Teleoptik (fabrika)
| Teleoptik | |
|---|---|
 | |
| Delatnost | za telefoniju, optiku i preciznu mehaniku |
| Osnovano | 1922. |
| Ugašeno | 2007. |
| Sedište | Zemun Srbija |
Teleoptik je fabrika iz Zemuna osnovana 1922. godine i bila je prva jugoslovenska fabrika za telefoniju, optiku i preciznu mehaniku. Radila je do 2007. godine kada je proglašen stečaj.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Međuratni period[uredi | uredi izvor]
Srbija je u Prvom svetskom ratu pretprela velika razaranja, pa je jedan od najvažnijih zadataka nakon rata bilo obnoviti oštećene pruge i mostove, potom nastaviti građenje deonica započetih pre rata, a zatim i izgraditi novu železničku mrežu u područjima koja do tada nisu bila povezana ovom vrstom saobraćaja. Ulaganja u izgradnju pruga privukla su pažnju raznih domaćih i inostranih preduzeća. Među prvima pojavile su se mađarske firme „SIS“ i Telefonska fabrika. Preduzeće „SIS“ je isporučivalo signale, podsignale i putoprelazne branike za železničke pruge i kompletne telefonske uređaje za železničke stanice. Iz Mađarske su već od 1920. godine sklapani već gotovi proizvodi u montažnoj mehaničarskoj radionici u Beogradu. Ona je izgrađena u Francuskoj ulicu broj 61 u formiranoj industrijskoj zoni na desnoj obali Dunava. Time su stvoreni uslovi da se formira prva jugoslovenska fabrika za telefoniju, optiku i preciznu mehaniku.[1]
Ona je zvanično puštena u rad 22. aprila 1922. godine. To je bio začetak nove industrijske grane u Jugoslaviji − industrija precizne mehanike koja je bila ogranak metalne industrije. Većinski vlasnik bila je kompanija Telefonske fabrike a. d. iz Budimpešte koja je otkupila deonice fabrike „SIS“. Poznati domaći trgovci i industrijalci su takođe imali akcije: Milan Vapa, Manojlo Klidis, Svetozar Vlajković, Milan Ječmenica, Vlajko Gođevac i drugi. Sedište se nalazilo u Francuskoj 61, a prva redovna sednica skupštine je održana 11. maja 1922. godine. Proizvodni pogon je obuhvatao raznovrsne instrumente i signalizaciju. Nakon četiri godine proizvodni program se povećao pa je počela proizvodnja akumulatora i radio-aparata.[1]
Pravi proboj fabrike na domaće tržište desio se sa razvojem vazdušnog saobraćaja. Za desetak godina u Kraljevini Jugoslaviji je otvoreno šest fabrika aviona, dve fabrike avio-motora i više fabrika avio instrumenata i padobrana. To je imalo uticaja i na Prvu jugoslovensku fabriku za telefoniju, optiku i preciznu mehaniku pa je ona 1927. godine počela počela proizvodnju instrumenata i uređaja za vazduhoplovstvo. Jedna od najvećih prepreka za brži ubrzani razvoj fabrike pored nedostatka kapitala bio je nedostatak stručnog kadra. Početkom četvrte decenije fabrika je u nazivu fabrike dodat naziv Teleoptik pa je naziv glasio Prva jugoslovenska fabrika za telefoniju, optiku i preciznu mehaniku Teleoptik a. d. Nekoliko godinu dana kasnije promenjen je naziv u Teleoptik a. d.[2]
Razvoj fabrike uslovio je potrebu za podizanje nove zgrade. Zbog toga je kupljen plac u Zemunu pa je fabrika do kraja jula 1939. preseljena iz Beograda.[3] Zemun koji je pre Prvog svetskog rata bio pogranični grad, u međuratnom periodu se brzo razvijao. Postojao je veliki broj fabrika koje su bile skocentrisane blizu desne obale Dunava, oko železničke stanice, Tvorničke ulice (danas Aleksandra Dubčeka), Tošinog bunara i u Gornjoj varoši. Zemun je 1934. godine administrativno pripojen Beogradu, a puštanjem u saobraćaj Mosta kralja Aleksandra spojene su leva i desna obala Save čime je fizički spojen sa Beogradom. Godinu dana kasnije puštena je i tramvajska veza. Sve je to imalo uticaja da industrijalci iz Beograda počnu investirati u Zemun.[4]
Fabrika je 1940. godine prešla pod kontrolu velikog međunarodnog koncerna „Internašonal standard elektrik korporejšen Njujork“ (International standard electric corporation NewYork) koju je činio veliki broj preduzeća za telekomunikacije, optiku i preciznu mehaniku u Evropi i Americi. Sve do Drugog svetskog rata fabrika je uspešno funkcionisala.[5]
Socijalistička Jugoslavija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Za vreme Drugog svetskog rata fabrika je izrađivala proizvode za nemačku avijaciju i mornaricu. Sedište je i dalje bilo u ulici cara Dušana, ali je sedište fabrike bilo u Beogradu u ulici kralja Ferdinanda 21 (danas kneza Miloša).[6]
Nakon oslobođenja fabirka je nacionalizovana. Proširila je proizvodnja, a najviše je proizvodila za Komandu Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva, fabrike Ikarus i Utva. Pedesetih godina je radila je za veliki broj civilnih preduzeća iz sektora automobilske i motorne industrije. U periodu od 1948 do 1951. godine u fabrici je radio radnički tehnikum, specijalizovana škola za obrazovanje tehničara za vazduhoplovnu industriju, koja je kasnije pripojena radničkom tehnikumu fabrike Ikarus. U drugoj polovini XX veka prošireni su proizvodni kapaciteti. Osnovan je namenski deo fabrike „Teleoptik žiroskopi” koji će 1985. godine postati zasebno preduzeće.[7]
Fabrika je posle više godina stečajnog postupka 2007. godine okončala rad.[8]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Fabrika 2018. godine -
Fabrika 2018. godine
.jpg)
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Mihajlov 2016, str. 54.
- ^ Mihajlov 2016, str. 55.
- ^ Kulenović 2010, str. 130.
- ^ Mihajlov 2016, str. 55−56.
- ^ Mihajlov 2016, str. 56−57.
- ^ Mihajlov 2016, str. 57.
- ^ Mihajlov 2016, str. 57−58.
- ^ Mihajlov 2016, str. 59.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kulenović, Rifat (2010). Industrijsko nasleđe Beograda. Beograd. COBISS.SR 174196748
- Mihajlov, Saša J. (2016). Fabrika „Teleoptik” u Zemunu (PDF). Beograd. COBISS.SR 226456332