Češka renesansna arhitektura
_chateau_-_by_Pudelek.jpg)
Češka renesansna arhitektura se odnosi na arhitektonski period ranog modernog doba u Češkoj, Moravskoj i Češkoj Šleskoj, koje su tada činile Zemlje češke krune, a danas čine Češku Republiku. Renesansni stil je cvetao u Češkoj od kasnog 15. veka do prve polovine 17. veka.[1]
U zemljama češke krune, kao i u drugim delovima srednje Evrope, renesansni stil se prihvatao sporije nego u južnoj Evropi i kasnio je u poređenju sa Italijom. To je delimično uzrokovano situacijom u Kraljevini posle Husitskih ratova. Bohemijska reformacija je bila nepoverljiva prema uticajima koji su dolazili iz „papske“ Italije i prilično je poštovala tradicionalne vrednosti izražene u starijem gotičkom stilu. Stoga se prvi primeri renesansne arhitekture u Češkoj mogu naći u domenima katoličke aristokratije ili katoličkog kralja. Renesansni stil se prvi put pojavio u Češkom kraljevstvu 1490-ih. Bohemija (zajedno sa svojim inkorporiranim zemljama, posebno Moravskom) se tako svrstala među oblasti Svetog rimskog carstva sa najranijim poznatim primerima renesansne arhitekture.[2]
Zemlje češke krune nikada nisu bile deo starog Rimskog carstva, tako da su propustile svoje antičko klasično nasleđe i morale su da zavise prvenstveno od italijanskih modela. Kao i u drugim srednjoevropskim zemljama, gotički stil je zadržao svoju poziciju posebno u crkvenoj arhitekturi. Tradicionalna gotička arhitektura smatrana je bezvremenskom i stoga sposobna da izrazi večnost Boga ili da naglasi dugu tradiciju mesta gde je korišćena. Renesansna arhitektura koegzistirala je sa gotičkim stilom u Češkoj i Moravskoj sve do kasnog 16. veka (npr. rezidencijalni deo palate je izgrađen u modernom renesansnom stilu, ali je njena kapela projektovana sa gotičkim elementima).
Fasade čeških renesansnih zgrada često su bile ukrašene zgrafitom (figuralnim ili ornamentalnim). Figuralni zgrafito kao i reljefni ukrasi obično su crpili inspiraciju iz Biblije ili antičke grčke mitologije.
Sekularna arhitektura[uredi | uredi izvor]
Jagelonski period[uredi | uredi izvor]
Najraniji poznati elementi renesansne arhitekture u Češkoj su portali dve moravske aristokratske rezidencije u Moravskoj Trebovi i Tovačovu.[1] Obe datiraju iz 1492. godine. U isto vreme Kraljevski dvor u Praškom zamku, u prestonici Češke kraljevine, obnovljen je pod kraljem Vladislavom II Jageloncem Mlađim. Novoizgrađena velika svečana sala nazvana po Kralju (Dvorana Vladislava) osvetljena je nizom velikih pravougaonih prozora koji su najraniji renesansni arhitektonski elementi u Pragu. Jedan od njih nosi datum 1493. godine. Arhitekta Vladislavske sale bio je Benedikt Rejt koji je kasnije izgradio i Lujevo krilo Kraljevske palate (1503–1509), koja se smatra najstarijom renesansnom stambenom zgradom u Češkoj, iako su plafoni projektovani u obliku gotičkih rebrastih svodova.
Iako je gotički stil ostao vodeći stil u Češkoj pod dinastijom Jagelona (1471–1526), počeo je da se sve više meša sa elementima renesanse. Ova faza češke arhitekture često se naziva jagelonskom gotikom, ali se može smatrati i ranom fazom renesansnog stila u Češkoj.
-
Lujevo krilo u Praškom zamku od 1503–1509. -
Portal u zamku Moravska Trebova iz 1492. godine -
Portal crkve Svetog Đorđa u Praškom zamku, oko 1510. godine -
Datum 1493. na najranijem renesansnom prozoru u Češkoj. Jedan od prozora dvorane Vladislav u Praškom zamku. -
Portal u Tovačovom zamku iz 1492. godine
Habzburški period[uredi | uredi izvor]
Direktan uticaj italijanske renesansne arhitekture došao je najpre nakon stupanja Ferdinanda I Habzburškog na bohemijski presto. Godine 1538–1563. Ferdinand je izgradio Kraljevsku letnju palatu (poznatu i kao Belvedere), smeštenu u novoosnovanoj Kraljevskoj bašti Praškog zamka. Letnja palata sa reljefnim ukrasima i arkadama u prizemlju koje podržavaju veliki balkon smatra se najčistijim uzorkom italijanske renesansne arhitekture severno od Alpa, iako nema direktan uzor u Italiji.[1][3][4] Za vreme njegove vladavine 1555–1558. u blizini Praga je sagrađena još jedna letnja palata (Lustschloss) za kraljevsku porodicu, u obliku zvezde, takozvana Zvezdana letnja palata na Beloj gori (češ. letohrádek Hvězda), koju je verovatno dizajnirao kraljev sin nadvojvoda Ferdinand II. Najznačajniji renesansni arhitekti koji su radili za kraljevski i carski dvor u Praškom zamku bili su Paolo dela Stela, Bonifac Volmut i Đovani Marija Filipi.
