Halil-pašino turbe i mezarje u Banja Luci
| Halil-pašino turbe i mezarje u Banja Luci | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Banja Luka |
| Entitet |  Republika Srpska |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 44° 46′ 20″ S; 17° 11′ 27″ I / 44.77215° S; 17.19091° I |
  Halil-pašino turbe i mezarje u Banja Luci Halil-pašino turbe i mezarje u Banja Luci na karti Bosne i Hercegovine | |
| Vrsta spomenika | Nacionalni spomenik |
| Tip kulturnog dobra | Zaštićeno istorijsko područje |
Područje i ostaci graditeljske celine - Halil-pašino turbe i mezarje u Banjoj Luci je nepokretno kulurno dobro u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini i mauzolej sa grobljem izgrađeno u čast Halil paše Livčanina, koji je bio admiral osmanske mornarice i beglerbeg Bosanskog pašaluka u 16. veku[1][2]. Bio je oženjen sultanijom Fatmom, ćerkom Murata III.
Opšte informacije[uredi | uredi izvor]
Turbe se izrađuje za bogate i poznatije ljude. Ono je natkriveno, ponekad i ograđeno, dok pored njega može biti i neka druga građevina poput džamije ili česma. Iz osmanlijskog vremena u BiH je ostalo mnogo turbeta koja svedoče o nečijem delu i postojanju, kao što je to slučaj sa Halil-pašinim turbetetom u Banja Luci.[2]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Halil-pašino turbe sa mezarjem se nalazi na prostoru Hiseta, u Kozarskoj ulici, na pola puta između Donjeg i Gornjeg Šehera, na levoj obali Vrbasa. Uz turbe je nastao harem, u kome su ukopi počeli od kraja 17. veka, i trajali sve do 1992/1995. godine.[1]
Stanje zaštite[uredi | uredi izvor]
Tokom rata na prostoru Bosne i Hercegovine Halil-pašino turbe je minirano 15. decembra 1993. godine, nakon koga su ostaci delomično sačuvani na lokaciji. Sakrofag Halil-paše je u potpunosti sačuvan, dok je uništen sarkofag njegovog barjaktara. Brojni nišani su tokom miniranja jako oštećeni, posebno oni koji su bili u blizini turbeta.[3] Nakon što je Halil-pašino turbe sa mezarjem proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine, ono je obnovljeno 2014. godine, dok je sam grob Halil-paše ostao neoštećen, i njega nije bilo potrebe obnavljati.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Halil-pašino turbe je mauzolej izgrađen u čast admirala osmanske mornarice Halil paša Livčanina, rođenog u selu Lipčima ili Lijevče kod Gornjeg Šehera danas Srpske toplice u blizini Banje Luke, (pa su ga nazvali Lijevčanin) Nakon ženidbe sa Fatimom, ćerkom Murata III, postao je carski zet. Pred kraj života došao je u Banju Luku kao beglerbeg Bosanskog pašaluka (1589-1595). Ovom gospodaru, nakon njegove smrti i ukopa 1590. godine, turbe je po legendi podigao narod, kao znak zahvalnosti za njegova dobra dela. U turbetu je bio sahranjen i njegov bajraktar.
Izgradnju turbeta u čast Halil paše Livčanina, Glavni imam Medžlisa Islamske zajednice Banjaluka Muris ef. Spahić ovako objašnjava:[3]
Turbe mu je podignuto zbog njegovih zasluga, bio je dobrotvor, čovek koji je radio za narod, za svoje ljude i svoju domovinu. Narodu je ostavio u amanet veliku imovinu, celo svoje selo je uvakufio, ostavio je imovinu na korišćenje islamskoj zajednici, poklonio je celo selo, sagradio je džamiju, a ljudi su iz zahvalnosti sagradili turbe.
Opis dobra[uredi | uredi izvor]
Turbe je građevina oktogonalne osnove dimenzija 9,05 x 9,5 m. Visina kupole je 7,25 m, koja leži na trompama i prelomljenim lukovima.
