Vladislav Špilman

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vladislav Špilman
Vladislav Špilman
Lični podaci
Datum rođenja5. decembar 1911.
Mesto rođenjaSosnovjec, Kongresna Poljska, Ruska imperija
Datum smrti6. jul 2000.
Mesto smrtiVaršava, Poljska
DržavljanstvoPoljak
Zanimanjepijanista i kompozitor
Muzički rad
Žanrklasična muzika
Instrumentklavir

Vladislav Špilman (5. decembar 1911 – 6. jul 2000) bio je poljski pijanista i klasični kompozitor jevrejskog porekla. Tokom Drugog svetskog rata bio je zatočen u logoru, ali je preživeo do kraja rata. Na osnovu njegove biografije, snimljen je film Pijanista režisera Romana Polanskog, a Vladislava Špilmana, kao glavnog aktera glumio je američki glumac Ejdrijen Brodi.[1]

Špilman je studirao klavir na muzičkim akademijama u Berlinu i Varšavi. Postao je popularan izvođenjem na poljskom radiju. Nakon nemačke invazije na Poljsku i stvaranja Varšavskog geta, Špilman je proveo dve godine krijući se. Nakon Varšavskog ustanka i kasnijeg uništenja grada, pomogao mu je Vilmu Hozenfeldu, nemačkom oficiru koji je mrzeo nacističku politiku. Posle Drugog svetskog rata, Špilman je nastavio karijeru na poljskom radiju. Komponovao je veliki broj kompozicija i njegov opus uključivao je stotine pesama i mnogo orkestarskih komada. Špilman je takođe priznat kao najpoznatiji od Varšavskih Robinzona.

Rani život i porodica[uredi | uredi izvor]

Vladislav Špilman rođen je 5. decembra 1911. godine u poljskom mestu Sosnovjec, u jevrejskoj porodici. Bio je sin Samjuela Špilmana i Edvarde Rapaport. Imao je brata Henrika i sestre Reginu i Halinu. Njegov otac bio je talentovani violinista.[2]

Karijera pijaniste[uredi | uredi izvor]

Špilman je započeo studije klavira i kompozicije na Konzervatorijumu Frederik Šopen u Varšavi, u Poljskoj, gde je učio klavir kod Aleksandra Mihalovskog i Jozefa Šmidoviča, učenika prve i druge generacije Franca Lista. Godine 1931. zahvaljujući stipendiji nastavio je studije na prestižnoj Akademije umetnosti u Berlinu, u Nemačkoj, gde je studirao kod Artura Šnabela, Franca Šrekera i Leonida Krojcera.[3][4]. Nakon što je Adolf Hitler imenovan za kancelara Nemačke 1933. godine, Špilman se vratio u Varšavu, gde je ubrzo postao proslavljeni pijanista i kompozitor klasične i popularne muzike. Pre svega kao solista, bio je i kamerni partner priznatih violinista kao što su Roman Totenberg, Ida Hendel i Henrik Šering, a 1934. godine je sa američkim violinistom Bronislavom Gimpelom bio na turneji po Poljskoj.

5. aprila 1935. godine, Špilman se pridružio Poljskom radiju, gde je radio kao pijanista, izvodeći klasičnu i džez muziku. Njegove kompozicije su u to vreme uključivale orkestarska dela, klavirske komade, kao i muziku za filmove. Nakon invazije na Poljsku, 1. septembar 1939. godine, i formiranja geta, Špilman, kao istaknuti solista i jevrej, ostao je zatočen sa svojom porodicom. Poljski radio u kojem je radio Špilman bombardovan je 23. septembar 1939. godine nakon poslednjeg emitovanja Šopenovog recitala.[5] [6]

Vreme Holokausta[uredi | uredi izvor]

Vladislav Špilman i njegova porodica, zajedno sa svim ostalim Jevrejima koji žive u Varšavi, bili su primorani da se presele u „jevrejsku četvrt“, odnosno Varšavski geto, 31. oktobra 1940. godine. Varšavski geto bio je odvojen zidom od ostatka grada koji je okupirala nemačka vojska. Zbog skučenog prostora, slabe hrane i nemogućnosti zarade, veliki broj ljudi u getu je umirao. To je bilo veoma izraženo tokom epidemije tifusa. Tokom ovog perioda, on je izdržavao svoju porodicu svirajući zabavnu muziku po kafanama i komponujući muziku za šlagere.[2][7][5]

Vladislav Špilman

Svi u njegovoj porodici deportovani su 1942. godine u Koncentracioni logor Treblinka, otprilike 80,5 km severoistočno od Varšave. Policajac Jevrejin, koji je pomagao u deportacijama, prepoznao je Špilmana i izvukao ga iz niza ljudi, koji su utovareni u voz na mestu transporta. Niko od članova Špilmanove porodice nije preživeo rat. Špilman je ostao u getu kao radnik[8][9], i pomagao je u švercu oružja za nadolazeći ustanak jevrejskog otpora. Špilman je ostao u Varšavskom getu do 13. februara 1943. godine.

