Balkanska federacija
Balkanska (kon)federacija (ili Balkanska federativna republika) je politički projekat državnog ujedinjenja Balkanskog poluostrva.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Tokom istorije za Balkansku federaciju su se uglavnom zalagali socijalisti, komunisti i drugi levičari balkanskih zemalja. Ova ideja se tokom 19. veka razvila unutar socijaldemokratskog pokreta balkanskih zemalja, kao alternativa nacionalnim ekspanzijama novoformiranih država.[1]
Jedan od prvih zagovornika Balkanske federacije je bio Svetozar Marković, koji je upozoravao da srpski narod živi izmešan sa drugim narodima, bez jasno određenih geografskih i etnografskih granica, te bi stoga morao „uzeti ulogu osvajača“ prema susedima ukoliko teži stvaranju velike nacionalne države.[2] Istaknuti srpski socijaldemokrata Dimitrije Tucović se tokom Balkanskih ratova protivio međusobnom otimanju oko teritorija zalažući se za zajednicu balkanskih naroda:
| „ | Neprirodne pretpostavke dovode nas u neprirodan položaj. Svaka balkanska državica htela bi sve ono što samo u zajednici može dobiti. I mesto jedne logične težnje da se putem zajednice i ide, balkanska buržoazija stvara ratne situacije i gura u propast narode, zbog svoje strahovite nesposobnosti da se uzdigne na visinu smelih pregnuća koja Istorija iziskuje. Nikada jedna klasa nije bila kratkovidija! Hoće svi pristaništa, svi dovoljno teritorija, svi Solun, svi Vardarsku dolinu, jer je sve to tako važno - a ne vide da to svi mogu imati samo u zajednici.[3] | ” |
Kominterna je uzela ovu ideju za osnovu svoje politike prema Balkanu. Za komuniste je Socijalistička Balkanska Federacija predstavljala „jedini izlaz iz đavoljskog kruga nacionalističke mržnje, rasparčavanja na državice, bede i imperijalističke eksploatacije“.[4]
Međuratni period[uredi | uredi izvor]
Početkom 1920-ih godina u Beču izlazi list „Balkanska federacija”, koji je izdavala Balkanska komunistička federacija, a uređivao ga Ognjen Prica.[5]
Oktobarska revolucija u Rusiji, koja je proglasila zemlju sa levičarskom ideologijom, ojačala je revolucionarni internacionalizam na Balkanu. Osim toga, novoformirana Treća internacionala (ili Kominterna) okupila je revolucionarne socijaliste sa celog Balkana. Kominterna je stvaranje Balkanske federacije doživljavala kao osnovu svoje politike na Balkanu.
Krajem 1920-ih, Kominterna je, umesto dotadašnjeg slogana svetske revolucije, usvojila program izgradnje „socijalizma u jednoj zemlji“, nakon čega je balkanski internacionalizam značajno izbledeo, a internacionalisti postali manjina u komunističkom pokretu.
Drugi svetski rat i posleratni period[uredi | uredi izvor]
Tokom Drugog svetskog rata počela je partizanska borba jugoslovenskih, albanskih, bugarskih i grčkih komunista. Svetozar Vukmanović je kao delegat CK KPJ i štaba Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske u Makedoniji 1943. radio na stvaranju Balkanskog štaba za koordinaciju Narodnooslobodilačke borbe balkanskih naroda i buduće formiranje Balkanske federacije.
Na prvoj sednici Antifašističkog narodnooslobodilačkog veća Albanije 24. maja 1944. godine, Tito je poslao telegram da borba naroda Jugoslavije „garantuje bratstvo balkanskih zemalja za ostvarivanje ideje o Balkanu. Konfederacija.” Verovalo se da će albansko-jugoslovenski odnosi biti rešeni u okviru socijalističke Balkanske konfederacije.
Nakon Drugog svetskog rata je između novih komunističkih vlasti FNR Jugoslavije, NR Bugarske, NR Rumunije i NR Albanije, uz akvitno učešće Sovjetskog Saveza, razmatrano ujedinjenje u Balkansku federativnu republiku, koja bi eventualno uključivala i Grčku u slučaju pobede partizana u grčkom građanskom ratu. Tito je u to vreme bio veoma aktivan u stvaranju Balkanske federacije. Jugoslavija je aktivno pomagala grčke partizane i radila na ujedinjenju Albanije sa Jugoslavijom.
