Stari nadgrobni spomenici u Polomu
| Stari nadgrobni spomenici u Polomu | |
|---|---|
 Spomenici na seoskom groblju | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Polom (Gornji Milanovac) |
| Opština | Opština Gornji Milanovac |
| Država |  Srbija |
Stari nadgrobni spomenici u Polomu (Opština Gornji Milanovac) obuhvataju stare nadgrobnike na seoskom groblju i dva usamljena nadgrobnika na potesu Brezje.[1] Sačuvani spomenici odlikuju se znatnim varijetetom formi[2] čime predstavljaju dragocen izvor za proučavanje narodnog kamenoreza 19. veka i početka 20. veka.[3]
Polom[uredi | uredi izvor]
Planinsko selo Polom nalazi se u severozapadnom delu opštine Gornji Milanovac, na južnim padinama planine Suvobora. Severni deo sela prostire se na podgorinama suvoborskog Rajca. Upravo u Polomu je i najviši suvoborski vrh, nadmorske visine 848 m. Polom se graniči sa atarima gornjomilanovačkih sela Teočin, Gornji Banjani, Gornji Branetići i Brajići i ljiškim selima Slavkovica i Ba. Naselje je razbijenog tipa i ima šest zaselaka: Bubovac, Bubovački potok, Draškiće, Šiškovac, Panjeve i Brezje.[4] Polom je najnaseljeniji u svom jugoistočnom delu, gde je i administrativni centar sela.[5]
Polom pripada raseljenim selima. Prvi put se pominje u turskom defteru iz 1525. godine. Od Prvog srpskog ustanka veka započinje ponovno naseljavanje ovih prostora stanovništvom iz Starog Vlaha, Bosne i okoline Užica[4]
U polomu je rođen Milorad Drašković, ministar unutrašnjih poslova Kraljevine SHS i autor Obznane, pravnog akta objavljenog 29. decembra 1920. godine, kojim se zabranjuje rad Komunističke partije Jugoslavije i radničkih sindikata.
Seoska slava je Beli Petak.[5]
Stari nadgrobni spomenici[uredi | uredi izvor]
Seosko groblje[uredi | uredi izvor]
Seosko groblje nalazi se na Ugarici,[6] na kraju sela. Za groblje se tvrdi da je bilo „madžarsko”, sa većim brojem spomenika bez natpisa, samo sa urezom grčkog krsta.[6] Veći broj starih spomenika je oboren na zemlju i prepušten propadanju.
Spomenici iz 19. i prvih decenija 20. veka uklapaju se u opšte stilske i tehničke odlike kamenoreza takovskog i valjevskog kraja.[2] Najstarija nadgrobna obeležja su u vidu niskih, geometrijski obrađenih komada kamena. Najviše je spomenika u obliku stuba sa ili bez pokrivke sa urezima velikih udvojenih krstova, epitafa i ponekim likom pokojnika. Hronološki slede spomenici u vidu vertikalnih ploča nadvišenih krstom, stubovi od peščara piramidalnim završetkom i zaobljene vertikalne ploče od beličastog kamena nalik mermeru.[3] Uklesani natpisi čine dragocen izvor za proučavanje geneze stanovništva ovog kraja.[6]
Na polomskom groblju nalaze se dva spomenika takovskog kamenoresca Jovana Tomića. Na spomeniku vojnika Panta Despotovića poginulom na Javoru Tomić je uklesao redak pesnički iskaz:
- RASTAVI SE SA ZEMALjSKIM SVETOM I OTIDE KA VEČNOM ŽIVOTU[3]
a na spomeniku čarugdžijskog majstora Arsenija Despotovića iz Poloma koji je 1878. godine u požaru izgoreo zajedno sa svojim šegrtom, svedočanstvo da je
- PRIMIO VENAC MUČENIJA U SVOJOJ KUĆI.[3]
Krajputaši[uredi | uredi izvor]
U selu nema registrovanih krajputaša.[1]
Usamljeni nadgrobnici[uredi | uredi izvor]
Na njivi familije Savčić potesu Brezje nalaze se dva stara nadgrobnika, udaljeni jedan od drugog nepuna tri metra. Bez ikakvih su natpisa, sa urezima grčkih krstova. Spomenici su podignuti dvojici pobratima iz familija Savčić i Kostić, koje veže neobično porodično predanje.[1]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. str. 318—319. ISBN 978-86-519-0181-5.
- ^ a b Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9.
- ^ a b v g Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir.
- ^ a b Stamenković, Srboljub Đ., ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, Knj. 1, A-Đ. Beograd: Geografski fakultet : Agena : Stručna knjiga. ISBN 86-82657-13-9.
- ^ a b Vučićević, dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1.
- ^ a b v Filipović, Milenko S (2010). Takovo : naselja, poreklo stanovništva, običaji. Beograd: Službeni glasnik : SANU. ISBN 978-86-519-0668-1.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Radičević, Branko V. (1961). Plava linija života : srpski seoski spomenici i krajputaši. Beograd: Savremena škola.
- Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9.
- Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir.
- Stamenković, Srboljub Đ., ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, Knj. 1, A-Đ. Beograd: Geografski fakultet : Agena : Stručna knjiga. ISBN 86-82657-13-9.
- Stolić, Ana (2007). Državni popis 1862/63. godine: Opština Gornji Milanovac. Gornji Milanovac: Muzej rudničko-takovskog kraja. str. 193. ISBN 978-86-82877-03-5.
- Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-0181-5.
- Filipović, Milenko S (2010). Takovo : naselja, poreklo stanovništva, običaji. Beograd: Službeni glasnik : SANU. ISBN 978-86-519-0668-1.
- Krstanović, Božidar; Radonjić Živkov, Estela; Kesić-Ristić, Sanja (2012). Narodno graditeljstvo opštine Gornji Milanovac. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd. ISBN 978-86-6299-006-8.
- Vučićević, Dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1.
- Nikolić, Radojko (2018). Kamena knjiga predaka : o natpisima sa nadgrobnih spomenika zapadne Srbije (PDF) (2. dopunjeno izd.). Čačak: Narodni muzej. ISBN 978-86-84067-63-2.
- Savović, Saša (2019). Krst u dubu : zapisi, zakrštena stabla rudničko-takovskog kraja. Gornji Milanovac: Muzej rudničko−takovskog kraja. ISBN 978-86-82877-77-6.
