Pređi na sadržaj

Stevan Tobolar

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Stevan Tobolar
Stevan Tobolar u periodu između dva rata
Datum rođenja(1888-06-12)12. jun 1888.
Mesto rođenjaBeograd, Kraljevina Srbija
Datum smrti13. april 1943.(1943-04-13) (54 god.)
Mesto smrtiNacistička Nemačka
ObrazovanjeViša tehnička škola u Beogradu
Zanimanje
  • građevinski inženjer
  • arhitekta
Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva na uglu ulica Kapetan Mišine i Gospodar Jevremove

Stevan Tobolar (češ. Tobolář; Beograd, 12. jun 1888 − 13. april 1943) bio je beogradski inženjer češkog porekla,

Biografija[uredi | uredi izvor]

Stevan Tobolar rođen je u Beogradu 1888. godine u mnogočlanoj porodici industrijalca Franje Tobolara i njegove žene Barbare. Porodica Tobolar doselila se u Beograd iz Praga, ali su se brzo uklopili u beogradsko društvo, toliko da je Franja bio u komisiji za određivanje cene hleba 1897. godine.[1]

Stevan se školovao u Beogradu. Maturirao je 1908. u Beogradskoj realki.[a] Školovanje nastavio na Arhitektonskom odseku Više tehničke škole, gde je diplomirao 1912. godine. Ubrzo po završetku školovanja odlazi u rat, gde je kao inženjerski potporučnik bio na službi u štabu Drinske divizije. Odlikovan je Medaljom za hrabrost, Medaljom za revnosnu službu i Ordenom za hrabrost.[2]

Po povratku iz rata osnovao je sopstveno građevinsko preduzeće koje se bavilo projektovanjem i izgradnjom privatnih i poslovnih objekata. Njegov građevinski opus prekinuo je Drugi svetski rat. Mobilisan je odmah po izbijanju rata i ubrzo zarobljen i deportovan.[3] Stevan Tobolar umro je 13. aprila 1943. godine u nemačkom zarobljeništvu. Njegova prerana smrt uzrokovana je lošim zdravstvenim stanjem od posledica dugog boravka u nemačkom zarobljeništvu, od 1941. do 1943. godine.[4]

Izgrađeni i projektovani objekti[uredi | uredi izvor]

Početak Tobolarovog radnog veka, slično kao i kod većine inženjera i arhitekata njegovog doba, bio je vezan za različite projekte doziđivanja, dogradnji, adaptacija i slično, ali ti objekti se do danas većinom nisu sačuvali. Prvi veliki posao je svakako bio rad na izgradnji zgrade Zastupništva Prvog parobrodarskog društva iz Beča. S tim projektom iz sredine 20-ih godina Tobolar je mogao steći potrebnu reputaciju za naredne značajne poslove. Od kraja 20-ih za njegov rad značajna je zgrada Građanske štedionice, koju samostalno projektuje i izvodi i koja se smatra njegovim najznačajnijim i najuspelijim delom. Od sredine 30-ih nastaju zgrade čiji je Tobolar projektant, izvođač i vlasnik, namenjene rentiranju ili kasnijoj prodaji. Među njima posebno se ističe zgrada na uglu ulica Kraljice Marije i Starine Novaka, delo koje jedino među svim ostalim Tobolarovim radovima nosi jasnu inspirisanost elementima moderne. Istovremeno, ovo delo predstavlja najuspelije autorovo ostvarenje iz kasnog perioda njegovog stvaralaštva.

Tobolar se nije pojavljivao kao nosilac javnih funkcija ili graditelj krupnih javnih objekata čiji je naručilac bila kraljevska porodica odnosno država, već se posvetio privatnoj praksi. Morao je da počne sa sitnim graditeljskim zahvatima, ali kasnije radi na zapaženim i značajnim objektima u gradu, da bi u godinama neposredno pred početak Drugog svetskog rata bio zabeležen kao projektant i vlasnik više stambenih objekata na teritoriji Opštine Vračar.[5]

Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu

Prvo arhitektonsko delo koje se povezuje sa Stevanom Tobolarom je Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu, izgrađena na uglu ulica Kapetan Mišine i Gospodar Jevremove. Idejni projektant zgrade izradio je bečki arhitekta Aleksandar Pop (nem. Аlехander Рорр) 1923. godine. S obzirom na to da je projekat bilo potrebno razraditi, prilagoditi konfiguraciji terena i napraviti odgovarajući unutrašnji raspored u skladu s potrebama predstavništva, ovaj posao je poveren lokalnom građevinskom preduzeću inženjera Stevana Tobolara, koje je ujedno bilo i izvođač radova. Prispela tehnička dokumentacija je usvojena februara 1924. godine, a reprezentativna ugaona zgrada bila je završena početkom 1926. Na originalnim planovima zgrade, Tobolar je potpisan uz arhitektu Popa. Pa ipak, iako je Tobolar izveo izvesne promene, uglavnom u enterijeru i na fasadi, zadržana je osnovna arhitektonska koncepcija originalnog Popovog idejnog rešenja.[6]

Zgrada Građanske štedionice[uredi | uredi izvor]

Zgrada Građanske štedionice na uglu ulica Svetozara Markovića i Kralja Milana u Beogradu. predstavljala je značajno delo arhitekte Stevana Tobolara. Svečane i monumentalne kompozicije u poznoakademskom stilu ono u sebi sadrži reprezentativnost i velelepnost javne građevine kakva je banka, ali i eleganciju i retoričnost koje su važne za društveno-kulturni aspekt. Objekat Građanske štedionice se isticalo kao umetnički najuspelije zdanje u celom potezu preseka dveju ulica, dominirajući u vizuri tog dela grada.

Relativno prostrana osnova od 288 m2 rešena je u potpunoj simetriji, sa krilima koja sepružaju ka dvorišnoj strani. Prizemlje je bilo namenjeno poslovnim prostorijama Štedionice, koja je bila i vlasnik zgrade, a viši spratovi stanovanju. Svaki od tri sprata sadrži po dva troiposobna stana, čije su prostorije centralno organizovane oko ulaznog predsoblja. Ovakva organizacija osnove je tipično obeležje srpske arhitekture u periodu između dva svetska rata i bila je podstaknuta težnjom za boljim kvalitetom stanovanja kao i novim navikama srpskog građanskog društva.

Već na prvi pogled na građevini se zapaža težnja za postizanjem monumentalnosti, što je bilo uobičajeno za zgrade ove namene. Kreiranju efekta reprezentativnosti i otmenosti najvećim delom doprinosili su visoki kolosalni prislonjeni jonski stubovi koji su se protezali celom visinom drugog i trećeg sprata i raskošni reljefi. Veliku važnost u celokupnoj kompoziciji fasade imaju i balkoni koji takođe doprinose utisku dostojanstva. Fasada je komponovana u nekoliko zona. Poslednju zonu na vrhu građevine čine zupčasti venac, mansardni krov i timpanon. Zupčasti venac je motiv koji Tobolar gotovo nezaobilazno koristi na svojim građevinama, dok je raskošan timpanon sa reljefnom dekoracijom floralnog i heraldičkog karaktera upotrebljen prvi i verovatno jedini put kod ovog autora. U žiži kompozicije pročelja smeštena je polukružna udubljena niša u kojoj se nalazi skulptura boga Merkura u prirodnoj veličini čoveka. Motiv boga Merkura najzastupljeniji je antički motiv na beogradskim fasada ma u periodu između dva svetska rata. Nešto niže, u visini prvog sprata, nalazila se još jedna pravougaona niša u kojoj je bila smeštena skulptura amfore sa plamenom. Figura Merkura, timpanon sa reljefom, kao i jonski stubovi na fasadi izraziti su neoklasicistički elementi, koji su u ovom slučaju upotrebljeni u akademskom stilskom postulatu. Kako se skulptura Merkura sreće na fasadama gotovo svake banke u Beogradu sagrađene između dva svetska rata, a zdanja banaka su se prostirala u pojasu duž Knez Mihailove ulice, preko Terazija do Slavije, na ovom potezu se nalaze skoro sve predstave boga Merkura u beogradskoj arhitekturi. Skulptura Merkura na Građanskoj štedionici u tom smislu bila je veoma dragocen prilog poznavanju ovog motiva, posebno sa aspekta ikonografske analize.[7]

