Sava Bjelanović

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Sava Bjelanović
Lični podaci
Datum rođenja(1850-10-15)15. oktobar 1850.
Mesto rođenjaĐevrske, Austrijsko carstvo
Datum smrti2. mart 1897.(1897-03-02) (46 god.)
Mesto smrtiZadar, Austrougarska
UniverzitetUniverzitet u Beču

Sava Bjelanović (Đevrske, 15. oktobar 1850 — Zadar, 2. mart 1897) bio je srpski političar. Bjelanović je bio vođa Srba u Dalmaciji i narodni poslanik u pokrajinskom Dalmatinskom Saboru.[1]

Takođe, bio je pokretač (izdavalac) i odgovorni urednik[2] Srpskog lista (1880) koji je izlazio u Zadru dok nije bio zabranjen, a potom je izdavao Srpski glas (1888)[1] koji je izlazio sve do 1905. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Umro je u Zadru, gde je i proveo i veći deo života. Sahranjen je u selu Đevrske. Sava Bjelanović je jedan od osnivača i prvi predsjednik primorske Srpske narodne stranke.

Primorski Srbi druge polovine 19. vijeka nisu imali značajniju političku ličnost, niti odlučnijeg borca za nacionalna prava od Save Bjelanovića. Bio je to čovjek nepokolebljive vjere i upornosti, a kao polemičar ličnost od autoriteta, snažnih argumenata i oštrog jezika.[3]

Rođen je 27/15. oktobra 1850. godine u selu Đevrske, kod Kistanja, u sjevernoj Dalmaciji, u bogatoj seoskoj porodici.[4] Deda po ocu Sava je bio pravoslavni sveštenik, mesni paroh, a otac Andrija se školovao u Zadru a potom bavio slikarstvom kao vešti samouk. Bez oca Andrije (zvanog Jandrija)[5] je ostao kad je imao svega sedam godina. Bjelanovićev djed po majci, Pane Sabljić, bio je srpski zastupnik na prvom Dalmatinskom saboru u Zadru, što je bez sumnje odigralo presudnu ulogu u kasnijem njegovom opredjeljenju za politički i publicistički rad. U Zadru je završio osnovnu školu i gimnaziju. Pod uticajem Svetozara Miletića i njegove "Zastave", omladina zadarska u kojoj se nalazio Sava osnovali su Đačko društvo koje je čak imalo svoj list "Prvenac". Avgusta 1874. godine položio je gimnazijski ispit zrelosti. Pravne nauke studirao je u Beču, gdje se aktivno uključio u rad srpskih studentskih družina. Po završetku studija 1877. godine, odbija ponudu Zemaljske vlade iz Sarajeva da radi u sudstvu, vraća se u Zadar, gdje se uključuje u živ nacionalni rad, a 1880. godine učestvuje u osnivanju političkog glasila "Srpski list" (od 1888. godine zbog zabrane izlazi pod izmijenjenim imenom "Srpski glas"). Uprkos čestim zabranama, Bjelanović je list uređivao sve do smrti 1897. godine, a nakon toga glasilo je izlazilo sve do početka 1905. godine. Od 1883. godine do kraja života, bio je zastupnik u Dalmatinskom saboru u Zadru, da bi 1897. godine (poslednje godine svog života) bio izabran za srpskog zastupnika u bečkom parlamentu.

Bio je Bjalanović niskog rasta pa su ga poznanici zvali "Saka" ili "Savica". Oženio se Sava 1891. godine sa Danicom Baljkovom, devojkom koju je poznavao od detinjstva. Njen otac Gerasim je iz Đevrsaka prešao u Zadar da bi tu otvorio trgovinu. Imali su 2 sina i 3 ćerke. Umro je Savo od tuberkuloze u Zadru 14. marta 1897. godine,[6] a sahranjen je u rodnim Đevrskama. Udova Danica je umrla 11. sept. 1931. u Zadru.[7]

Rad[uredi | uredi izvor]

Publicističkim i književnim radom počeo se baviti još kao gimnazijalac. Prve članke objavio je u „Zastavi” Svetozara Miletića 1871. godine, da bi od pokretanja Srpskog lista bio ne samo urednik, nego i najzastupljeniji autor, podjednako u političkoj publicistici, putopisima, feljtonima i književnim recenzijama. Zbog izrazite političke dosljednosti i ispravnosti, a naročito zbog zalaganja za "program Srpstva triju vjera", uobličenog u nizu članaka pod naslovom „Vjera i narodnost”, u toku 1881. godine, Bjelanovića su u publicističkim tekstovima oštro napadali hrvatski klerikalni krugovi, predvođeni don Mihom Pavlinovićem. Nakon više takvih Pavlinovićevih članaka u zadarskom Narodnom listu 1882. godine, objavljenih pod naslovom Misao hrvatska i misao srbska u Dalmaciji, Bjelanović je žestoko odgovorio u Srpskom listu, u seriji tekstova pod zajedničkim naslovom Don Miho na braniku, koje su savremenici nazvali "biserom novinarske vještine". Sljedeće, 1883. godine, navedeni članci su pod istim naslovom objavljeni i kao posebna knjiga. Bjelanović je napisao značajnu studiju o Božidaru Petranoviću: Život i rad D-ra Božidara Petranovića (1883). Među književnim prilozima, izdvajamo zapažene recenzije o knjigama: Ljubomira P. Nenadovića (1881), Laze K. Lazarevića (1887), o Gundulićevom Osmanu (1890); a posebnu umjetničku vrijednost imaju putopisi: Dan deveti, putne crte iz Crne Gore (1886), Snijeg u Crnoj Gori (1890), Kroz slavenske zemlje (1891—93), S puta, crte po Hrvatskoj, Ugarskoj i Srbiji (1895), Iz srpsko-talijanskih svatova, crte s puta po Crnoj Gori i Italiji (1896).

