Hadžiahmetovića kule u Mostaćima
| Hadžiahmetovića kule sa dvorima u Mostaćima | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Mostaći, Trebinje |
| Entitet |  Republika Srpska |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 42° 42′ 39″ S; 18° 19′ 15″ I / 42.71083° S; 18.32083° I |
  Hadžiahmetovića kule u Mostaćima Hadžiahmetovića kule u Mostaćima na karti Bosne i Hercegovine | |
| Vrsta spomenika | Nacionalni spomenik |
| Tip kulturnog dobra | Zaštićeno istorijsko područje |
Hadžiahmetovića kule sa dvorima u Mostaćima locirane u Gradu Trebinje, kao graditeljska celina (koju čine kula sa kućom, odžakom ili konakom, avlijom, ekonomskim objektom, ekonomskim dvorištem i ogradnim zidovima), proglašene su za nacionalnim spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.
U srednjem veku feudalna gospoda stanovala je u utvrđenim dvorovima, koji su imali oblik tvrđave. Oni su nestali nakon turske okupacije Bosne. Njih su Turci pretvorili u gradove i u njih smestili svoje posade. Turska feudalna gospoda (spahije) gradila je po svojim imanjima posebne kamene dvorce ili kule na više bojeva (spratova), u njima stanovali i iz njih se po potrebi branila.[a] Kule su imale malo prostora za stanovanje, pa su uz njih građene posebne zgrade u neposrednoj blizini kule (odžaci ili konaci). Kule su se dizale uvis, a odžaci u širinu. Kula je uvek građena na više spratova, a odžaci (konaci) su po pravilu bile jednospratne zgrade. Osnovica kule je sa vrlo malim otstupanjima kvadrat, ređe pravougaonik, a kod odžaka uvek pravougaonik.[1]
Položaj i pristup[uredi | uredi izvor]
Graditeljska celina Hadžiahmetovića kule sa dvorima u Mostaćima kod Trebinja nalazi se u neposrednoj blizi puta Stolac – Trebinje (severno od puta), na lokaciji označenoj kao k.č. br. 155 i 156 (novi premer), odnosno k.č. 1/140 (stari premer), upisanoj u posjdovni list pod brojem 49, broj zemljišnoknjižnog uloška 21, k.o. Mostaći, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Nacionalnom spomeniku, sa dužom osovinom postavljen u pravcu jugoistok-severozapad i sa glavnom fasadom okrenutom ka jugoistoku, može se prići sa severozapadne strane (kroz ulaz u glavnu avliju).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Selo Mostaći je smješteno uz put Stolac - Ljubinje – Trebinje. Prema Hivziji Hasandediću u selu su živele muslimanske porodice Cvijetić, Fetagić, Hadžiahmetović, Hadžismajlović, Resulović, Salihović, Šabanagić i Više, čiji su se preci u drugoj polovini 17. veka doselili iz Herceg Novog, Risna i drugih mesta Crnogorskog primorja.[2]
U selu Zasadu kod Trebinja 1413. godine dubrovački izvori pominju porodicu Mostać, po kojoj je današnje naselje verovatno dobilo ime. [3];[4]. Godine 1623. ktitorstvom Radoja Mihaljevića pravoslavnu crkvu u Mostaćima posvećenu svetom Klimentu oslikao je majstor Vasilije. Kako je Crkva svetog Klimenta obnovljena početkom 17. veka, pretpostavlja se da se datum njenog nastanka, kao i podizanje druge pravoslavne crkve u ovom naselju, one posvećene svetoj Petki, mogu tražiti u vekovima koji prethode. Ovi podaci svedoče o naseljenosti i važnosti naselja Mostaći tokom srednjeg veka i tokom prvih vekova osmanske uprave.[5]
Prema Hamdiji Kreševljakoviću, srednjovekovna feudalna gospoda je stanovala u utvrđenim dvorovima u obliku tvrđava koje su nestale nakon osmanske okupacije Bosne. Osmanska vojska je tvrđave pretvorila u gradove i u njih smestila svoje posade. Prema Hivziji Hasandediću u Trebinju i njegovoj neposrednoj blizini za vrem osmanske vladavine sagrađeno je više kula stambeno-odbrambenog karaktera. Kule su podizane uz važnije komunikacije i raskrsnice puteva prvenstveno sa ciljem pojačanja bezbednosti Trebinja i jačanja njegove odbrane moći, ali i u svrhu stanovanja aga i begova.
