Hidroelektrana Zavoj
Hidroelektrana Zavoj je sistem od jedne branske hidroelektrane. Ova hidroelektrana pripada Hidroelektrani Pirot.
Zavojska katastrofa i ideje o HE[uredi | uredi izvor]
Postojala je ideja da se Pirot obezbedi strujom trajno te se došlo na ideju da se napravi akumulacija na reci Visočici u selu Pakleštica 1955. godine[1]. Bila je u planu, prema tom projektu, izgradnja brane kod sela Pakleštica i tunelno sprovođenje vode iz akumulacije do hale u selu Berilovac. Međutim, taj projekat nikad nije realizovan zbog Zavojske katastrofe koja se desila 1963. godine u selu Zavoj.
Zavojska katastrofa je događaj u selu Zavoj koji se desio 25. februara 1963. godine. Klizanje brda u dolinu i pregrađivanje reke Visočice je dovelo do toga da se desi potop sela Zavoj. Reka je preplavila svih 160 kuća u selu. Visina klizišta tj. prirodne brane je bila oko 30 metara a u jezeru je akumulirano oko 20 miliona kubika vode.
Vršila se mobilizacija stanovništa i vojske kako bi se prokopao odvodni kanal. Kanal je prokopan u rekordnom roku čime je pritisak na branu smanjen a višak vode je oticao starim koritom Visočice.
Potpuno ispuštanje vode iz jezera se desilo godinu i po dana kasnije, 11. decembra 1964. godine i trajalo je dve nedelje[2].
Tada se predlagalo šta dalje sa selom i sa akumulacijom a najbolji predlog je bio da se iskoristi prirodna brana i da se na nju nadogradi veštačka kako bi se dostigla visina od 70 metara[3]. Po ovoj zamisli rad na brani bi počeo 1969. godine a HE Zavoj bi počela sa radom tri godine kasnije. Stručna javnost se uglavnom usaglasila sa izgradnjom brane međutim, bilo je polemike oko izgradnje mašinske hale i ostalih pratećih objekata. Prva ideja je bila da se ona izgradi kod sela Sopot, kod njene železničke stanice pri čemu bi se voda iz akumulacije dovodila tunelom dužine od 10 km i sa prirodnim padom od 228 metara. Nakon energetske iskorišćenosti vode, voda je trebalo da se koristi za navodnjavanje zemljišta u dolini Nišave. Drugi deo stručnjaka se nije složio sa ovime i oni su hteli da se mašinska hala izgradi u selu Gradašnica kako bi se povećao vodeni tok Gradašničke reke čime bi se obezbedilo snabdevanje Pirota pijaćom vodom. Ni posle deset fodina od katastrofe, po pitanju gradske akumulacije i hidroelektrane skoro da se nije uopšte odmaklo od nivoa javne rasprave i nekoliko projektnih predloga.
Tek je u toku 1974. godine došlo do predloga da se kod sela Pakleštica izgradi brana i akumulacija koja bi potopila pomenuto selo i koja bi se prostirala sve do sela Rsovci. Po zamisli stručnjaka, akumulacija bi se gradila kasnije i imala bi status pomoćnog jezera a samo postrojenje elektrane bi se gradilo u selu Berilovac kao što je bilo predviđeno prvim projektom iz pedesetih godina. Ovaj projekat pod nazivom HE Zavoj-Pirot je trebalo da se završi do 1980. godine
1975. godine se došlo do nekakvog rešenja a to je kombinacija dve postojeće ideje: stvaranje akumulacije Zavoj i tunela do sela Berilovac gde je trebalo da budu smešteni hala i ostali objekti. Na taj način su odbačene varijante formiranja akumulacije kod sela Pakleštica kao i gradnja mašinske hale u ataru sela Sopot[4]. Sledeće godine su izneti javnosti predlozi i ideje o gradnji HE Zavoja. Smaga buduće elektrane kako je istaknuto, trebalo je da bude 70 MW sa prosečnom proizvodnjom od 114 miliona KWh električne struje. Druga polovina sedamdesetih godina je donela saglasnost po pitanju izgradnje HE Zavoj te je definitivno uobličen i razrađen od strane stručnjaka Energoprojekta.
