Saravola
| Saravola rum. Saravale | |
|---|---|
| Naselje | |
  Saravola Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 46° 4′ 9″ N 20° 44′ 27″ E / 46.06917° S; 20.74083° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Saravale |
| Nadmorska visina | 88 m (289 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 2.457 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 668013 |
Saravola (rum. Saravale) je selo i jedino naselje unutar istoimene opštine Saravola, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Saravola se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na nekoliko kilometara udaljenosti od Velikog Semikluša. Selo je u Pomorišju na reci Aranki. Od Temišvara selo je udaljeno oko 50 km ka severozapadu. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata, blizu Moriša.
Istorija Srba u mestu[uredi | uredi izvor]
Po "Rumunskoj enciklopediji" mesto se prvi put pominje u katoličkim dokumentima 1333. godine. U "Zarafoli" su dva sveštenika zapisana. Između 1508-1529. godine zu su živeli Vlasi. Vlastelin mesta Ferenc Patoši je zatim naselio Srbe kmetove, koji su selu dali sadašnje ime. Novo naseljavanje Srba usledilo je 1647. godine. Nakon 1717. godine Srbi su napustili naselje, da bi polovinom tog veka kolonizacijom došli Nemci, pa Mađari.
Pravoslavni sveštenik pop Mata i knez Radojica skupili su od ostalih meštana Srba 1700 aspri, kako je zapisano 1660. godine u Katastigu manastira Pećka patrijaršija.[2]
Saravola je 1764. godine pravoslavna parohija u Čanadskom protoprezviratu.[3] Carski revizor Erler 1774. godine navodi da je Saravola naselje sa izmešanim srpskim i rumunskim stanovništvom, u Moriškom okrugu.[4] Saravolski sveštenici bili su 1797. godine: parosi, pop Nedeljko Popović (rukop. 1788), pop Grigorije Dragićević (1788) i pop Petar Dragićević (1791). Sva trojica su govorila srpskim i rumunskim jezikom.[5]
Iz državnog šematizma pravoslavnog klira 1846. godine u "Szaravoli" je parohijsko zvanje osnovano i crkvene matične knjige se vode od 1730. godine. Mesto ima 4386 nacionalno izmešanih stanovnika, sa tri pravoslavne parohije. Godine 1872. objavljeno je opadanje stanovništva u većini opština, pa i Saravoli. Tako je tu živelo 1847. godine 3510 stanovnika, a 1867. godine beše ih 3300 na broju. Po popisu iz 1865. godine konstatovano je da u mesto živi 3300 pravoslavac, u dve parohije obe treće klase. Saravolski Srbi su 1866. godine priredili o Sv. Savi, besedu sa igrankom za prikupljanje pomoći za SNP iz Novog Sada. Čist prihod sa te uspele priredbe bio je 12 f. Priloge su dali: Pop St. Dragić paroh, T. Županski paroh, A. Janković trgovac, M. Stepanov trgovac, Stefanov majstor i još 15 zemljedelaca tamošnjih.[6]
Biografsku knjigu o slavnim ljudima naručili su 1807. godine Saravolci: pop Nedeljko Popović paroh i namesnik, David Savić administrator parohije i kupci - Georgije i Kiril Janković.[7] Isajlovićeva knjiga o trgovini se čitala 1816. godine u mestu, od strane: Toma od Maržen kupec, Georg Janković i njegov sin Demetar.[8] Godine 1818. Srbi iz Saravole, nabavili su pretplatom zanimljivu knjigu o aktuelnoj francuskoj vojnoj propasti: pop Nedeljko Popović namesnik i paroh, pop David Savić paroh, pop Petar Dragičević paroh i učitelji Petar Georgijević stariji i Stefan Dimitrijević mlađi.[9]
