Hasan-begova džamija
| Hasan-begova džamija u Nišu | |
|---|---|
 Hasan-begova džamija u Šumatovačkoj ulici | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Niš |
| Opština | Gradska opština Crveni Krst |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Džamija |
| Vreme nastanka | 1737. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Hasan-begova džamija je džamija smeštena u Šumatovačkoj ulici nedaleko od Rektorata Univerziteta u Nišu, u Srbiji, i predstavlja zadužbinu Hasan-bega.
Nazivi[uredi | uredi izvor]
Lokalno stanovništvo ovu džamiju naziva „Stara džamija“, „Krnja džamija“, džamija kod velike pijace, džamija kod Banovine, ili džamija u Šumatovačkoj ulici.
Osmanlije su ovu džamiju po svojim darodavcima zvali i džamija Hadži Huseina i džamija Arabadži-baše.[1]
Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog, arhitektonskog i verskog značaja Hasan-begova džamija u centralnom delu Niša, na desnoj obali Nišave, proglašene je, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i uvedena u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji.[2]
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Osnovno obeležje osmanske vlasti u gradovima na prostoru današnje Srbije, pored vojnog prisustva – utvrđenja sa garnizonom, bile su bogomolje, podizane uglavnom na ličnu inicijativu značajnihličnosti i zadužbinara. Kada su se u Niš doselili predstavnici centralne i lokalne vlasti islamske vere, a često i izbeglice njima su bile potrebne bogomolje za ispovedanje sopstvene religije, i zbog sve veće islamizacijelokalnog stanovništva.[3]
Naima kada su Beogradski muhadžiri (izbeglice), pod najezdom austrijske vojske na Beograd podigli svoje naselje ispred Beogradske kapije Niške tvrćave 1718. godine, veliki broj njegovih stanovnika ostao je da živi u Beograd mahali, i nakon povratka Beograda u osmanske ruke 1739. godine i u ovoj mahali 1737. godine podigli i džamiju, koja je nazvana po svojim zaveštaocima, Hasan-begova džamija, džamija Hadži Huseina i džamija Arabadži-baše.[4]
Džamija nakon oslobođenja Niša 1878.[uredi | uredi izvor]
Viševekovna dominacija u poslednjem veku osmanske vlasti,[5] ostavila je snažan trag u svesti stanovništva Niša i okoline, za koje je džamija sa svojim visokim minaretom bila strašni podsetnik na prošlost. Pored toga, niške džamije izgubile su funkciju nakon što je više od 95% muslimanskogstanovništva napustilo grad.[6][7] Zvanični podaci srpskih vlasti iz 1878.godine govore o postojanju nešto više od 300 turskih žitelja Niša, koji su se nastanili u Beograd-mahali i koristili Hasan-begova džamiju.[8][9]
Oštećenja džamije[uredi | uredi izvor]
Džamija je prvi put oštećena 1896. godine tokom velikih poplava.[10]
Velika oštećena na džamiji dogodila su se i 1944. godine u savezničkom bombardovanju Niša. Džamija je izgorela do temelja a ostao joj je samo minaret bez vrha.
Nakon Drugog svetskog rata džamija je napuštena od islamske zajednice zbog opasnosti urušivanja.
Tokom NATO bombardovanja SR Jugoslaviju s kraja 20. veka prostor između Zelene pijace i Rektorata Univerziteta bombardovan je 7. maja 1999. godine kasetnim bombama koje su zabranjene međunarodnim konvencijama.[11] Devet godina kasnije, na datum 2. februara 2008. godine[12], pronađena je žuta kasetna bomba „blu 97“ američke proizvodnje. Po hitnom postupku Odeljenje za vanredne situacije izvršilo je razminiranje dvorišta džamije.
Od 24. do 26. maja 2009. godine vršeno je deminiranje Šumatovačke ulice na lokaciji ove džamije.[13] Iste godine, od 19. do 21. juna, ruski demineri su pretraživali dvorište džamije za zaostalim kasetnim bombama[14]
Epilog[uredi | uredi izvor]
U današnje vreme, Medžlis islamske zajednice Niš koristi obnovljenu džamiju Islam-age Hadrovića u ulici Generala Milojka Lešjanina, a postoji namera da se obnovi i koristi i Hasan-begove džamije u Šumatovačkoj ulici, koja je dans u jadnom stanju.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Goran Milosavljević, Niške džamije u osmanskim popisima i delima putopisaca : pet vekova dominacije islama, Zbornik radova Narodnog muzeja u Nišu, str. 111
- ^ Mirčetić D. Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ Goran Milosavljević, Niške džamije u osmanskim popisima i delima putopisaca : pet vekova dominacije islama, Zbornik radova Narodnog muzeja u Nišu, str. 107
- ^ Grupa autora, Istorija Niša tom I, 258
- ^ Spomenica šezdesetogodišnjice i osvećenja spomenika oslobođenja Niša 1877–1937, Izveštajodbora za podizanje spomenika, Niš, 1937, 27-96
- ^ Justin McCarthy, Death and exile – The ethnic cleansing of Ottoman Muslims 1821–1922, Princeton, New Jersey, 1995. 104
- ^ Kemal Karpat, Studies on Ottoman social and political history, Leiden, 2002 str.370
- ^ M. Milićević, Kraljevina Srbija, 108
- ^ B. Lovrić, Istorija Niša – povodom pedesetogodišnjice oslobođenja Konstantinovog i Nemanjinog grada, Niš, 1928, 90.
- ^ Martijn Theodoor Houtsma, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Volume 1, 1987 - pp. 926.
- ^ B92: „Uništena kasetna bomba iz 1999.“, Pristupljeno 29. 4. 2013.
- ^ Blic: „Čistiće se samo dvorište džamije“, Pristupljeno 29. 4. 2013.
- ^ Južne vesti: „Deminiranje stare džamije“ (iza Banovine), Pristupljeno 29. 4. 2013.
- ^ Vesti.rs: „Traže bombe oko džamije“, Pristupljeno 29. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Robert Mantran, Istorija Osmanskog carstva, Beograd, 2002.
- Milan Milićević, Kraljevina Srbija: Novi krajevi, Beograd, 1884.
- Gordana Milošević, „Italijanski plan“ Niša iz 1719. godine kao povod za rekonstrukciju izgleda srednjovekovnog i antičkog grada, Niš i Vizantija 3 (2005), 149–162.
- Ema Miljković Bojanić, Detaljni popis nahije Niš iz 1516. godine, Centar za istraživanje/SANU Univerziteta u Nišu, Bilten 1, Beograd – Niš, 2000, 3–12.
- Ema Miljković, Osmanske popisne knjige defteri kao izvori za istorijsku demografiju: mogućnosti istraživanja, tačnost pokazatelja i metodološke nedoumice, Teme 1 (2010), 363–373.
- Ema Miljković, O značaju osmanskih popisnih knjiga kao istorijskih izvora – na primeru deftera Smederevskog sandžaka, Istorijski časopis 49 (2002), 123–138.
- Justin McCarthy, Death and exile – The ethnic cleansing of Ottoman Muslims 1821–1922, Princeton, New Jersey, 1995.
- Vidosav Petrović, Niš u delima putopisaca, Niš, 2000
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Hasan-begova džamija na Vikimedijinoj ostavi