Osmanska feudalna gospoda (spahije) su gradila po svojim imanjima posebne kamene dvorce ili kule na više spratova u kojima se stanovalo i iz kojih se po potrebi branilo. Kako je prostor unutar kule veoma mali za stanovanje građene su posebne zgrade, odžaci ili konaci. Kule su uvek građene kao višespratnice, a odžaci redovno kao jednospratne zgrade. Osnovica kula je najčešće bio kvadrat, a kod odžaka uvijek pravougaonik. Kule su građene od kamena, a odžaci od kamena, ćerpiča i drveta. Kulama su se također zvale i kuće, građene oko većih gradova, gde su bogatiji građani letovali.
Kada su se počele da se grade takve kule (kojih je svojevremeno bilo preko tri stotine na području Bosne i Hercegovine) tačno sene znam. Sigurno je samo to, da je takvih kula bilo po Bosni u 17. veku, a građene su i u prvim godinama 19. veka.
Mlečani su u periodu od 1687. do 1699. godine zauzeli i zapalili više kula i kuća u Trebinju i okolini.[6] a kule su se počele rušiti u prvom ratu Karla VI sa Osmanlijama, početkom 18. veka. Početkom 19. veka u Bosni i Hercegovini je bilo preko dve stotine kula, a krajem 20. veka njih oko 150 (dvadesetak u relativno dobrom stanju)(4).
U svom popisu kula (u kome je navedeno 146 kula u 115 mesta) Hamdija Kreševljaković ne navodi Hadžiahmetovića kulu sa dvorima u Mostaćima, niti jednu kulu u Trebinju ili njegovoj blizini. Međutim u svom naučno-istraživačkom radu Salih Rajković navodi da su se prve kule gradile u graničnom području prema dalmatinskoj granici i Dubrovniku, odakle je pretila stalna opasnost za tursku teritoriju, odnosno da su se gradile na teritoriji opštia Ljubuški, Grude, Čapljina i Trebinje. Istraživanjima je potvrđeno da su na navedenom području kule najbrojnije i arhitekstonski najbolje izvedene. Do gradnje velikog broja kula u Hercegovini je također došlo i u periodu povlačenja osmanske vojske iz područja Panonske nizije, tokom 17. veka. Na području Hercegovine je do 1878. godine bilo preko dvesta kula. Po broju izgrađenih kula u Hercegovini se izdvajao trebinjski kraj, u kome je sagrađeno preko 40 kula, koje u arhitektonskom pogledu, prema Rajkoviću, predstavljaju najvrednije primerke kula u Hercegovini. Prema popisu kula koji iznosi Rajković, na području Mostaća je identificirana Hadžiahmetovića kula, dok su u susednim Gomiljanima identificirane dve kule.[7]
Preciznih i tačnih podataka o Hadžiahmetovića kuli nema. S obzirom na period gradnje kula u Hercegovini kao i izgled lukova objekta, moguće je predpostaviti da je graditeljska celina Hadžiahmetovića kule sagrađena u drugoj polovini 18. veka.
Stanje zaštite[uredi | uredi izvor]
Hadžiahmetovića kule u relativno lošem stanju danas je u vlasništvu Medžlisa Islamske zajednice Trebinje, koju je ona preuzela nakon smrti zadnjeg predstavnika porodice Hadžiahmetović koji je u njoj živeo. Iako je kula trenutno napuštena predstavnici Medžlisa su obnovili krovnu konstrukciju kule i postavili novi krov, koji je umesto kamenim pločama, pokriven crepom. Takođe u cilju zaštite objekta, svi prozorski otvori su zakovani drvenim daskama.[8]
Zbog nedostatka održavanja, u poslednjim decenijama na objektu je došlo do kolapsa krovne konstrukcije i međuspratnih konstrukcija kule.
Graditeljska celina koja je danas u relativno zapuštenom stanju, je bez definisane namene kao i finansijskih sredstava potrebnih za njenu obnovu i održavanje.