Do 1896. godine Srbi i Rumuni su bili nepodeljeni u Saravoli; bilo ih je zajedno 3382. pravoslavaca (1893). Rumuni su onda 1893. godine pokrenuli sudsku parnicu, tražeći podelu crkvene i školske imovine. Od ukupnog iznosa procenjene vrednosti crkvene saravolske imovine, od 40.200 f. Rumuni su tražili za sebe 2/3.[10] Srbi su 1895. godine predlagali da se spor reši bez suda, i to pravičnom podelom na jednake delove. Ali tokom dokaznog procesa srpska strana je uspela da dokaže da je "crkveno-školsko dobro od davnina samo srpsko". Bio je to jedan od retkih primera da je jedno srpsko mesto bilo zadovoljno raspodelom, dotad zajedničkog opštinskog imetka. Treba imati u vidu da je 1900. godine u Saravoli bilo 1237 Srba i čak 2170 Rumuna. Zaslugom eparhijskog zastupnika advokata Svetozara Dimitrijevića i mesnog učitelja Vladimira Vujića, sačuvali su tako Saravolčani požrtvovano delo svojih predaka. Pripalo im je tako: crkva sa inventarom i zemljištem, srpske crkvene knjige, škola sa stanom, avlijom i baštom, pola crkvene zemlje i svi prihodi. Rumuni su imali da dobiju samo odštetu u novcu, u iznosu 6705 f. 38 novčića, zatim rumunske crkvene knjige i polovinu crkvene zemlje.[11] Srbi Saravolčani su morali da u pet godišnjih jednakih rata isplate braću Rumune do marta 1901. Dotle su ovi nastavili da službu vrše u zajedničkom hramu, bratski bez trzavica, sve do gradnje nove rumunske 1901. godine. Tri mesna groblja su ostala zajedničko dobro.
Godine 1905. Saravola je velika opština u Perjamoškom srezu. Tu živi 4279 stanovnika u 845 domova, od kojih je najviše Rumuna. Srba ima 1427 pravoslavnih duša ili 33%, sa 289 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. Od komunikacija sa svetom postoji PTT i željeznička stanica.[12]
Crkva i škola[uredi | uredi izvor]
Antimins ranijeg hrama osvećen je 1719. godine, opis mu je sastavljen 1758. godine. Bila je to klasična pletara sa tornjem i zvonom, pokrivena šindrom, patosana ciglom. Sadašnja crkva posvećena prazniku Letnjeg Sv. Nikole, od čvrstog materijala je iz 1777. godine, a osvećenje izvršeno 1787. godine. Ikonostas nepoznatog bildhauera je postavljen 1811. godine, ikone je oslikao slavni srpski ikonopisac Arsa Teodorović. Generalna opravka hrama usledila je 1949. godine.[13] U skorašnjem vremenu zidne slike je molovao amater Milorad Petrović. U crkvi koja je ostala Srbima, nalaze se svih 12 mineja i poklon su plemićke porodice Kojić "ot Firićhaze".[14] Rumuni su od novčane odštete 1901. godine napravili svoju novu crkvu. Izdvajanje Rumuna je svečano obeleženo zajedničkom Vaskršnjom liturgijom 1901. godine - započeli su liturgiju u staroj crkvi, a onda nakon ispraćaja, svako je nastavio u svojoj - prazničnu službu.
