Srpsko bure

Partizansko bure ili srpsko bure je improvizirana naprava za sterilizaciju, dezinfekciju i dezinsekciju odjeće. Radi na principu Kohovog lonca. Zagrijavanjem vode na 100 °C, vrela vodena para struji kroz odjeću koja je složena u buretu. Uređaj ima ognjište gdje se loži vatra, kazan odakle isparava vrela vodena para i komoru gdje vise odijela koja treba da se očiste. Postoje dvije vrste partizanskog bureta. Prva se sastoji od metalnog kazana na postolju, ispod kojeg se loži vatra radi zagrijavanja vode. Na kazan se stavlja drveno bure sa rupama na dnu kroz koje prolazi para. U gornje drveno bure se stavlja odjeća i bure se dobro zatvori prilikom rada.

Druga vrsta bureta se izrađuje od metalnog (obično benzinskog) bureta na postolju, a ispod njega je naložena vatra. U donjem dijelu bureta je voda koja se zagrijava i pretvara u vrelu paru. Na toj visini se postave prečke ili prepreka sa rupama. Da odjeća ne bi nagorjela unutrašnjost bureta se oblaže drvenim prečkama. Time, odjeća ne naliježe na vruće metalne zidove bureta i ne može da nagori.

Uništavanje vaški (vašiju) i jaja od vaški (gnjida) u buretu je potpuno, ali je dezinfekcija ponekad nepotpuna.^[1]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Opšte zdravstveno stanje srpske vojske bilo je relativno zadovoljavajuće sve do sredine decembra 1914. Posle ofanzive na Kolubari i Suvoboru, Srpska vojska zarobljava 45.000 austrougarskih vojnika. Među njima je bio veliki broj ranjenika i bolesnika od pegavca*. Ubrzo nakon toga, pegavac se pojavljuje i u srpskoj vojsci ^[2]. Broj obolelih od pegavca počeo je da raste do zastrašujućih razmera. Značajnu ulogu u širenju pegavca odigrale su poljske bolnice. Tu su se mešali ranjenici, zarobljenici, zaraženi, nezaraženi. Od pegavca je oboleo i veći broj bolničara i lekara. Epidemija je obuhvatila i civilno stanovništvo ^[3]. Načelnik saniteta Vrhovne komande Srbije bio je sanitetski pukovnik dr Lazar Genčić.

Srpska vlada, uvidevši da je u pitanju velika epidemija, obratila se 09.02.1915. godine Ministarstvu spoljnih poslova Engleske za pomoć u vidu od oko 100 lekara. Engleska vlada je poslala tim od 25 lekara. Na čelu tima je bio pukovnik Vilijam Hanter^[4]. Pored britanske postojale su i druge savezničke misije: ruska, francuska, škotska (Bolnica škotskih žena)

U takvoj epidemiološkoj situaciji bilo je potrebno preduzeti mere koje bi suzbile epidemiju. Od svih mera koje je Hanter predložio, od presudnog uticaja bilo je i „srpsko bure”. Tvorac srpskog bureta je bio sanitetski major Eliot Frenk Stramers, član Hanterove misije ^[5]. Hanter je Parlamentu prikazao kako funkcioniše srpsko bure. Ovo bure je video i predsednik Vlade, Nikola Pašić, koji je naredio da se smesta napravi 100 komada i pošalje kao model u sve varoši, sa instrukcijama kako da na licu mesta naprave takvo bure ^[6].

Broj obolelih do tada bio je od 1.000 do 2.500 ljudi dnevno, a smrtnost je bila 70% na vrhuncu epidemije. Umiralo je dnevno u Srbiji od 700-1500 ljudi ^[7]. Rezultat prve primene srpskog bureta je bio izvanredan. Već od 29.03.1915. godine (posle 10-14 dana primene), broj obolelih je smanjen za polovinu, a posle mesec dana primene, broj obolelih je spao na 230, da bi za dva meseca broj obolelih spao na 115 bolesnika dnevno ^[4]. Engleski tim je juna 1915. godine napustio Srbiju, a epidemija je praktično bila završena.

