Sokrat Sholastik

Sokrat Sholastik (grč: Σωκράτης ο Σχολαστικός, rođ. oko 380. — umro posle 439. godine) bio je istočnorimski (vizantijski) pravnik i istoričar crkve. Njegovo jedino poznato delo je Istorija crkve u sedam knjiga napisana na grčkom jeziku u kojoj je prikazana u prvom planu crkvena istorija od 312. do 439. godine.

Biografija

O Sokratovom životu ne znamo ništa više od nekoliko autobiografskih beleški koje je ostavio o sebi. Rođen je u prestonici istočnog dela Rimskog carstva, Konstantinopolju, oko 380. godine. Kao dečak sticao je osnovno obrazovanje kod dvojice paganskih gramatičara Heladija i Amonija. Obojica su morali da napuste Aleksandriju oko 390. godine kada je car Teodosije I odobrio uništenje Serapejuma, čuvenog hrama boga Serapisa. Pošto je osnovno obrazovanje počinjalo oko sedme godine sasvim je moguće da je Sokrat slušao Heladija i Amonija kada je već bio dečak od desetak godina. Klasično obrazovanje je ostavilo pozitivan utisak na Sokrata koji je u jednoj od digresija u svojoj istoriji, podvukao značaj antičke mudrosti, za koju veli da podržava hrišćansku veru, a zatim kaže i da je korisno jer priprema hrišćane za raspravu sa paganima (III, 16.).

Istoričar crkve Sokrat je obično poznat pod nadimkom Sholastik što upućuje da je bio pravnik po struci. Danas se u nauci ipak sumnja da je nadimak Sholastik kasnije dodat u rukopisima Istorije crkve možda kako bi se carigradski istoričar na prvi pogled razdvojio od antičkog filozofa Sokrata iz Atine. U Istoriji crkve ne može se primetiti Sokratovo poznavanje rimskog prava, a pritom i sam istoričar spominje težak život pravničkog osoblja pri carigradskim sudovima (VI, 3, 2.).

Istoriju crkve Sokrat je zaključio događajima iz 439. godine i delo je zatim posvetio caru Teodosiju II. Nije poznato kada je i kako preminuo.

Istorija crkve

U uvodu u svoje delo Sokrat otkrio svoju želju da nastavi Istoriju crkve Evsevija Cezarejskog koja je zaključena Konstantinovom pobedom nad Licinijem 324. godine. Međutim, delo je započeo Konstantinovim pohodom protiv Maksencija 312. i carevim preobraćenjem u hrišćanstvo. Takođe, zapisao je kako mu je cilj da piše jednostavnim stilom, da razjasni istoriju Arijeve jeresi, koju je Evsevije u svom delu zapostavio, i opiše događaje koji su se ticali crkve sve do svog vremena. Na pitanja stila vratio se i u uvodu šeste knjige gde je podvukao da jednostavnim izlaganjem želi da ugodi i neobrazovanim i obrazovanim čitaocima i indirektno kaže kako je to ujedno i posledica njegove privrženosti istinoljubivosti.

Za razliku od antičkih autora, koje ponekad citira, Sokrat je svoju istoriju podelio u nesimetričan broj knjiga. Samo prva, druga, peta i šesta knjiga imaju predgovore. U predgovoru druge knjige otkriva se da su bar neke knjige kružile po carigradskim učenim krugovima zasebno ali da ih je Sokrat, pred konačno izdavanje celovitog dela, redigovao. U predgovoru šeste knjige, Sokrat se obraća svom patronu, izvesnom Teodoru, na čiji je nagovor verovatno konačno izdanje dela obogatio pismima i drugim dokumentima. Dokumenta je pribavio iz zbirke Sinagoga koju je okupio i iskomentarisao Sabin, a koja nam nije sačuvana. Do nekih dokumenata došao je i tokom svojih istraživanja.

Od narativnih izvora koristio je veliki broj autora, pre svega Evsevija, Rufina iz Akvileje i Atanasija Aleksandrijskog. Poznavao je i dela hrišćanskih teologa koji su smatrani za jeretičke poput Origena, Nestorija i Eunomija, kao i paganske autore 4. veka, oratore Libanija i Temistija. Najzad, hronološku osnovu svog dela tražio je u carigradskim hronikama i listama episkopa. Za poslednje dve knjige, u kojima se bavio savremenim događajima, Sokrat je koristio i usmene izvore koje je pažljivo proučavao i poredio kako bi dobio što tačniju verziju događaja.

Glavni motiv Sokratove istorije je borba za jedinstvo crkve podeljene usled sporovo oko arijanskog učenja. U prve četiri knjige, u kojima autor lamentira nad nejedinstvom nastalim nakon Konstantinove smrti 337, glavni protagonista je uporni branitelj pravoslavlja Atanasije Aleksandrijski. Teološke nijanse Sokrat prikazuje citirajući pisma ili druge akte (npr. simbol vere utanačen na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325). Međutim pored zavađenih vođa različitih struja, povremeno se pojavljuju uzorne ličnosti episkopa i monaha (npr sv. Antonije). Takođe Sokrat pruža i podatke o pokrštavanju naroda koji su živeli van granica carstva poput Gota, Persijanaca i Arapa.

Sokratova Istorija crkve predstavlja važan izvor i za sekularne istoriju. U predgovoru pete knjige Sokrat se izvinjava čitaocima na obimu svetovne istorije ali dodaje da je to neophodno pošto po njegovom mišljenju kada se država nađe u nezgodama slično će snaći i crkvu i obratno.

Sokratov ideal je bio sloga unutar crkve i harmonija svetovnih i duhovnih vlasti. U skladu sa tim je i ocenjivao ulogu važnih aktera i podele unutar crkve je posmatrao kao posledicu ljudske nesloge pre nego nespojivosti doktrinarnih tumačenja. Zato je naročito cenio klirike poput carigradskog patrijarha Prokla (434-447) koji su svojom blagošću pokušavali da privuku jeretike na svoju stranu bez upotrebe nasilja. Na sličan način je ocenio ulogu cara Konstantina i Teodosija II u čije vreme je, po Sokratovoj oceni, ustanovljen opšti mir i u svetovnim i u duhovnim prilikama. Istorija crkve se završava Sokratovim optimističnim poređenjem Teodosijeve vlade sa Konstantinovom i molitvom za mir među crkvenim središtima, gradovima i narodima.

Sokratova Istorija crkve predstavlja važan izvor za rimsku istoriju 4. i 5. veka zahvaljujući autorovoj upotrebi velikog broja danas nedostupnih izvora i njegovoj nepristrasnosti. Danas se smatra za najverodostojnijeg među poznoantičkim istoričarima crkve.

Prvo moderno izdanje Sokratovog grčkog teksta pojavilo se u Parizu 1544. godine. Najnovije izdanje Istorije crkve priredili su Hansen i Sirinjan 1995. u seriji Die Griechischen Christlichen Schriftsteller (Berlin:Akademie Verlag).

Sokratova istorija prevedena je na veliki broj modernih jezika uključujući i srpski. U pitanju je izdanje bez kritičkog aparata i najverovatnije prevedeno ne sa starogrčkog originala već sa nekog od modernih jezika: Sokrat Sholastik, Istorija crkve, Šibenik 2000.

Literatura

Rohrbacher, D, The Historians of Late Antiquity, London-New York 2002, str. 108-116.

Spoljašnje veze

• Sokratova Istorija crkve u prevodu na engleski jezik iz 1890. godine.