Opis dobra[uredi | uredi izvor]
Graditeljska celina Hadžiahmetovića kule sa dvorima u Mostaćima kod Trebinja jedan je od relativno dobro očuvanih primeraka stambeno-odbrambene arhitekture u Trebinju izgrađena u osmanskog periodu, smeštena u Hadžiahmetovića mahali, okružena parcelama i objektima koji su izvorno pripadali Hadžiahmetovića porodici. Kule sa dvorima u potpunosti prati izgled „zatvorenosti“ stambeno-fortifikacijske Hadžiahmetovića mahale i predstavlja utvrđenu vangradsku stambenu strukturu. Fasade objekta su okrečene u belo.[9]
Mahala je sa svih strana ograđena zidom visine oko 2 m, od priklesanog kamena povezanog krečnim malteru. Unutar mahale, u zasebnim avlijama, nalazi se pet stambenih objekata sa pratećim ekonomskim prostorima. Svaka avlija ima svoj zaseban ulaz. Svi objekti (jedospratni i dvospratni) su građeni od drveta i pravilno klesanog kamena povezanog krečnim malterom. Doksatno izvedeni deo kuće je pokriven četverovodnim krovom, a ostatak kuće i objekat kule i ekonomski objekti su pokriveni dvovodnim krovom. Za pokrov svih objekata je korišćen crep.[9]
Avlija i ekonomsko dvorište[uredi | uredi izvor]
Unutar zidova kompleksa su smešteni avlija i ekonomsko dvorište koji su međusobno povezani preko ekonomskog objekta. Ulaz u avliju i ekonomsko dvorište je sa severozapadne strane, iz pristupne ulice, a ulazni portali su jednaki, a izvedeni su od pravilno klesanog kamena. Ulazni portali su širine 2,05 m. Vrata su drvena dvokrilna.[9]
Portal ekonomskog dvorišta vodi u bašču, površine oko 220 m². Dužom osovinom ekonomsko dvorište se proteže u pravcu severozapad-jugoistok. Na severoistočnom delu bašče je postavljen ekonomski objekat, dimenzija oko 12 x 6 m. Izveden je kao jednospratni, pokriven dvovodnim krovom. Sagrađen je od kamena.[9]
Ulaz u ekonomski objekat iz bašče je izveden kao pravougaoni, definiran blokovima pravilno klesanog kamena. Iz avlije su napravljena dva ulaza u ekonomski objekat. Ulaz u jugoistočnom dijelu je definiran pravilno klesanim blokovima kamena i lučno završen. Ulaz smešten na sredini objekta je sačinjen od pravilno klesanih kamenih blokova, a iznad kamenog nadvratnika postavljene su drvene grede.[9]
Ekonomski objekat je pregradnim zidovima podeljen na više delova. Portal avlijskog dela zida vodi u kamenim pločama popločanu avliju (dvorište) površine oko 175 m². Dužom osovinom avlija se proteže u pravcu severozapad-jugoistok. Na jugozapadnom delu avlija je ekonomski objekat, na severoistočnom kuća sa kulom, a na jugoistočnom delu kameni podzid visine oko 2 m.[9]
Objekat kuće sa kulom[uredi | uredi izvor]
Objekat kuće sa kulom građen je kao jedinstvena građevina na kojoj se jasno uočavaju promene koje su se desile kroz istoriju upotrebe objekta. Ovaj objekat koji čini jednu celinu, razbijen je u tri dela:[9]
- doksatno izbačeni ćošak kuće,
- kuća,
- kula.
Kuće sa kulom zidane su od pravilno klesanog i pritesanog kamena, blokova kamena i drveta. Pritesani blokovi kamena su korišćeni za izgradnju zidnih povšina kuće koje su okrečene u belo. Za zidne površine kule, uglove kuće i lukove prizemlja korišćen je pravilno klesan kamen. Od pravilno klesanog kamena su izvedene i svodne konstrukcije prostorija u prizemlju kuće, magaza. Stubovi prizemlja objekta, zajedno sa kapitelima, izvedeni su od jedinstvenog bloka kamena.[9]
Pod prizemlja objekta, kao i ulaznog dela kuće je popločan kamenim pločama.
Drvo je korišćeno za međuspratnu i krovnu konstrukciju kao i za vrata i prozore. Međuspratnu konstrukciju kuće čine drvene grede koje nose drveni pod u prostorijama sprata. Drvene daske čine podkonstrukciju za malterisane površine (zidove) sprata.[9]
Kuća, je pravougaone tlocrtne osnove, sagrađene kao jednospratna građevina, na kojoj elementi od drveta, vrata, dolafi, musandera i sehare predstavljaju lepe primere drvorezbarstva.