Nakon propasti ustanka, geto je u potpunosti ispražnjen i prestao je da postoji. Od 1944. godine, Špilman se krio u napuštenoj zgradi. U novembru ga je tamo otkrio nemački oficir, kapetan Vilm Hozenfeld, koji je od njega tražio da svira stari klavir u napuštenoj zgradi.[10][7][5] Hozenfeld je pomogao Špilmanu i u nekoliko navrata donosio hranu i zalihe, sve dok se nemci nisu povukli iz Varšave.

Poljski radio[uredi | uredi izvor]

Špilman je nastavi svoj rad za Poljski radio 1945. godine. Prvi prenos otvorio je tako što je još jednom odsvirao Šopenov nokturno u c-molu, a tokom čijeg sviranja ga je pre šest godina prekinulo bombardovanje.

Varšavski kvintet

Od 1945. do 1963. godine, Špilman je bio direktor Odeljenja za popularnu muziku na Poljskom radiju. Špilman je u isto vreme nastupao kao koncertni pijanista i kamerni muzičar u Poljskoj, kao i širom Evrope, Azije i Amerike. U ovom periodu komponovao je nekoliko simfonijskih dela i oko 500 drugih kompozicija, koje su i danas popularne u Poljskoj. Takođe je pisao muziku za radio drame i filmove, a 1961. godine je u Sopotu, u Poljskoj, organizovao Međunarodno takmičenje pesama. Špilman i Bronislav Gimpel su 1963. godine osnovali Varšavski klavirski kvintet sa kojim je Špilman izveo više od 2000 koncerata širom sveta.

Kompozicije[uredi | uredi izvor]

Čak i kada je živeo u getu, Špilman nije gubio volju da piše muziku. Njegove kompozicije obuhvataju orkestarska dela, koncerte, klavirske komade, ali i značajne količine muzike za radio-drame i filmove, kao i oko 500 pesama. Više od 100 njih je veoma dobro poznato kao hitovi u Poljskoj. Pedesetih godina 20. veka napisao je oko 40 pesama za decu, za koje je 1955. dobio nagradu od Saveza poljskih kompozitora.

Njegov sin Andžej je 1998. godine prokomentarisao da Špilmanova dela nisu dospela do veće publike van Poljske, pripisujući to „kulturnoj i političkoj podeli Evrope na dve polovine” posle rata. Njegov otac je „formirao poljsku popularnu muzičku scenu tokom nekoliko decenija—ali zapadna granica Poljske predstavljala je barijeru“ za muziku iz zemalja istočnog bloka.[11]

Špilmanove kompozicije uključuju svitu za klavir „Život mašina“ iz 1932. godine, Koncert za violinu iz 1933. godine, „Valcer u starom stilu“ iz 1937. godine, filmske zvučne zapise: „Świt, dzień i noc Palestyny“ iz 1934. godine, Wrzos iz 1938. godine i Doktor Murek iz 1939. godine, Koncertino za klavir i orkestar iz 1940. godine, „Parafraza na sopstvene teme” iz 1948. godine, „Uvertira za simfonijski orkestar“ iz 1968. godine i mnoge veoma popularne pesme u Poljskoj.[12]

Memoari[uredi | uredi izvor]

„Smrt grada” (original „Śmierć miasta“) napisao je Vladislav Špilman, a razradio Jerzi Valdorf ubrzo nakon završetka rata, a prvi put je štampana 1946. godine u izdavačkoj kući Viedza.[13][14] Knjigu su staljinističke vlasti cenzurisale iz političkih razloga.[11] Na primer, državljanstvo nemačkog oficira Vilma Hozenfelda je promenjeno u austrijsko. Kao što je istočnonemački disidentski kantautor Volf Birman primetio u svom epilogu za izdanje na engleskom jeziku iz 1999. godine: „Neposredno posle rata, bilo je nemoguće objaviti knjigu u Poljskoj koja je predstavljala nemačkog oficira kao hrabrog i uslužnog čoveka“, i austrijski junak bi bio „ne baš tako loš”. Birman je zajedljivo dodao: „U godinama hladnog rata Austriju i Istočnu Nemačku povezivao je zajednički deo licemerja: obe su se pretvarale da su nasilno okupirane od strane Hitlerove Nemačke.

