Česma Guševica

Česma Guševica (2019)

Česma Guševica je kulturno-istorijska znamenitost Pirota, prepoznatljivog u Srbiji po brojnim gradskim česmama. Nastala je za vreme vladavine Osmanlija, sredinom 19. veka, i vremenom postala legenda grada Pirota i šire, po kojoj...ko se jednom napije vode sa Guševice zauvek ostaje u Pirotu.

Obnovljena je od strane zahvalnih meštana Pirota u znak sećanja na dug istorijski period u kome je Guševica decenijama odolevala zubu vremena, promenama (sistemskim, ekonomskim, državnim, partijskim), ratovima i rušenjima, ali i raznim „urbanističkim koncepcijama”. Brojni stanovnici i gosti Pirota do današnjih dana često se osvežavaju vodom sa ove česme, iako na njoj više ne teče izvorska, već voda iz gradskog vodovoda.

Položaj

Česma se nalazi pored nove tržno poslovne zgrade

Česma Guševica, kao kulturno-istorijski objekat Pirota nalazi se u ulivi Svetozara Markovića, u centralnom delu Pirota, ili naselju Tijabara smeštenom pored Nišave i Gradašničke reke kao sastavni deo njene ambijentalne celine. Okružena je dućanima i crkvom, koji su zajedno sa česmom formirali novu pirotsku čaršiju, koja je u odnosu na Pazar, mlađi deo Pirota u kome su oduvek živeli hrišćani.

Kao što i sam naziv govori, na ovom prostoru su se nalazile bare koje su konačno isušene nasipanjem nakon Prvog balkanskog rata, o čemu svedoči i današnji nivo česme Guševice. Tijabara je nasipana peskom koji je iskopavan iz reke Nišave od prostora česme Guševice do prostora na kome se danas nalazi Spomenik oslobodiocima Pirota.

Geografski položaj

• Severna geografska širina: 43° 09′ 07"
• Istočna geografska dužina: 22° 35′ 06"
• Nadmorska visina: 367 m

Istorija

U vreme vladavine Osmanlija, u Pirotu je bilo 8 čamija, od kojih su s kraja 19 veka sačuvane dve, jedna u Tijabari, druga na Pazaru koja se zvala Careva džamija, i postojala je do 1929. godine. Pored nje je bila tekija nekog uglednog osmanlijskog derviša, i česma na ulazu u Tijabaru, koju je podigao bogati osmanlija Aguš, po kome je česma nazvana „Aguševa česma” (Guševica), za koju se po njenom izgledu nekada činilo, spuštajući se do „šopki” (slavina), kao da se ulazi u neki veliki trem, širokim stepenicama, koje su uvek bile mokre.

U 19. i 20. veku Tijabara je pretrpela mnoga rušenja i izgradnju novih objekata (monumentalne pravoslavna crkva posvećena Uspenju Bogorodice za potrebe velikog broja pravoslavnih hrišćana koji su ovde živeli, trgovačko - zanatskog centra sa lokalima tipičan za čaršiju srpske varoši s kaja 19. veka, čaršije građanske strukture, posle Prvog svetskog rata), ali je i dalje ostala Guševica, kao pirotska česma sa Tijabarske strane, ili sa desne strane Nišave, tik uz „Golemi most”, koji je takođe jedna od legendi grada.

Slavine česme Guševice nekada je napajala hladna izvorsku voda, koja je do Guševice dolazila iz izvora, koji se nalazio na 50 metara od Nišave, u Tijabari, a na 200 metara od Nišave nalazio se izvor za česmu Ladna Voda. Od tih izvora do česama je dovedena kaptaža kroz cevi od pečene gline, što je vekovima funkcionisalo.

Tačan datum gradnje prve verzije ove česme nije poznat. Smatra se da je to bilo pre oko 150 godina ili početkom druge polovine 19. veka (kada se prvi put pominje naseljavanje u Tijabari).

Ono što se pouzdano zna je da je Guševica renovirana 1923/1924. godine, kada je česma dobila arhitektonske konture koje ima na strim fotografijama i crtežima.

Uvođenjem gradskog vodovoda u drugoj polovini 20. veka ovu česmu nadeležni su isključili iz starog vodovoda i priključili na gradsku, novosagrađenu mrežu.

Oko česme Guševice okupljao se narod, posebno kada je bio pazarni dan, a okolo su pirotski zanatlije svojim dućanima sve do crkve polako formirali novu čaršiju...

Guševica je za Pirot oduvek bila simbol mnogo čega, ali pre svega simbol života kroz vodu, kao mesto okupljanja... Kraj Guševice su se godinama održavale glavne bogojavljenske svečanosti, uz pucnjavu prangija i izradu ledenih krstovi od vode sa slavina Guševice. Okupljeni narod bi potom posle osvećenja kretao sa tako napravljenim ledenim krstovima do obala Nišavi i bacao ih u vodu a oni najhrabriji su skakali u vodu da bi ga izvadili. Guševica je tako postala i ostala simbol života u Pirotu.

Arhitektonsko rešenje

U arhitektonskom smislu to je četvorostrana građevina, poznatog oblika iz vremena njenog nastanka (19. vek) sa betonskom kuglom na vrhu, na kojoj se nekada nalazila svetiljka koja je osvetljavala prilaz česmi, njene slavine i čuvene „tasove” (posude) vezane lancem iz kojih se pila voda i prostor oko nje. Setiljku-fenjer na petrolej, česma je dobila 1869. godine kada su od ulice Niške do Stambol kapije i na drugim mestima u Pirotu postavljeni fenjeri. Brigu o javnoj rasveti vodilo je 8 čuvara i njihov starešina a plaćali su ih građani.

Ova četvorostrana građevina sa tri strane je u nivou zemlje, dok je četvrta ulupana u zemlju, sa „šopkma” u donjem delu iznad kojih su stajali veliki plehani tasovi, u kojima se zahvatala voda i pilo. Do šopki se pruža niz stepenice omeđenim ogradom sa balusterima, što sve zajedno ostavlja utisak ...kao da ulazite u neki veliki, čudesan trem, u značajno mesto gde se sudaraju vremena i čuje samo žubor vode.

Česma Guševice je kroz više vekova pretrpela neznatnu transformaciju. O tome u svojim likovnim delima („pariskim crtežima”) svedoči slikar iz Pirota mr Petar Đorđević koji je ovekovečio Guševicu iz nekoliko uglova. Crteži česme Guševice nastali su tako što je slikar Petar Đorđević Guševicu doživo kao likovni motiv...za ilustrovanje tekstova sa motivima nekadašnjeg izgleda Pirota, namenjenim za književna dela pokojnog Dragoljuba Jankovićem Jenkija, koji je pisao sjajne priče o znamenitostima Pirota, poput ovih: „Fijakerom kroz Pirot” i „U slobodi” (koja su kasnije pretočena u knjigu).

Vidi još

• Pirot
• Tijabara

Literatura

• Zbornik radova - Pirotska buna (sa posebnim osvrtom na oslobodilački pokret u Pirotu i Ponišavlju od turskog osvajanja do oslobođenja 1877/78), 1996.

Spoljašnje veze

• Česma Guševica — Sajt Turističke organizacije Pirot