U prizemlju objekta su smeštene pomoćne prostorije, a na spratu prostori za stanovanje.
Kuća se sastoji od glavnog dela izvedenog u obliku kvadra, iz kojeg se u severozapadnom spratnom delu izdvaja kubosno oblikovani ćošak, doksatno izvučen iz volumena kuće. Ćošak kuće se oslanja na drvene kosnike.[9]
Glavni deo kuće, koji je u potpunosti orijentisan na jugozapadnu stranu, odnosno na avliju, pokriven je krovom od crepa na dve vode dok je ćošak pokriven krovom od crepa na četiri vode.
Na fasadi kuće ističu se lučni otvori, izvedeni od pravilno klesanog kamena, koji su na spratu kuće naknadno zazidani kamenim blokovima, koji su krečeni. Lukovi sprata kuće su ostavljeni vidljivi i izvučeni su iz ravni zida.
Tri prozorska otvora, izvedena od drveta, su smještena na fasadi kuće, u dijelu sprata. Prozorski otvor hajata sprata, širine 2,10 m, svojim oblikom u potpunosti prati lučni otvor koji zatvara. Prozorski otvori prostorije sprata, približnih dimenzija 75 x 110 cm, su izvedeni kao pravougaoni. Svi prozorski otvori su zatvoreni demirima.[9]
Ćošak kuće je orjentiran na tri strane. Drveni, pravougaono izvedeni prozori, približnih dimenzija 75 x 100 cm, su sa vanjske strane zatvoreni demirima. Prozori se otvaraju na posmik surmu, tako da je donje krilo pomično i diže se preko gornjeg.[9]
Prizemlje objekta[uredi | uredi izvor]
Prizemlje objekta koje je otvoreno prema avliji, sastoji se od hajata i magaza.
Hajat[uredi | uredi izvor]
Hajat je pravougaone osnove i približnih dimenzija 14,00 x 2,85 m, je skoro u potpunosti otvoren prema avliji. Pravilni polukružni lukovi, širine oko 1,82 m, se preko jednostavno profiliranih kapitela oslanjaju na kamene stubove bez baza. Na stropu hajata su ostavljene vidljive međuspratne grede, postavljene na malim razmacima. Unutar hajata su izvedena dva poprečno postavljena polukružna luka na mjestima promjene u dispoziciji sprata kuće (ulazni zid i zid između ćoška i ostatka kuće).[9]
Na severoistočnom, spoljašnjem zidu hajata, koji ujedno predstavlja i spoljašnji zid kompleksa, vidljivi su pravougani otvori u obliku puškarnica.
Na severozapadnom zidu hajata, delu uz ostavu, smeštene su dve pravougaone niše, različite veličine. Na severozapadnim dijelu zida hajata uz ćošak smešten je pravougaoni prozorski otvor. Na jugozapadnom zidu hajata je smeštena je niša završena prelomljenim lukom.[9]
U severoistočnom delu hajata se nalazi ostatak musandere koji je bio smešten verovatno u ugao prostoriji. U horizontalnom smislu prednja strana musandere se može podeliti na tri polja, a u vertikalnom na četiri polja. Sva polja su ukrašena geometrijskom i floralnom dekoracijom. Dekoracija je reljefno izvedena. Musandera je, naknadnom intervencijom, bojena svetloplavom i smeđom bojom. Iz prostora hajata se ulazi u sve prostorije kuće kao i u kulu.[9]
Na jugozapadnom delu hajata su smešteni ulazi u jednu manju prostoriju i ćošak, a na severoistočnom dijelu ulaz u drugu manju prostoriju.
Prostorija na severoistočnoj strani hajata je približno pravouganog oblika, dimenzija 4,15 x 2,30 m, koja je od hajata odvojena pregradnim zidom širine 17 cm. Ulaz u prostoriju je pravougaono izveden sa jednokrilnim drvenim vratima. Na severozapadnom zidu prostorije je smešten jedan pravougaoni prozorski otvor, kao i kamin sa dimnjakom.