Među novim socijalističkim državama su bili zaključeni dvostrani ugovori o saradnji, i to jugoslovensko-albanski, jugoslovensko-bugarski i bugarsko-rumunski. Međutim, nakon rezolucije Informbiroa 1948. godine, dolazi do prekida odnosa FNR Jugoslavije sa ostalim socijalističkim zemljama Balkana, i prekida pregovora o savezu.
1. jula 1947. godine zaključen je Ugovor o prijateljstvu i saradnji između FNRJ i Narodne Republike Albanije. Iste godine potpisan je ugovor o prijateljstvu i saradnji između Albanije i Bugarske. Istovremeno su potpisani jugoslovensko-bugarski i bugarsko-rumunski sporazumi o bilateralnoj saradnji. Stvorene su odgovarajuće carinske unije.
Bugarska nije želela da Jugoslavija dominira unijom. Takođe, nisu razrešene protivrečnosti između jugoslovenske i bugarske strane oko mogućeg stvaranja jedinstvene federativne republike Makedonije, ranije podeljene na Vardarsku (Jugoslovensku) i Pirinsku (Bugarsku). Kao prvi korak, ujedinjenje Jugoslavije i Albanije je najpre bilo najbliže realizaciji, na šta je Staljin dao bezuslovnu saglasnost: „Složićemo se ako Jugoslavija proguta Albaniju!“[6].
Međutim, Centralni komitet Svesavezne komunističke partije boljševika je kasnije odustao od stvaranja Balkanske federacije, jer bi se „smanjio uticaj SSSR-a i vrhovnog komandanta sovjetske armije“. Staljin se plašio da će Balkanskom federacijom, sa prestonicom u Beogradu, dominirati Jugoslovenska komunistička partija na čelu sa Josipom Brozom Titom[7]. Svi događaji oko stvaranja Balkanske federacije zaustavljeni su zbog Staljinovog protivljenja takvom ujedinjenju balkanskih naroda. Posle Deklaracije Inforbiroa u junu 1948. kojom je Tito osuđen, pregovori o formiranju federacije su potpuno prekinuti.
Ideja balkanske federacije i danas ima svoje zastupnike među levičarima Balkana.[8]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Dr Branko Nadoveza, Balkanski socijalisti i Balkanska federacija. . Beograd. 1997. ISBN 978-86-7244-050-8.
- ^ Velika Srbija ili balkanska federacija (Holm Zundhausen, Istorija Srbije od 19. do 21. veka)
- ^ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 138) Prosveta, Beograd, 1950.
- ^ „Titoizam i sukobi u bivsoj Jugoslaviji”. Arhivirano iz originala 30. 06. 2007. g. Pristupljeno 06. 07. 2009.
- ^ Ognjen Prica, Narodni heroji Jugoslavije, „Mladost“ Beograd, 1975. godina
- ^ „Uэst Ričard. Iosip Broz Tito. Vlastь silы (Vesь tekst) - ModernLib.Ru”. web.archive.org. 2013-10-21. Arhivirano iz originala 21. 10. 2013. g. Pristupljeno 2024-01-08.
- ^ Rossos, Andrew (2008). Macedonia and the Macedonians: A History (na jeziku: engleski). Hoover Institution Press. ISBN 978-0-8179-4881-8.
- ^ „Nikos Stefanidis: Ja sam za balkansku federaciju”. Arhivirano iz originala 28. 07. 2012. g. Pristupljeno 06. 07. 2009.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Branko Petranović, Balkanska federacija 1943-1948, IKZ Zaslon (Beograd, Šabac) 1991.
- Dr. Branko Nadoveza, Balkanski socijalisti i Balkanska federacija. . Београд. 1997. ISBN 978-86-7244-050-8.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Velika Srbija ili balkanska federacija (Holm Zundhausen, Istorija Srbije od 19. do 21. veka)