-
Kraljevska letnja palata u Kraljevskom vrtu Praškog zamka, izgrađena 1538–1563. -
Detalj stuba Kraljevske letnje palate -
Letohrádek Hvězda – letnjikovac kraljevske porodice sagrađen u obliku zvezde 1555–1558. -
Arkade zamka Opočno
.jpg)
Transformaciju srednjovekovnog Praga u renesansni grad ubrzao je veliki požar Male Strane Praga, Hradčana i Praškog zamka 1541. godine. Nakon požara mnoge prvobitno građanske kuće su obnovljene u aristokratske rezidencije, npr. Palata Švarcenberg, Palata Martinic i Palata gospodara Hradeca, sve sa bogato ukrašenim zgrafito fasadama.
U 16. veku, humanistički obrazovano plemstvo se preselilo iz neudobnih gotičkih zamkova u novoizgrađene prostrane renesansne dvorce sa elegantnim arkadnim dvorištima i geometrijski uređenim vrtovima sa fontanama i statuama. Akcenat je stavljen na komfor, a pojavile su se i zgrade za zabavu (npr. dvorane za igre sa loptama, letnjikovci).[5] Najznačajniji češki renesansni zamkovi su: Litomišl, Telč, Češki Krumlov, Kratošvile, Jindrihuv Hradec, Nelahozeves, Opočno, Pardubice, Horšovski Tin, Behinje, Fridlant, Velke Losini, Benatki na Jizeri, Benešov na Ploučnjici, Kostolec na Černimi lesi, Kaceržov, Moravska Trebova i Bučovice.
Po svojoj renesansnoj urbanoj arhitekturi su poznati sledeći gradovi: Češki Krumlov, Telč, Nove mjesto na Metuji, Pardubice, Jindrihuv Hradec, Slavonjice, Hrudim i Prahatice.[1] Mnoge gradske kuće izgrađene su u renesansnom stilu, na primer u Litomjeržicama, Nimburku, Prostjejovu, Volinju, Stribru, Plzenju, Hradčanima i Maloj strani u Pragu.
Tokom 16. veka italijanski arhitekte, graditelji, zidari i umetnici uopšte postali su veoma popularni u češkim zemljama. Veoma značajni su bili Ulriko Aostali i Baldasare Magi koji su radili u Bohemiji.
Za vreme vladavine cara Svetog rimskog carstva i češkog kralja Rudolfa II, grad Prag je postao jedan od najvažnijih evropskih centara umetnosti kasne renesanse (tzv. manirizam). Italijanski arhitekta Đovani Marija Filipi je obnovio i dogradio Novu kraljevsku palatu u Praškom dvorcu za cara. Nažalost, sačuvani su samo neki njeni delovi (Matijas kapija, Španska sala). Rudolf je podigao i crkvu Svetog Roka u Hradčanima kod manastira Strahov. Veoma značajna kasnorenesansna građevina ovog perioda je italijanska kapela Klementinum u Starom gradu u Pragu.
-
Gradska većnica u Stribrou -
Niz renesansnih kuća u Novem mjestu na Metuji -
Zgrafito fasada u Slavonjicama sa datumom 1545. -
Kuće u Slavonjicama -
Gradska većnica u Plzenju
Sakralna arhitektura[uredi | uredi izvor]
U vreme renesanse položaj crkvenih institucija je bio veoma slab u Češkoj kao rezultat bohemijske reformacije. Tokom Husitskih ratova (1419–1434) mnogi manastiri su uništeni ili su izgubili svoja dobra. Praška arhiepiskopija je ostala upražnjena do 1561. godine i Litomišlska episkopija je prestala da postoji. Njihova imovina je bila sekularizovana. Sve do 17. veka crkvene institucije u Češkoj nisu imale dovoljno sredstava da finansiraju izgradnju novih verskih objekata. Stoga je renesansna sakralna arhitektura ređa od gotičke ili barokne sakralne arhitekture u zemljama krune Bohemije. Renesansna manastirska arhitektura je prilično retke u Češkoj i Moravskoj. Crkve novosagrađene tokom 16. veka uglavnom su sponzorisale plemićke porodice, opštine i kraljevski dvor.