Kao najznačajnije Bjelanovićevo književno ostvarenje izdvajamo putopis "Kroz slavenske zemlje", koji je nastao u ljeto 1890. godine, za vrijeme njegovog putovanja u čuveno češko lječilište Karlove Vari i boravka u Pragu, a zatim prolaska kroz Budimpeštu i boravka u Beogradu. Putopis je publikovao u nastavcima sam Bjelanović u Srpskom glasu (1891—93), a kao posebna knjiga objavljen je u Štampariji Špire Artale, u Zadru septembra mjeseca 1897. godine, u znak poštovanja prema rano preminulom vođi dalmatinskih Srba.

Bjelanović je bio pisac izrazite književne kulture, tako da u njegovoj putopisnoj prozi dolazi do nenametljive sinteze dokumentarnog i umjetničkog postupka. U putopisu Kroz slavenske zemlje, takav postupak naročito dolazi do izražaja u objedinjavanju sažetih istorijskih studija o burnoj sudbini češkog naroda, sa putničkim doživljajima češke zemlje i ljudi. U istorijskim reminiscencijama polazi od junačkog vojvode Sama iz 7. vijeka, te kneginje Libuše i zasnivanja narodne dinastije Pšemislova, preko krvavih vjerskih obračuna katolika protiv Husita u srednjem vijeku, a završava ih prikazom savremenih političkih težnji češkog naroda na kraju 19. vijeka. U prikazu putničkih doživljaja naročito mjesto pripada opisu znamenitosti grada "zlatnog" Praga (Višehrad, Hradčani, gotska katedrala Svetoga Vita, Tinski hram, Narodno pozorište, Narodni muzej, Karlov most, Karlov univerzitet, brojni mostovi i trgovi), kao najljepše evropske prestonice toga vremena. Među susretima sa znamenitim češkim ličnostima u Pragu, naročito mjesto pripada novinaru i publicisti Jozefu Holečeku, piscu čuvenih knjiga o Crnoj Gori i Hercegovini, koje je posjetio u toku Srpsko-turskih ratova 1876—77. godine, a pamtio ih je kao „najmiliju uspomenu svoga života”.

U prikazu Beograda i Srbije, kao druge velike teme svoga putopisa, Bjelanović sa mnogo uspjeha prikazuje političku i književnu atmosferu u srpskoj prestonici na kraju 19. vijeka, a pri tome živo opisuje susrete sa brojnim javnim ličnostima toga vremena. Pored sažete istorijske studije o gradu Beogradu, pored upečatljivih opisa tadašnjeg izgleda prestonice (Kalemegdan, Terazije, spomenik knjazu Mihailu, Narodno pozorište, Narodni muzej, Saborna crkva, brojne kafane, redakcije listova, čuvena kaldrma na ulicama i slično), dragocjeni su prikazi susreta sa uglednim književnicima: poput Jovana Ilića, Matije Bana, Milana Đ. Milićevića, te naročito sa vidno iznemoglim i bolesnim Lazom K. Lazarevićem, koji je tada živio posljednje mjesece života. Bjelanović je tada sa živim interesovanjem proputovao kroz Šumadiju i nove krajeve Srbije samo da bi se susreo sa čuvenim političarem Jovanom Ristićem, koji je bio na odmoru i liječenju u Vranjskoj Banji. Sve što smo ukratko pomenuli, kao i brojne druge upečatljive stranice Bjelanovićevog djela Kroz slavenske zemlje, među kojima vrijedi izdvojiti i uzbudljivi opis putovanja željeznicom preko planinskog masiva Semering između Graca i Beča, te naglašeno emotivnu evokaciju studentskih uspomena prilikom boravka u Beču i slično, čine ovu knjigu jednim od najljepših putopisa srpske književnosti.

Lazar Tomanović mu je bio veliki prijatelj.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 63. 
  2. ^ "Starmali", Novi Sad 1884.
  3. ^ „Sava Bjelanović”. Zapadni Srbi. Pristupljeno 03. 2. 2018. 
  4. ^ Car, Marko. Sava Bjelanović : jedan pogled na pisca. Beograd : Gnosos, 2002. str. 1—20. ISBN 978-86-83539-12-3. 
  5. ^ "Delo", Beograd 1. jul 1897.
  6. ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
  7. ^ "Politika", 13. sept. 1931, str. 11

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Car, Marko. Sava Bjelanović : jedan pogled na pisca. Beograd : Gnosos, 2002. str. 1—20. ISBN 978-86-83539-12-3. 
  • Artuković, Mato (2001). Srbi u Hrvatskoj (Kuenovo doba). Hrvatski institut za povijest - podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje, Slavonski Brod. ISBN 953-6659-09-3. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сава_Бјелановић&oldid=27703684”