Turbe je građeno klesanim krečnjakom, “ledene sedre”, čiji su zidovi debljine 75 cm, dok je kupola od turske cigle (tugle), tugle. Ulaz u objekt je iz harema sa severoistoka, a portal je završen segmentnim lukom, iznad koga je bio postavljen tarih na kamenoj ploči, a sve uokviruje prelomljeni luk.
U unutrašnjosti turbeta su tri niše i tri prozora naizmenično postavljeni na svakom zidu, osim istočnog i onoga na kod ulaza. Svi su prozori su pravougaoni, uokvireni kamenim ramovima, a iznad prozorskih otvora je izveden prelomljeni luk. Prozorska krila su drvena. U prozorskim otvorima su kovani demiri.[1]
Iznad tambura uzdiže se kupola, a visina zidova do početka tambura je 4,65 m. Na tamburu je bio samo jedan mali prozor polukružnog završetka. Kako je objekt bio izgrađen na terenu pod nagibom, jedan prozor na severozapadnoj strani je bio skoro u nivou terena pristupnog puta, a iznad njega je bila ploča sa tekstom o Halil-paši kao admiralu turske mornarice. Ploča je bila na bosanskom jeziku.[1]
U unutrašnjosti turbeta nalazi se sarkofag beglerbega Halil-paše i sarkofa Halil-pašinog bajraktara.
Pod u unutrašnjosti turbeta je bio popločan kamenim pločama pravilnog oblika.[1]
Kada je sa Halil-pašinog turbeta je (kao i sa svih većih objekata), skinuto olovo u toku Prvog svetskog rata, turbe je bilo pokriveno biber-crepom, nekom vrstom šatorastih krovića, kojih je bilo osam.[5]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d „Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika - Halil-pašino turbe i mezarje, područje i ostaci graditeljske cjeline”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 2021-10-24.
- ^ a b Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, «Naše starine» I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
- ^ a b „Otvoreno rekonstruisano Halil pašino turbe u Banjaluci”. eTrafika (na jeziku: engleski). 2014-07-09. Pristupljeno 2021-10-24.
- ^ Husedžinović, Sabira, Elaborat o Halil-pašinom turbetu u Banjoj Luci izrađen za Povjerenstvo za očuvanje nacionalnih spomenika na temelju građe u rukopisu neobjavljene knjige “Dokumenti opstanka, džamije u Banjoj Luci”.
- ^ Bejtić, Alija (2007). Banjaluka pod osmanskom vladavinom : arhitektura i teritorijalni razvitak grada ; [urednici Fuad Balić, Ismet Smailović, Sabira Husedžinović]. Banja Luka: Bošnjačka zajednica kulture "Preporod" (Banja Luka : Grafid). COBISS.RS 371480 COBISS.BIH 371480
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kovačević-Kojić, Desanka, Gradska naselja srednjovjekovne Bosanske države, Veselin Masleša, Sarajevo, 1987.
- Anđelić, Pavao, Kulturna istorija Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do početka turske vladavine, Sarajevo, 1966.
- Grupa autora, Prostorni plan Bosne i Hercegovine, faza b – valorizacija, prirodne i kulturno-historijske vrijednosti, Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu i Urbanistički zavod za Bosnu i Hercegovinu Sarajevo, Sarajevo 1980.
- Banja Luka, Urbanistički plan, Dokumentacija, 2. istorijski razvoj i naslijeđe, 2.3. kulturno-istorijsko naslijeđe, Urbanistički zavod Banja Luka, 1975 (studiju priredio: Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH, Sarajevo).
- Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, sv. III (naziv originala: Defter-imufassal-i liva-i Bosna cild salis, Ankara, Tapu Kadastro, Kuyûd-1 Kadîme Arşivi TD 479), Sarajevo, Bošnjački institut Zűrich, Odjeljenje Sarajevo, Orijentalni institut.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Odluka komisije o zaštiti dobra
- Halil-pašino turbe i mezarje, područje i ostaci graditeljske cjeline - Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 33/04.