Prostorija na jugozapadnoj strani hajata je približno pravouganog oblika, dimenzija 4,00 x 2,80 m. Od prostora hajata je odvojenaa pregradnim zidom širine 19 cm, odnosno nosivim zidom debljine 65 cm. Ulaz u prostoriju je pravougaono izveden sa jednokrilnim drvenim vratima. Na jugozapadnom zidu prostorije su vidljiva dva lučna otvora čija je unutrašnjost vremenom zazidana. Debljina zida kojim je zazidan lučni deo iznosi oko 20 cm. U sredini lučnih otvora su smešteni prvougaoni prozorski otvori. Na severoistočnom zidu prostorije je smešten pravougaono izveden dolaf, dubine 28 cm. Na severozapadnom zidu je smešten dimnjak. Prostorija je žuto obojena. Krovna konstrukcija je prekrivena linoleumom.[9]
Doksatno izbačeni ćošak kuće[uredi | uredi izvor]
Prostor ćoška predstavlja najreprezantativniju prostoriju kuće. Za jednu stepenicu je viši od ostataka prostora kuće. U prostor ćoška se pristupa preko pravougaonih drvenih vrata, dimenzija 1,55 x 0,80 m. Vrata su ukrašena geometrijskom i floralnom dekoracijom. Geometrijska dekoracija je izvedena u obliku rombova. Svako polje je izvedeno reljefno, sa floralnim ukrasom u sredini. U sredini je od kovanog gvožđa izvedena alka. Vrata su obojena plavo-zelenom, svietloplavom i smeđom bojom. Sa unutrašnje strane vrata nije izvedena nikakva dekoracija.[9]
Prostor ćoška je pravougaonog oblika, približnih dimenzija 4,20 x 5,45 m. Iz osnovnog volumena kuće izlazi za 145 cm na jugozapadnoj, odnosno 125 cm na severozapadnoj fasadi. Zapadni ćošak prostorije se oslanja na avlijski zid graditeljske celine.[9]
Plafon nad ulaznim delom prostorije je spušten u odnosu na ostatak prostora. Prozori smešteni na jugozapadnoj (tri prozora), severozapadnoj (tri prozora) i severoistočnoj (jedan prozor) fasadi i kroz njih se pruža pogled na avliju i pristupni put.[9]
Na severoistočnom zidu prostorije ćoška nalazi se dolaf, niša i kamin. Dolaf je pravougaon, sa profilirano izvedenim vratima. Niša je završena prelomljenim lukom. Na mestu izvornog kamina je izveden novi, od cigle. Plafonska konstrukcija je sakrivena drvenim daskama.[9]
U ćošak prostoriji se nalaze dve sehare, vrata od musandere i levha. Obe sehare su ukrašene floralnim i geometrijskim motivima. Sehara, dužine 1,27 m i visine 42,5 cm, ukrašena je neprekinutom cik-cak linijom i vazama za zimzelenim grančicama. Sehara dužine 1,35 m i visine 47 cm, ukrašena je neprekinutom cik-cak linijom i vazama sa cvećem i listovima. Sehare su bojene tamnozelenom bojom. Dekoracija je naglašena tamnožutom i crvenom linijom.[9]
Uz zid su prislonjena vrata od musandere, dimenzija 1,05 x 1,92 m, koja se mogu podeliti na dva polja. Polja su ukrašena geometrijskom i floralnom dekoracijom, istom koja se javlja i na ulaznim vratima ćošak prostorije kao i na prednjom stranici musandere smeštene u hajatu.
Na zidu prostorije nalazi se izvezena levha, dimenzija 44 x 72 cm, ukrašena florističkim motivima.[9]
Magaze i ostave[uredi | uredi izvor]
Iz prostora hajata, popločanog kamenim pločama, se pristupa u prostore magaza i ostava. U prizemlju objekta su smeštene dve magaze. Prva, veća magaza, je smeštena ispod prostorija za stanovanje smeštenih na spratu. Druga magaza, u jugoistočnom dijelu kuće, je smeštena ispod hajata i ulaznog platoa sprata kuće.[9]
Magaze su pravougaonog oblika zasvedene bačvastim svodovima. Ulaz u pravu magazu je izveden kao pravougani, definiran kamenim blokovima. Vrata, izvedena od drveta, su jednokrilna. Na ulaznom zidu su vidljivi tragovi pravougaonog prozorskog otvora koji je vremenom zazidan. Ulaz u drugu magazu je definiran kamenim blokovima i lučno je završen. Vrata, izvedena od drveta, su jednokrilna. Prostor nema prozorskih otvora. Uz ulazna vrata, na jugoistočnom zidu je izvedena pravougaona niša.[9]
Sprat kuće[uredi | uredi izvor]
Sprat kuće je plato ove građevinske celine kome se pristupa iz avlije preko kamenog stepenište smeštenog u njenom jugoistočnom delu. Plato je pravougaonog oblika i definisan kulom na severoistočnom i kućom na severozapadnom delu. Ulaz na sprat je smešten na jugoistočnoj fasadi kuće, i nekada je zauzimao skoro čitavu širinu ulazne fasade, a bio je završen pravilnim lukom i bio je u potpunosti otvoren. Ulaz je danas izveden kao pravougani sa jednostavnim, jednokrilnim, drvenim vratima. Sprat kuće se sastoji od: hajata, dve manje prostorije i doksata.[9]
Doksat koji zauzima površinu od oko 42 m² i nepravilnog je oblika, Popločan je kamenim pločama. Zidne površine su malterisane. Malter je postavljen preko horizontalno postavljenih drvenih dasaka. Na zidnim površinima su vidljivi tragovi bojenja, različitim nijansama plave boje. Drvene grede plafonske konstrukcije su ovom prostoru ostavljene vidljive.
