslovenski oficir. Ovdje sam došao kao dječak i ovdje sam završio vojnu akademiju Vi niste jugoslovenski oficiri nego komunisti!
I Skoblin je bio oficir! – ljutito je reagovao Antonevič.[1]
Javni tužilac okruga Banjaluka, nakon saslušanja pod brojem I-914/46, predao je 19. marta 1946. Okružnom sudu u Banjaluci optužnicu protiv Evgenija Antoneviča. Kad je rasprava zaključena, sudsko veće se povuklo na tajno većanje, a nešto kasnije saopštilo i presudu:[1]
Optuženi Evgenije Antonijević je kriv što je dana 28. avgusta 1941. u Banjaluci podnio Ravnateljstvu Ustaškog redarstva pismenu prijavu protiv svoga kolege inženjera Jože Štimca, optužujući ga radi njegovog profašističkog držanja, ističući svoju privrženost okupatoru, dakle za vrijeme rata i neprijateljske okupacije vršio potkazivanje stanovnika Jugoslavije, čime je počinio ratni zločin iz čl. 3 t. 3 Zakona o krivičnim djelima protiv naroda i države. Okrivljenom je izrečena kazna lišenja slobode s prinudnim radom u trajanju od dvije godine, u koju je uračunato vrijeme provedeno u istražnom zatvoru od 23. aprila 1945. Pored glavne, Antoneviču je izrečena i sporedna kazna oduzimanja građanskih i političkih prava u trajanju od dvije godine po izdržanoj zatvorskoj kazni.[1]
Izricanje ovakvih i sličnih presuda primoralo je "banjalučke Ruse" da se masovno upute ka Zagrebu, Sarajevu i Beogradu. A oni malobrojni preostali u Banjoj Luci postali su nečujni i nevidljivi.
U novostvorenoj atmosferi bratstva-jedinstva postalo je nezamislivo bilo kakvo organizovanje na nacionalnoj osnovi. Malobrojna ali snažna, ugledna i uticajna ruska zajednica u Banjaluci prestala je da postoji.[5]
Članovi Ruske kolonije u Banjoj Luci[5][uredi | uredi izvor]
- Aleksandar Aleksandrovič Vereščagin, reditelj
- Irina Petrovna Astrova, glumica i pjevačica,
- Iraida Gejer-Lomonosova Komarevska, glumica,
- Aleksandar Filipovič Čerepov, reditelj, glumac i pedagog,
- Jurij Driženko, scenograf i kostimograf,
- Petar Suhačev, ikonopisac koji je živopisao freske, ikone i ikonostas pravoslavnog hrama Svete trojice,
- Grigorij Ivanovič Samojlov, arhitekta koji je izradio plan za ikonostas, ustolovanije i polilej,
- Vladimir Pavlovič Zagorodnjuk, vajar koj je Monumentalnu palatu Državne hipotekarne banke ukrasio reljefima i bronzanim skulpturama,
- Stepan Fedorovič Kolesnikov, arhitekta,
- Nikolaj Ivanovič Fedorov, arhitekta,
- Grigorij Ivanovič Samojlov, arhitekta,
- Viktor Zelinski, arhitekta,
- Jevstatij Ignatijevič Mamukov, arhitekta,
- supružnici Aleksandar i Ksenija Medvedevi, arhitekte,
- Pavel Žitecki, nastavnik u Prijedoru,
- Vladimir Kuragin, gimnazijski profesor koji je otvorio 15. januara 1928. otvorio privatnu muzičku školu,
- Georgij Plehanov, muzičar,
- Evgenij Antonevič, šumarski inženjer,
- Nikolaj Belonin, šumarski inženjer,
- Igor Vjatkin, šumarski inženjer,
- Aleksandar Panov, šumarski inženjer,
- Sergej Stepanov, šumarski inženjer,
- Ivan Sinjicki, šumarski inženjer,
- Nikolaj Bukin, šumarski inženjer,
- Vasilij Polferov, šumarski inženjer,
- Vjačeslav Poplavski, šumarski inženjer,
- Nikolaj Popjonov, šumarski inženjer,
- Aleksej Levšin, šumarski inženjer,
- Sergej Lazarev, šumarski inženjer,
- Vladimir Hvorostin,
- Pavel Didzinski, građevinski inženjer,
- Petar Popovičenko, građevinski inženjer,
- Aleksandar Mordvinov, građevinski inženjer,
- Nikolaj Pogorecki, građevinski inženjer,
- Viktor Sidnjenko, građevinski inženjer,
- Sergej Šuljgin, građevinski inženjer,
- Konstantin Gazdanov, građevinski inženjer,
- Vartan Asaturov, građevinski inženjer,
- Viktor Bjeljajev, agronom,
- Aleksej Bogoslovski, agronom,
- Nikolaj Belonin, agronom,
- Vjačeslav Drozdovski, agronom,
- Dimitrij Nekrašenko, agronom,
- Georgij Protopopov, agronom,
- Viktor Žvirblis, agronom,
- Nikolaj Fatejev, agronom,
- Aleksandar Jeršov, hidroinženjer,
- Sergej Pavlov, rudarski inženjer,
- Vitalija Ribkina, mašinski inženjer
- Mihail Nagorni, ljekar,
- Jekaterina Ribkin-Murza, ljekar,
- Boleslav Splavski, ljekar,
- Semen Maksimov, ljekar,
- Jekaterina Šišlov-Merkulova, ljekar,
- Vera Pstrocki, ljekar,
- Pavel Pregl-Berezovski, ljekar,
- Spiridon Borodin, ljekar,
- Mihail Usatij-Sidorenko, ljekar,
- Natalija Željeznova, ljekar,
- Vladimir Bogoslovski, pedagog,
- Aleksandar Davidov, pedagog,
- Ivan Pavlovski, pedagog,
- Andrej Jegorov, pedagog,
- Vjačeslav Drozdovski, pedagog,
- Nikolaj Zolotarenko, pedagog,
- Ana Kaube-Uzelac, pedagog,
- Boris Kačalov, pedagog,
- Aleksandar Kosmodeli, pedagog,
- Viktor Oberemok, pedagog,
- Vitalij Ribkin, pedagog,
- Stepan Sjerikov, pedagog,
- Aleksej Firsov, pedagog,
- Semen Špirko, pedagog,
- Igor i Klavdija Meljnicki, pedagozi,
- Ivan Feofilaktov, pedagog,
- Genadij Krasnov, pedagog,
- Vladimir Pčeljnikov, pedagog,
- Vasilij Zaharovič Andrejev, profesor banjalučkog Mašinskog fakulteta.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i Zoran S. Mačkić, Ruska kolonija u Banjaluci 1941–1945, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. IV, broj 4, 2012.
- ^ Zoran S. Mačkić, Ruska kolonija u Banjaluci 1941–1945, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. IV, broj 4, 2012. str.231-232
- ^ Zoran S. Mačkić, Ruska kolonija u Banjaluci 1941–1945, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. IV, broj 4, 2012. str, 230-231
- ^ a b Zoran S. Mačkić, Ruska kolonija u Banjaluci 1941–1945, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. IV, broj 4, 2012. str, 230
- ^ a b v Mačkić, Zoran S. (2013-03-11). „Banjalučki Rusi”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-10-22.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Banjalučki Rusi - www.glassrpske.com