Špilmanov grob

Godine 1998. Špilmanov sin Andžej objavio je novo prošireno izdanje memoara svog oca, prvo u nemačkom prevodu pod naslovom „Čudesno preživljavanje” a zatim i u engleskom prevodu kao „Pijanista” sa epilogom Volfa Birmana. U martu 1999. godine, Špilman je posetio London zbog Nedelje jevrejske knjige, gde se susreo sa engleskim čitaocima kojima se svidela knjiga. Knjiga je kasnije prevedena na preko 30 jezika.

Spomen ploča u Aveniji Niepodleglosci

Filmska adaptacija[uredi | uredi izvor]

Roman Polanski je 2002. godine režirao film prema memomarima, gde je Špilmana tumačio Ejdrijen Brodi. Film je dobio 3 oskara - za režiju, najboljeg glumca i najbolji adaptirani scenario, 2 BAFTA nagrade - za najbolji film i režiju, i Zlatnu palmu na filmskom festivau u Kanu.

Smrt[uredi | uredi izvor]

Špilman je umro prirodnom smrću u Varšavi 6. jula 2000. godine u 88. godini.[15]Sahranjen je na vojnom groblju Powązki.

25. septembra 2011. godine, Studio 1 Poljskog radija je preimenovan u Vładisłav Szpilman.[16] Dana 4. decembra 2011. godine, u Aveniji Niepodległości 223 u Varšavi, otkrivena je spomen ploča Špilmanu, urezana na poljskom i engleskom jeziku, u prisustvu njegove supruge Haline Špilman, njegovog sina Andžeja i ćerke oficira Vilma Hosenfelda, Jorinde Krejci-Hosenfeld.[17]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Pijanista (film)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Polanski, Roman (2003-03-28), The Pianist, Adrien Brody, Thomas Kretschmann, Frank Finlay, R.P. Productions, Heritage Films, Studio Babelsberg, Pristupljeno 2024-02-14 
  2. ^ a b Rajčić, Biserka (18. decembar 2023). „Slučaj Vladislav Špilman”. Sumatra. 
  3. ^ „Wladyslaw Szpilman”. boosey.com. 18. decembar 2023. 
  4. ^ „The Pianist – Wladyslaw Szpilman – Homepage”. Andrzej Szpilman.net. 18. decembar 2023. 
  5. ^ a b v „Władysław Szpilman: How did the pianist survive the war?”. Muzeum Historii Polski. Pristupljeno 18. decembar 2023. 
  6. ^ „Władysław Szpilman”. Muzeum Getta Warszawskiego. Pristupljeno 18. decembar 2023. 
  7. ^ a b „Władysław Szpilman”. Music and the Holocaust. Pristupljeno 18. decembar 2023. 
  8. ^ Berg, Mary; S. L., Shneiderma (1945). Warsaw Ghetto: A Diary by Mary Berg. New York: L. B. Fischer. 
  9. ^ Goldfarb, Kara. „Wladyslaw Szpilman And The Incredible True Story Of “The Pianist””. all that's interesting. Pristupljeno 18. decembar 2023. 
  10. ^ „Vladislav Špilman – više od „Pijaniste“”. Deutsche Welle. Pristupljeno 18. decembar 2023. 
  11. ^ a b Szpilman, Wladyslaw (2005). The Pianist. Orion Books. str. p. 13—17. 
  12. ^ Fuks, Marian. „In Memory of Władysław Szpilman”. The Emanuel Ringelblum Jewish Historical Institute. Pristupljeno 18. decembar 2023. 
  13. ^ Parker, Jan; Mathews, Timothy (2011). Tradition, Translation, Trauma: The Classic and the Modern Classical Presences. Oxford University Press. str. p. 278. 
  14. ^ Szpilman, Wladyslaw (1946). Śmierć miasta (a.k.a. The Pianist). Warsaw: Wiedza. 
  15. ^ „The Pianist' hero Władyslaw Szpilman died 18 years ago this week”. thefirstnews.com. 18. decembar 2023. 
  16. ^ „Polish Radio – Studio 1 named after Pianist Szpilman”. Polskie Radio dla Zagranicy. 18. decembar 2023. 
  17. ^ „Tablica przypomni ocalenie Szpilmana”. tvp.info. Pristupljeno 18. decembar 2023. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Владислав_Шпилман&oldid=27391599”