Kamen temeljac za izgradnju je stavljen 8. septembra 1977. godine na dan oslobođenja Pirota[5].
Preduzeće HE Zavoj[uredi | uredi izvor]
Pravno konstituisanje preduzeća je završeno 2. juna 1978. godine a prvi direktor je bio Zvonimir Milosavljević.
Prvi korak ka uzgradnji HE je bila izgradnja puta do sela Berilovac kao i izgradnja trafostanica i dalekovoda.
Po zamisli stručnjaka, trebalo je da se tunel do Berilovca probije do oko 300 metara do 1980. godine ali je to tek ostvareno 1981. godine i to sa tek nešto više od 500 metara. Radovi na izgradnji tunela su išli dosta sporo pa je odlučeno da se tunel probija sa obe strane. Preduzeće Hidrotehnika koje je gradilo branu i prateće objekte počelo je da radi i na probijanju tunela sa zavojske strane a preduzeće Energoprojekt je ušlo u probijanje tunela sa pirotske strane.
Sa tek nešto intenzivnijim radovima se krenulo 1983. godine kada su se pokazali i obrisi vodostana koji je imao zadatak da zaustavi i amortizuje hidraulične udare u tunelu koji se javljaju u trenutku zatvaranja cevovoda ili prilikom naglog povećanja protoka vode. Iste godine se počelo i sa gradnjom hale u Berilovcu, krenuli su opsežniji radovi na brani i privođeni su kraju radovi na probijanju optočnog tunela u dužini od 920 metara koji je imao zadatak da sprovodi tok reke Visočoce dok traju radovi na brani.
Fundiranje brane je otpočelo 4. jula 1983. godine. Konačni iskop temelja brane je završen 20. septembra iste godine posle čega se betoniralo korita dna.
Radovi u toku 1984 - 1987[uredi | uredi izvor]
Sa dopremom mašine za kopanje tunela - krtice, radovi su tekli još brže. Prvi probijeni metri tunela pali su tek na proleće 1985. godine.
Najveći problem u ovom periodu je bilo iseljavanje stanovništva iz sela Velika Lukanja i Mala Lukanja. Prvi predlog je bio da se meštanima izgradi novo naselje u mestu zvanom Lazinje, između ova dva sela, na oko 100 metara iznad nivoa budućeg jezera i na njegovoj desnoj obali. Od skoro osamdeset domaćinstava, samo je četrnaest pristalo da potpiše poravnanje i gradnju novog naselja. Mlađe stanovništvo je pak htelo da se preselo u Pirot a stariji su hteli da ostanu u Visoku.
Nije samo iseljavanje stanovništva bio problem već je bio problem i finansiranje projekta. Troškovi su zbog pada vrednosti domaće valute drastično porasli u 1986. godini te je ova investicija označena kao investicija sa visokim stepenom prekoračenja troškova u iznosu od tadašnjih 17 milijardi dinara[6].
Radovi tokom 1988. i 1989.[uredi | uredi izvor]
U ovom periodu je i dalje bio problem gradnje novog naselja za stanovnike sela Velika Lukanja i Mala Lukanja. Prvi predlog za gradnju naselja je bilo mesto Guvnište u ataru sela Velika Lukanja ali na suprotnoj strani prema selu Gostuša[7]. Marta meseca 1988. je doneta konačna odluka da se naselje Nova Lukanja gradi u mestu Rudina. Samo su četiri porodice želele novo naselje pa su se i uselili u nove stambene objekte do kraja 1988. godine. Ostali su potpisali poravnanja i rešili stambeno pitanje u sopstvenoj režiji.
1988. godine je gradnja ulazila u finalnu fazu. Sledeće godine je zatvaranjem optočnog tunela počelo punjenje akumulacije Zavojskog jezera. Ipak su radovi na cevovodu trajali duže nego što je to bilo planirano te su prve količine vode iz jezera kroz tunel potekle 1990. godine.
Hidroelektrana Zavoj je puštena u rad 8. septembra 1990. godine.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Davor Lazarević, Hidroelektrana Pirot - Istorija ideja i stvaranja, 2015
- IA Pirot, fond Električnog društva Pirot