Gorski kotar

Lokvarsko jezero sa Risnjakom u pozadini

Gorski kotar je planinska regija, mahom kraško polje, na severozapadu Hrvatske. Obuhvata površinu od 1.270 km², od čega se čak 63% površine nalazi pod šumom, na kojoj, prema popisu iz 2001. godine, živi oko 27.000 stanovnika u 342 naseljena mesta, što ovu oblast smešta među slabo naseljene sa gustinom od 21.2 stanovnika po kilometru kvadratnom. Okvirne granice oblasti čini vododelnica Jadranskog i Crnomorskog (Savskog) sliva prema jugozapadu odnosno Kvarnerima, državna granica prema Sloveniji na severozapadu odnosno doline Čabranke i Kupe na severu do Severina, zatim od Severina oko Ogulinskog polja do Hreljina i Modruša na istoku, dok se Gorski kotar na jugu graniči sa Likom. Cela oblast je pogodna za razvoj turizma jer nudi svežu planinsku klimu, ali i blizinu jadranskih letovališta, pa je tako moguće prepodne se skijati u Gorskom kotaru, a popodne se kupati u Jadranskom moru. U ovoj oblasti se nalazi nacionalni park Risnjak, kao i jezera Lokvarsko (2,1 km²) i Bajer (1,2 km²). Najviši vrh ove regije je Bjelolasica sa 1534 m nmv, posle koje slede Risnjak (1.528 m nmv), Snježnik (1.506 m nmv) i Viševica (1.428 m nmv), a u njoj se nalaze i planine Risnjak, Velika i Mala Kapela. Najveći grad ove oblasti i njeno središte je varošica Delnice sa 4.454 stanovnika, a pored nje u oblasti se izdvajaju i naselja:

• Begovo Razdolje (najviše naselje u Hrvatskoj na 1.076 m nmv)
• Brod Moravice
• Brod na Kupi
• Vrbovsko
• Lokve
• Moravice (Vrbovsko)
• Mrkopalj
• Ravna Gora
• Skrad
• Fužine
• Crni Lug
• Čabar (kod koga se nalaze ostaci rimskog bedema)

Fizičko-geografske odlike

Reljef

Reljef Gorskog kotara je raznovrsan. Na teritoriji ove regije ima i tektonskih i erozivnih reljefnih oblika. Tektonski oblici reljefa predstavljeni su srednje visokim planinama. Ove planine ubrane su u toku alpske orogeneze, u neogenu. Tektonske pokrete pratila je slaba vulkanska aktivnost koja je otkrivena na osnovu dijabaz-porfirita, koji se javlja kod Fužina, u dolini Lepenice. Istaknute planinske skupine u regiji su Snežnička, Risnjačka (Veliki Risnjak, 1 528 m), Obručka planinska skupina (Obruč, 1 377 m) na severu i severoistoku od Rijeke i Drgomaljska planinska skupina (Veliki i Mali Dragomalj, 1 153 m) između gornje Kupe, donje Kupice i njene pritoke Iševnice. Među planinama ističu se Bjelolasica (najviša tačka Gorskog kotara) i Velika Kapela, čiji veći deo pripada Gorskom kotaru a manji Liki. Velika Kapela je poznata po kraškom reljefu, Kolovratskim i Samarskim, a naročito Bijelim stijenama.

Područje planine Risnjaka proglašeno je nacionalnim parkom zbog mnogih geomorfoloških i bioloških vrednosti i retkosti. Drgomalj predstavlja šumoviti planinski skup koji se nastavlja u Veliku Kapelu. Ovaj skup je jezgro ove regije, a odlikuje se razvnovrsnim kraškim reljefom. Predstavlja izvorišno područje Kupe. Među njegovim vrhovima ističe se Kupjak (993 m), između Delnica i Skrada (kod Zalesine), sa najdužim tunelom pruge Zagreb-Rijeka. Planina Klek (1 182 m) diže se nad Ogulinom i interesantna je po svom obliku „usnulog junaka”.

Gorskokotarska površ je poligenetskog porekla (fluvijalno-kraška). Diže se naglo i visoko iznad Kvarnerskog zaliva Jadranskog mora a njeno dno je na visini 700-800 m. Kraški reljef predstavljen je površinskim i podzemnim oblicima. Najveći površinski kraški oblici su kraška polja. Najistaknutija polja su: Ličko, Ravnogorsko, Mrkopaljsko, Lokvarsko, Crnoluško, Gerovsko, Ogulinsko, Jaseničko i Drežničko polje (poslednja dva su na prelazu u Liku). Polja uglavnom nose imena po njihovim najvećim naseljima. Ogulinsko polje je najveće gorskokotarsko polje sa površinom od 63 km². Plitko je, sa nadmorskom visinom od 323 m. U njemu se, kod sela Desmerice, nalaze mnogi i interesantni krečnjački ostenjci raznovrsnih oblika. U ovom polju, u okolini Ogulina, oko srednjih tokova Dobre, Mrežnice i Korane nalaze se niske (200-300 m) krečnjačke zaravni koje čine stepeničast prelaz prema jugozapadnom obodu Panonskog basena.

Od podzemnih kraških oblika izdvaja se preko 150 pećina, od kojih je najveća Hajdova hiža, kod Broda na Kupi. Nalazi se na 600 m nadmorske visine, u Kuželjskim stenama, iznad doline Male Bjelice, kod Gučesela. Karakteristična je po lavirintu podzemnih hodnika sa ukupnom dužinom od preko jednog kilometra. Ostale poznatije pećine su: Lipa, Vrelo, Medvednica, Zagorska, Kuštrovka itd. Kod Skrada se nalaze pećine Zeleni vir (sa podzemnim jezerom) i Muževa hiža, u čijoj vodi je pronađena čovečija ribica i u kojoj postoji vodopad visok 70 m. Nedaleko od istog naselja nalazi Ledena jama u kojoj ima leda tokom cele godine.

Najpoznatiji fluvijalni oblik reljefa predstavlja „Vražji prolaz” kod Skrada. To je uska, 800 m dugačka i nekoliko desetina metara duboka kanjonska dolinica potoka Jasle. Odlikuje se džinovskim loncima i vodopadima a u njoj je uklesan put i napravljeni su mostovi.

Vidi još

• Nacionalni park Risnjak
• Kapelski kresovi

Literatura

• Grbić, Manojlo (1891a). Karlovačko vladičanstvo. knj. 1. Karlovac. 
• Grbić, Manojlo (1891b). Karlovačko vladičanstvo. knj. 2. Karlovac. 
• Grbić, Manojlo (1893). Karlovačko vladičanstvo. knj. 3. Karlovac. 
• Radeka, Milan (1963). Srbi i pravoslavlje Gornje Krajine. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva. 
• Radeka, Milan (1975). Gornja Krajina ili Karlovačko vladičanstvo. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnih sveštenika. 
• Dabić, Vojin S. (2000). Vojna krajina: Karlovački generalat (1530-1746). Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.