Crkva Svete velikomučenice Petke u Izvoru
| Crkva Svete velikomučenice Petke u Izvoru | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Eparhija niška, SPC |
| Osnivanje | 1861. |
| Mesto | Izvor (Svrljig), Opština Svrljig |
Crkva Svete velikomučenice Petke u Izvoru ili hram Svete Paraskeve na Vrelu nastao s početka druge polovine 19. veka, u istorijskom razdoblju kada je započeta masovna obnova crkava u Kneževini Srbiji. U tom smislu po svojim arhitektonskim vrednostima, kao jedan od objekata obnovljenog srpskog stila, crkva u Izvoru proglašena je za kulturna baština i 1986. godine stavljen pod zaštitu države.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Crkva se nalazi na oko dva kilometrara jugoistočno od sela Izvor u opštini Svrljig, na prostoru na kome je prema popisu iz 2011. živelo 439 stanovnika (a prema popisu iz 2002. 722 stanovnika)
Istorija[uredi | uredi izvor]
Crkva je nastala na kultu Svete Petke najstarijeg i najsnažniji kult jedine hrišćanske svetiteljke u srpskom narodu,[1] koji su i meštana sela Izvor izuzetno poštovali još od davnih vremena.[2] Tako je kao jedan od novi lokalitet za veličanje i negovanje kulta Svete Petke nastao i i ovaj u selu Izvor, u skladu sa ranije uspostavljenim obrascima ponašanja meštana u okviru narodnog hrišćanstva (poput javljanje svetiteljke u snu, pronalaska crkve ili izvora, čudesnog izlečenja itd).[3]
Crkva Svete velikomučenice Petke podignuta je u selu Izvoru 1861. godine, kada se svrljiški kraj s početku druge polovine 19. veka već nalazio u sastavu Srbije i kada su vernici u Kneževini Srbiji započeta obnova crkava u srpskom stilu u arhitekturi. Iste godine urađen i freskodekorisan ikonostas, najverovatnije delo Milije Markovića, autora živopisa i ikonostasa Crkve u Boljevcu.[4]
Smatra se da je ovaj hram gradio neko od protomajstora iz Makedonije, i da je to mogao da bude Andreja Damjanov, koji je 1857. godine, započeo radove na Sabornoj crkvi u Nišu.[4]
Izgled[uredi | uredi izvor]
Po svom izgledu crkva ima dosta sličnosti sa crkvom u Boljevcu, nekim crkvama u okolini Beograda (posebno onom u selu Vinča, izgrađenoj 1852. godine) i u Velikoj Moštanici izgrađenoj 1858. godine. Arhitekta i protomajstor ovih objekta nije poznat. Kako o gradnji ovih crkava nema podataka ni u Ministarstvu građevina Kneževine Srbije, jer su projekti za srpske hramove rađeni tek od 1880-ih godina, nema ni podataka o graditelju ove crkve.[4]
Iznad ulaznih vrata hrama nalazi se manja ploča sa zapisom: „1866. godina.“ Godina izgradnje hrama naznačena je arapskim i rimskim brojevima. Ispod godine ispisani su ćirilicom početna slova koja znače: Mihajlo Obenović III knjaz Srbije življa srpskog gospodar.[4]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Đorđević 2007 — Đorđević S. Sveta Petka i njeno vreme. Stubal, 2007.
- ^ Popović 2006 — Popović D. Pod okriljem svetosti: kult svetih vladara i relikvija u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd, 2006.
- ^ Tucakov 1965 — Tucakov J. Psihosugestivni elementi u narodnoj medicini Svrljiškog Timoka. Knj. 18. Beograd, 1965.
- ^ a b v g „Hram Svete velikomučenice Petke u Izvoru U: Svrljiške parohije. Hramovi u parohijama”. eparhijaniska.rs. Pristupljeno 2023-02-09.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Topografija nepokretnih kulturnih dobara Svrljiga, Zavod za zaštitu spomenika kulure Niš. Obrađivači:Borislav Andrejević, Čedomir Vasić, Jovan Šurdilović, Niš, 1985.