Saravolski sveštenici su bili zapaženi kupci srpskih pisanih izdanja. Pretplatnici zanimljive srpske knjige 1807. godine iz "Saravolje" bili su sveštenici Nedeljko Popović (paroh i namesnik) i David Savić (paroh administrator), kao "kupeci" (trgovci) Georgije i Kiril Janković.[15] Nedeljko Popović je saravolski sveštenik namesnik 1832. godine. Popovi su 1837. godine Sofronije Dragić i Stefan Popović nabavili "Serbski letopis". Uz njih se sreću imena Evgenija Nadaškog tadašnjeg opštinskog "notara" i trgovca Aleksandra Jankovića. Letopis nastavljaju da uzimaju sva tri paroha i 1841. godine. Opet, David Savić i Sofronije Dragić bili su 1845-1847. godine pretplatnici "Serbskog letopisa". Popularnu knjigu "Bogomoljku", nabavili su 1847. godine pretplatom Saravolčani: sva tri pominjana sveštenika, kapelan Teodor Župunski, učitelj Panić, dva brata Jankovića trgovci, dva čizmara Tvosić i Draganov i jedan zemljedelac Georgije Savić. Kada je skupljan širom srpstva prilog za gradnju spomenika pesniku kaluđeru Mušickom, 1855. godine iz Saravole su učestvovali: parosi Sofronije Dragić, Stefan Dragić (bio 1846. godine kapelan) i Teodor Županski (bio 1846. godine kapelan), kao i opštinski beležnik Stefan Borojević. Sveštenici u Saravoli sa početkom imovinske podele često se menjaju - kratko ostaju. Palo je u oči svima pa i eparhijskim vlastima da su oba paroha, pop Teodor Županski srpski i pop Simeon Andronj rumunski - ostareli i bolesni, i kao takvi od male vajde. Kako su obe parohije bile u srpskoj jerarhiji, obezbeđen je jedan administrator za obe. To je bio dotad mehalski administrator Vladislav Veselinović. Teodor Županski je 1892. godine stekao zasluženu mirovinu i dobijao je penziju od 400 f. Paroh saravolski Vladislav Veselinović je 1893. godine objavio u svešteničkom listu svoju propoved "Misli o moralu".[16] Bogoljub Petrović je administrator parohije 1896. godine, nakon dolaska iz Nađlaka. Iste godine tu se kratko bavi i drugi administrator Jovan Aleksić, koji je dotad bio kapelan u Srpskom Sv. Petru. Onda je 1897. godine postavljen za administratora u parohiji četvrte klase, svršeni bogoslov Dušan Putnik. Zbog imovinske podele 1897. godine je došlo do redukcije broja parohija, ostala je samo jedna srpska. Iste, 1897. godine izabran je za saravolskog paroha pop Miloš Čeleketić, rodom iz Mokrina (tu i 1905). Crkvena opština u Saravoli kupila je 1898. godine dva lanca zemlje, nastojeći da finansijski pojača potporu svešteniku. Godine 1905. u mestu je srpska crkvena opština pod predsedništvom Aleksandra Todorova. Crkveno-opštinski zemljišni posed iznosi 68 kj. Parohija je četvrte platežne klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija je od 32 kj. zemlje.[17] Josif Protić je bio 1906. godine novi administrator parohije.
U zajedničkoj srpsko-rumunskoj školi učitelj je 1847. godine bio Dimitrije Panić, a imao je 56 učenika (1846). "Školski list" je 1861. objavio da u Saravoli "odlučena" tj. razdvojena srpska i rumunska deca, koja od prethodne godine idu svaka u svoju školu. Bilo je odmah nakon smrti učitelja Jovana Farkaša. U srpskoj školi je 1860. i 1861. godine (gde je "upravljena štacija") i oglasom tražen učitelj, sa platom 157 f. godišnje. Ponude kandidata primao je okružni prota i distriktalni školski direktor Georgije Nikolić. Godine 1864. naimenovan je učitelj Vladimir Vujić, koji je izučio Normalnu školu pa rumunusku preparandiju u Aradu. Srpska škola u Saravoli je bila 1865-1866. godine pretplatnik "Školskog lista", u Novom Sadu.