Pegavi tifus (pegavac) prenose bele vaši sa zaraženog na nezaraženog (sa rublja i odela). Inkubacija traje od 8 do 14 dana. Bolest počinje iznenada velikom temperaturom, jezom i drhtavicom. Svest biva pomračena, pa bolesnik bunca. Pred kraj prve nedelje bolesnik dobija po koži na celom telu sitne crvene pege, zbog čega se ovaj tifus zove pegavi. Pegavi tifus je teška bolest i daje veliku smrtnost ^[8]

U Prvom svjetskom ratu 1915, zbog epidemije pjegavog tifusa u Srbiji, po prijedlogu engleske sanitetske misije u Srbiji uvedena je depedikulacija ljudi upotrebom improviziranih parnih aparata (engl. barrel disinfector). Zbog raširene primjene ovog aparata u srpskoj vojsci često je nazivan "srpsko bure" ({{jez-engl|Serbian barrel disinfector^{[mrtva veza]}

U NOR 1941—1945, improvizirano bure za dezinfekciju koristi se od 1941. Od novembra 1942. po partizanskim brigadama postoje higijensko-mobilne ekipe sa po dva „srpska bureta“. U decembru 1942, aparati dobijaju ime „partizansko dezinfekciono bure“ radi ujednačenog nazivanja.

Očekuje se da je primjena bureta i dalje moguća kod gerilskih i partizanskih jedinica na terenu.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Kohov lonac

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Protić Đ. Uput za dezinfekciju, štamparija "Mirotočivi", Beograd, 1924
^ Genčić L., Zašto je došlo do epidemija i pomora u našoj vojsci i narodu za vreme ratova 1912-1918, U:Stanojević V., Istorija srpskog vojnog saniteta. Naše ratno sanitetsko iskustvo (original 1925), VIC, Beograd (1991). str. 772-789.
^ M. Jovanović-Batut, Pjegavi tif : kako se širi i kako se suzbija, Cetinje : Državna štamparija Kraljevine Crne Gore, (1915). str. 9-10.
^ ^a ^b Borjanović S., Epidemiološka studija pegavca u Srbiji i mogućnost njegove eradikacije, doktorska disertacija, Beograd, (1977). str. 33-37.
^ Protić Đ., Srpsko bure. Vojno-sanitetski glasnik 1933, br.1, knjiga 4. str. 198-205
^ Hunter W., The Serbian Epidemics of Typhus and Relapsing Fever in 1915: Their Origin, Course and Preventive Measures employed for their Arrest, Proceeding of the Societa of Medicine, 1919, Vol.XIII, 2, str.30-158.
^ Čukić G., Dr Lazar Genčić, pukovnik (1868—1942) (načelnik saniteta Vrhovne komande Srbije 1912-1916.), Acta medica Medianae : časopis Podružnice Srpskog lekarskog društva u Nišu, God. 48, br. 1 (2009). str. 63-65.
^ Istorija ratnih zaraza : od Napoleona do evropskog rata završno : popularno izložena iskustva i pouke / V. Stanojević, Beograd : [b. i.], 1924 (Beograd : "Zlatibor")

Literatura[uredi | uredi izvor]

Protić Đ. Uput za dezinfekciju, štamparija "Mirotočivi", Beograd, 1924

Timočki medicinski glasnik, Vol. 32, br. 4 . (2007). str. 194-204.
Timočki medicinski glasnik, Vol. 30, br. 2 . (2005). str. 86-92.
Vojna enciklopedija (knjiga šesta). Beograd 1973. godina.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Protić Đ. Uput za dezinfekciju, štamparija "Mirotočivi", Beograd, 1924

[2] Genčić L., Zašto je došlo do epidemija i pomora u našoj vojsci i narodu za vreme ratova 1912-1918, U:Stanojević V., Istorija srpskog vojnog saniteta. Naše ratno sanitetsko iskustvo (original 1925), VIC, Beograd (1991). str. 772-789.

[3] M. Jovanović-Batut, Pjegavi tif : kako se širi i kako se suzbija, Cetinje : Državna štamparija Kraljevine Crne Gore, (1915). str. 9-10.

[automatski_generisano1-4] Borjanović S., Epidemiološka studija pegavca u Srbiji i mogućnost njegove eradikacije, doktorska disertacija, Beograd, (1977). str. 33-37.

[5] Protić Đ., Srpsko bure. Vojno-sanitetski glasnik 1933, br.1, knjiga 4. str. 198-205

[6] Hunter W., The Serbian Epidemics of Typhus and Relapsing Fever in 1915: Their Origin, Course and Preventive Measures employed for their Arrest, Proceeding of the Societa of Medicine, 1919, Vol.XIII, 2, str.30-158.

[7] Čukić G., Dr Lazar Genčić, pukovnik (1868—1942) (načelnik saniteta Vrhovne komande Srbije 1912-1916.), Acta medica Medianae : časopis Podružnice Srpskog lekarskog društva u Nišu, God. 48, br. 1 (2009). str. 63-65.

[8] Istorija ratnih zaraza : od Napoleona do evropskog rata završno : popularno izložena iskustva i pouke / V. Stanojević, Beograd : [b. i.], 1924 (Beograd : "Zlatibor")

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]