Stara čaršija (Bajina Bašta)
| Stara čaršija | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Bajina Bašta |
| Opština | Bajina Bašta |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | prva polovina 19. veka. |
| Tip kulturnog dobra | prostorno kulturno-istorijska celina |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Stara čaršija u Bajinoj Bašti predstavlja prostornu kulturno-istorijsku celinu, čije je nastanje započelo sredinom 19. veka posle napuštanja muslimanskog stanovništva tadašnjeg naselja Pljeskova, dolaskom doseljenika iz okolnih mesta i proglašenjem naselja za varošicu 1858. godine.
Nastajanje čaršije[uredi | uredi izvor]
Ukazom kneza Aleksandra Karađorđevića od 12. jula 1858. godine, tadašnje selo postaje varošica, kada je izgrađen i prvi regulacioni plan, a nekoliko godina kasnije, 1861. godine, grade se zgrada sreske kancelarije sa štalom i apsanom (zatvorom). Pojedinci iz novopridošlog stanovništva započinju da se izdvajaju po svom načinu dopunskog privređivanja, a to je uglavnom držanje mehana i trgovina stokom i drvenom građom. Već 1863. godine, po popisu, naselje je imalo 71 domaćinstvo, a od zanatlija bilo je šest mehandžija, tri terzije, tri kovača, puškar, sarač i jedan trgovac. Promena dinastija na vlasti i odluka novog kneza Mihaila Obrenovića, da ukine status varošice, nije bitno uticala na razvoj naselja, sve do 1872. godine, kada se naselju vraća prethodni status i prestaje sa korišćenje starog naziva iz turskih vremena.
Razvoj čaršije[uredi | uredi izvor]
Uporedo sa razvijanjem i proširivanjem novih delatnosti, dolazi i do vidljivih promena u načinu građenja kuća. Umesto dotadašnjih na brzinu izgrađenih i privremenih pletara i brvnara, grade se kuće od drvenog skeleta ispunjenog ćerpičem, tzv. „birkatice”, u bondruk konstrukciji, pokrivene crepom. Kuće su gradili tradicionalno dobri majstori iz Osata.
Prostorno uobličavanje čaršija dobija 1882. godine, kada se izrađuje regulacioni plan i dolazi do deljenja slobodnog prostora na placeve i njihova ponuda na prodaju. Sa jačanjem Bajine Bašte kao središta, uz razvoj zanatstva i trgovine, uspostavljaju se i ustanove važne za povezivanje sa ostalim krajevima. Tako se, već 1876. godine izgrađuje prva telegrafska stanica, carinarnica (1880) i prva poštanska stanica (1881). Pored ovih javnih ustanova, iz tog perioda zabeleženo je postojanje „Stare Cvijine mehane”, proizvođača baruta i trgovca Cvetka (Cvije) Jevtića iz Višesave, koja više ne postoji i „Nove Cvijine kafane”, koja i danas služi prvobitnoj nameni, doduše pod novim imenom „Vukajlovića mehana”.
U periodu između dva svetska rata Bajina Bašta se sistematski izgrađuje, uz strogo poštovanje starog regulacionog plana, u pravilnim blokovima sa ortogonalnom šemom ulica i prostranim pravougaonim trgom, na prostoru nekadašnje gradske pijace, koji se naslanja na staru čaršiju.
Čaršija danas[uredi | uredi izvor]
Novo vreme, promena načina života i nestajanje starih zanata neminovno su doveli i do promene namene i funkcije pojedinih objekata. Tako da su savremene zanatlije prilagođavali lokale potrebama svoje delatnosti. Arhitektura preostalog dela građevina čaršije je, ipak, ostala nepromena sa impozantnim spratnim objektima sa visokim, strmim krovovima, često povezanim regulacionom linijom u jednu celinu. Dok manja grupa građevina pokazuje jasne karakteristike folklorne arhitekture, prilagođene varoškom načinu života.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Glasnik Društva konzervatora Srbije 11, Beograd 1987.
- Branko Maksimović: Urbanizam u Srbiji, Beograd 1962.
- Branko Maksimović: Idejni razvoj srpskog urbanizma, Beograd 1978.
- Branislav Kojić: Varošice u Srbiji XIX veka, Beograd 1970.
- dr Sreten Injić: Bajina Bašta i okolina, Bajina Bašta 1985.
- dr Cvetko Kostić: Postanak i razvitak Čaršije (Primer Čaršije Bajine Bašte), Glasnik Etnografskog instituta SANU, IV-VI (1955—57), Beograd 1957.