Zgrada na uglu Kraljice Marije i Starine Novaka (sasvim levo)

Godine 2021. obelodanjeno je da će blok zgrada u kome se nalazi ova zgrada biti srušen radi zidanja stambeno-komercijalnog kompleksa King’s Circle Residences. Krajem iste godine Centar za urbani razvoj, Evropa Nostra Srbija, udruženje Češka beseda Beograd,[8] Udruženje građana „Topolska“, i Društvo za uređenje i ulepšavanje Krunskog venca pokrenuli su inicijativu da se sačuva ova jedinstvena kulturno-istorijska i arhitektonska celina. Inicijativu je decembra 2021. podržalo Odeljenje umetnosti SANU, a februara naredne godine i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. Prema odluci Sekretarijata za urbanizam Grada Beograda, fasadu te i nekoliko okolnih zgrada trebalo je sačuvati. Uprkos ovoj odluci ove vredne fasade srušene su, zajedno sa zgradama, u noći između 20. i 21. avgusta 2023. godine. Sačuvana je samo stambena zgrada u ulici Svetozara Markovića 49, u kojoj se nalazi kafana „Manjež”.[9]

Stambena zgrada na uglu Starine Novaka i Kraljice Marije[uredi | uredi izvor]

Od sredine 30-ih nastaju zgrade čiji je Tobolar projektant, izvođač i vlasnik, namenjene rentiranju ili kasnijoj prodaji. Među njima posebno se ističe zgrada na uglu ulica Kraljice Marije i Starine Novaka, delo koje jedino među svim ostalim Tobolarovim radovima nosi jasnu inspirisanost elementima moderne. Istovremeno, ovo delo predstavlja najuspelije autorovo ostvarenje iz kasnog perioda njegovog stvaralaštva.[5] Projektovana je i građena tokom 1937/38. godine.[10]

Ostali značajniji objekti[uredi | uredi izvor]

  • Stambena zgrada u ulici Svetozara Markovića 49 u kojoj se nalazi kafana „Manjež”
  • Stambene zgrade u Trnskoj 12 (1935) i 21 (1936)
  • Stambena zgrada sa restoranom u Sinđelićevoj 6 (1938)[3]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Prva beogradska realka nalazila se u današnjoj zgradi Realke do početka Drugog svetskog rata. Danas se u toj zgradi nalazi Pedagoški muzej.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Opštinski poslovi - O ceni lebu u Beogradu” (PDF). Beogradske opštinske novine. god. 15. br. 30 (pretraziva.rs - Univerzitetska biblioteka): 124. 10. 8. 1897. Pristupljeno 24. 10. 2023. 
  2. ^ „Album sećanja na naše pretke iz Prvog svetskog rata/strana 61” Proverite vrednost parametra |url= (pomoć). Album sećanja na naše pretke iz Prvog svetskog rata. SAVEZ POTOMAKA RATNIKA SRBIJE 1912 – 1920. GODINE. Pristupljeno 24. 10. 2023. 
  3. ^ a b Tepavac, Jelena. „Zgrada Prvog dunavskog parobrodarskog društva – Građevinski prvenac zaboravljenog inženjera Stevana Tobolara”. 011info. Pristupljeno 24. 10. 2023. 
  4. ^ Grujić 2006, str. 151
  5. ^ a b Grujić 2006, str. 162-163
  6. ^ „Istorija Zgrade predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu”. UK Parobrod. Pristupljeno 24. 10. 2023. 
  7. ^ Grujić 2006, str. 156-158
  8. ^ „UKOLIKO PROLAZITE PORED PARKA MANJEŽ U BEOGRADU POGLEDAJTE I ZAPAMTITE ZGRADE PREKOPUTA ULICE. MOŽDA IH USKORO VIŠE NEŽE BITI”. Minority News. 17. 1. 2022. Pristupljeno 31. 10. 2023. 
  9. ^ Ćirić, Sonja (21. 8. 2023). „Fasade četiri vredne zgrade na Slaviji su uklonjene uprkos odluci Grada”. Vreme. Pristupljeno 31. 10. 2023. 
  10. ^ Grujić 2006, str. 161

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]



Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стеван_Тоболар&oldid=27016834”