Češke renesansne crkve su obično bile snažno inspirisane gotičkom sakralnom arhitekturom. Tokom 16. veka gotički oblici postaju izraz sakralnosti. Renesansne crkve često kombinuju renesansnu arhitekturu sa nekim gotičkim elementima kao što su rebrasti svodovi ili kameni ukrasi na prozorima.
U crkvi Svete Trojice u Opočnom renesansni korintski stubovi nose gotički rebrasti svod izgrađen 1567. godine. Luteranska renesansna crkva Hrista Spasitelja u Starom gradu u Pragu izgrađena 1610-ih godina ima tradicionalni tlocrt i koristi kamene ukrase na prozorima koji u drugim aspektima ne podsećaju na gotičke prozore. Katolička crkva Svetog Roka sagrađena je 1602–1612. na neobičnom složenom tlocrtu.
U periodu renesanse završena je izgradnja nekoliko gotičkih crkava. Crkve Bogorodice Snežne i Uspenja Marije i Svetog Karla Velikog u Novom gradu u Pragu dobile su svoje današnje plafone u obliku gotičkih rebrastih svodova.
Švajcarski italijanski arhitekta crkve Svetih Petra i Pavla u Volenjici Tomaso Rosi di Mendricio bio je pod uticajem lokalne bohemijske kulture i dizajnirao je novi svod crkve inspirisan kasnogotičkim rebrastim svodovima. Druge značajne češke renesansne crkve su crkva svetih Petra i Pavla u Kralovicama, crkva svetog Martina u Mjerotinu, crkva svetog Mihaila u Brani, crkva Svetog Jovana Krstitelja u Velke Losini, crkva svetog Vaclava u Rudnjiku i crkva Sv. crkve jedinstva braće u Mladoj Boleslavi i Lipniku na Bečvi. Kapela Svetog Jovana Krstitelja u Arhiepiskopskoj palati u Pragu je veoma dobro očuvan dragulj renesansnih sakralnih enterijera u Češkoj. Još jedna dragocena renesansna kapela je kapela Svetog Stanislava u katedrali Svetog Vaclava u Olomoucu.
-
Crkva češke braće u Mladoj Boleslavi -
Crkva Svetog Roha u Pragu -
Unutrašnjost Visoke sinagoge u Pragu -
Crkva Svetih Petra i Pavla u Kralovicama -
Italijanska kapela u Klementinumu iz 1590-ih
.JPG)
Tokom 16. veka u Pragu su izgrađene tri nove sinagoge. Najstariji delovi sinagoge Pinkas sadrže kasnogotičke elemente (rebrasti svod, šare). Sinagoga Majsel je izgubila renesansni izgled, ali je Visoka sinagoga veoma dobro očuvana. Iza njene vrlo jednostavne fasade sa tri prozora krije se veoma vredan renesansni enterijer.
Italijanska kapela posvećena Uspenju Presvete Bogorodice, koja se nalazi pored nekadašnjeg jezuitskog koledža Klementinum izgrađenog 1590–1600. za Italijane koji žive u Pragu, po projektu italijanskog arhitekte O. Maskarina, veoma je značajna za razvoj sakralne arhitekture u Bohemiji jer je jedan od prvih čeških verskih objekata koji ne koristi nikakve gotičke elemente. Ima eliptični tlocrt, pa se čak ponekad smatra jednim od najranijih baroknih arhitektonskih oblika u Češkoj.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Černá, Marie (2012). Dějiny výtvarného umění. Praha: Idea Servis. str. 91—93. ISBN 978-80-85970-74-6.
- ^ Hamlin, Alfred D. (2010). History of architecture. Bremen: Salzwasser-Verlag. str. 338. ISBN 9783861952503.
- ^ Prague : City Guidebook (1st izd.). Prague: Kartografie. 2000. str. 40. ISBN 80-7011-597-1.
- ^ „History of Czech Architecture”. eu2009.cz. Czech Presidency of the European Union. Arhivirano iz originala 15. 10. 2015. g. Pristupljeno 19. 8. 2015.
- ^ „The History of Architecture”. www.czech.cz. Arhivirano iz originala 23. 9. 2015. g. Pristupljeno 18. 8. 2015.