Kula[uredi | uredi izvor]
Iz prostora hajata se preko pravougaono izvedenih vrata, smeštenih na jugoistočnom zidu, pristupa u objekat kule.
Kula je pravougaone osnove na tri sprata, pokrivena krovom na dve vode za koji su korišćene kamena ploča. Nakon što se krov kule usled oštećenja i neodržavanja urušio, vlasnik objekta je, s ciljem zaštite izveo novu krovnu konstrukciju i pokrio objekat crepom.[9]
Zidovi kule su izgrađeni od pravilno klesanog kamena, vidljivog na fasadama objekta.
Pravougaoni prozorski otvori (po dva na svakom spratu) smešteni su na jugoistočnoj (avlijskoj) fasadi i jedan na severozapadnoj fasadi. Na severoistočnoj fasadi objekta su vidljivi tragovi prozorskih otvora koji su vremenom zazidani. Na svim fasadama kule su vidljive puškarnice i konzolni ispusti.[9]
Nema podataka o unutrašnjoj organizaciji kule. Unutrašnjost je danas u potpunosti uništena, a ostaci međuspratne konstrukcije koja se urušila nalaze se u prizemlju kule.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Takvih objekata, koji u arhitektonskom pogledu zaslužuju posebnu pažnju, bilo je nekada do preko tri stotine na području Bosne i Hercegovine.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Kreševljaković, Hamdija. „Kule i odžaci u Bosni i Hercegovini“, Naše starine II, Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine. Sarajevo: 1954, 71-86.
- ^ Hasandedić, Hivzija. Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini. Sarajevo: El Kalem, 1990., str. 270
- ^ Tošić, Đ., Trebinjska oblast u srednjem vijeku, Beograd: 1998, 41
- ^ Lam. de For. III fol. 100, 14. X 1413
- ^ KREŠEVLJAKOVIĆ, HAMDIJA. „KULE I ODŽACI U BOSNI I HERCEGOVINI” (PDF). Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Hasandedić, Hivzija. Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini. Sarajevo: El Kalem, 1990., str. 245
- ^ Rajković, Salih. Kule i odžaci u Hercegovini Stambeno-fortifikacioni objekti, Naučno-istraživački rad. Sarajevo: 1982. 3, 4, 5, 20).
- ^ „Sadašnje stanje dobra, Hadžiahmetovića kule sa dvorima u Mostaćima, graditeljska cjelina. Nacionalni spomenik”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 27. 10. 2021.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c „Podaci o dobru, Hadžiahmetovića kule sa dvorima u Mostaćima, graditeljska cjelina. Nacionalni spomenik”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 27. 10. 2021.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kreševljaković, Hamdija. „Kule i odžaci u Bosni i Hercegovini“, Naše starine II, Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine. Sarajevo: 1954, 71-86.
- Korać, Vojislav J. Trebinje - istorijski pregled; tom II, “Period od dolaska Turaka do 1878. godine”. Sarajevo: IKP „Svjetlost“, 1971.
- Rajković, Salih. Kule i odžaci u Hercegovini Stambeno-fortifikacioni objekti, Naučno-istraživački rad. Sarajevo: 1982.
- Tošić, Đ. Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: 1998, 41; Lam. de For. III fol. 100, 14. X 1413
- Hasandedić, Hivzija. Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini. Sarajevo: El Kalem, 1990.