[18] Oglas za srpskog učitelja objavljen je 1867. godine, a nuđena je godišnja osnovna plata 157 f. Pomenuti Vujić je 1866. godine ponovo bio naimenovan, jer nije imao pravi status od početka. Tek 1865. godine je pokazao dokaz da je svršeni preparant, pa nije morao da polaže novi učiteljski ispit u merodavnoj preparandiji u Somboru. Opština Saravolska je 1867. godine dala za "Školski fond" prilog od 14 f. Postavljen je 1868. godine u Saravoli učitelj Jovan Župunski. Župunski je 1870. godine bio pretplatnik lista "Mlada Srbadija". Uz njega su čitaoci tog glasila i Teodora Županski, Milanko Subotić, Pera Šimić i Srpska škola[19] Saravolski učitelj Milan Pavlović je 1871. godine bio poverenik "Srpskog omladinskog kalendara" za 1872. godinu. Od poslednje decenije 19. veka u saravolskoj školi ima problema oko obezbeđenja dobrog i stalnog učitelja. Ovi se ređe javljaju na oglase i redovno kratko borave, nastavljajući da traže bolje mesto. Kada je 1889. godine u srpskoj školi priređena proslava Sv. Save, Saravolčani su dali vredne pažnje poklone. Boža Stankov je poklonio jedan lanac zemlje, Katica Kuzmanović dala 100 f, Marija Pavlova 50 f. i još mnogo priloga u novcu i hrani. Za srpski Školski fond u Saravoli dao je na Krstovdan 1893. godine opštinski knez Hegediš 814 f. 44 novčića. A meseca avgusta tu je trebalo da bude pridodato još 1628 f. Hegediš je izdejstvovao i da za izdržavanje mesne škole "arenduje od izlaza" i 200 jutara zemlje. Škola bi bila za dugo obezbeđenja jer bi za šest godina njega činilo čak 9768 f. kapitala.[20] U Saravoli je 1897. godine objavljen konkurs za učiteljsko i novoustanovljeno učiteljsko mesto, sa platom od 800 kruna (to je vredelo 400 f). Postavljen je srpski narodni učitelj Vlada Bujić (1898). Ista plata ponuđena je na konkursu 1900. godine. Nakon penzionisanja starog učitelja Vlade Vujića, 1899. godine dat je u novinama oglas za novog učitelja, sa platom od 400 f.[21] Mesna škola je 1898. i 1902. godine isticana u javnosti kao prostrana i lepa građevina. Raspisan je 1900. godine konkurs za učitelja. Srpska narodna škola je 1905. godine radila u jednom zdanju zidanom još 1827. godine. Predsednik Školskog odbora je Živan Grbić a školski staratelj Marinko Vasić. Učitelj je tada Mita Marković rodom iz Starog Kera u Bačkoj, sa službom u mestu četiri godine. Redovnu nastavu je u to vreme pratili 143 učenika a njih 53 išlo u nedeljnu školu.[17] Otišao je 1907. godine nakon date ostavke, Jovan Tomić učitelj. Godine 1907. u Saravoli su dve učiteljske snage, učiteljice Kristina Jovanović iz Novog Sada i Anđelija Ostojić (1906—1908). Zbog teskobe u školskom prostoru bilo je dozvoljeno da deca oba pola sede izmešana u skamijama. Usledila je u proleće 1906. godine gradnja nove ženske škole u mestu, a po predračunu koštala je 7113 kruna. Učiteljicu Jovanović zamenio je 1908. učitelj Dimitrije Marković, i počeo da radi u novoj drugoj školi koja je završena. Kadrovske promene se nastavljaju, tako da 1912. decu uči sada novi pedagog Dimitrije Desimirović.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Saravola imalo je 2.540 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je oduvek bilo višenarodno, ali su Srbi i druge manjine u selu danas osetno malobrojniji posle više kolonizacija rumunskog i romskog stanovništva. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 3.944 | 2.457 | 2.540 |
| Srbi | 1.233 (31,3%) | 318 (12,9%) | 246 (9,7%) |
| Rumuni | 2.093 (53,1%) | 1.582 (64,4%) | 1.943 (76,5%) |
| Nemci | 496 (12,6%) | 21 (0,9%) | 18 (0,7%) |
| Romi | - (0,0%) | 501 (20,4%) | 305 (12,0%) |
| ostali | 122 (3,1%) | 35 (1,4%) | 28 (1,1%) |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
- ^ Nikolaj Šimić: "Ikonostas slavnih i hrabrih lic", Budim 1807. godine
- ^ Dimitrije Isajlović: "Istorija trgovine od početka sveta do naši vremena", Budim 1816. godine
- ^ Konstantin Pavlović: "Povjest o konačnom izgibelji celago francuskoga vojinstva", Budim 1818. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1898. godine
- ^ "Bosansko-hercegovački istočnik", Sarajevo 1896. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Nikola Šimić: "Ikonostas slavnih i hrabrih lica", Budim 1807. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1893. godine
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Školski list", Sombor 1866. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1870. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1893. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (mađarski jezik)
