Lala Mustafa-paša
| Lala Kara Mustafa-paša | |
|---|---|
 Lala Mustafa-paša | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1500. |
| Mesto rođenja | Sokolovići,  Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 7. avgust 1580. (79/80 god.) |
| Mesto smrti | Istanbul, Osmansko carstvo |
| Grob | Džamija sultana Ejupa |
| Porodica | |
| Supružnik | Fatima Hatun, Sultanija Humašah |
| Potomstvo | Mehmed-paša, Sultanzade Abdulbaki-beg |
| Veliki vezir Osmanskog carstva | |
| Period | 28. april — 7. avgust 1580. |
| Prethodnik | Šemsi Ahmed-paša |
| Naslednik | Kodža Sinan-paša |
Lala Kara Mustafa-paša (tur. Lala Kara Mustafa Paşa, oko 1500 — 7. avgust 1580) bio je osmanski vojnik i državnik srpskog porekla. Nakon svog velikog vojnog uspeha na Kipru 1570. godine, dobija nadimak Kiparski osvajač (tur. Kıbrıs Fatihi). Titulu Lala dobio je u skladu sa mentorskim obavezama prema sultanovim prinčevima.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Lala Mustafa-paša rođen je oko 1500. godine u okolini gradića Sokolac. Bio je rođak velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića sa kojim je često bio u sukobu. Uz pomoć i podršku starijeg brata Deli Hursev-paše, Mustafa dolazi na dvor sultana Selima I.[1] U početku, Mustafa-paša ima je zaduženje ličnog berberina sultanovog sina Sulejmana I koji će kasnije postati poznat kao Sulejman Veličanstveni. Uporedo obavljao je dužnosti čašnigira i mirahura. Nakon što se Rustem-paša vratio na dužnost velikog vezira godine 1555. godine, Lala Mustafa je postavljen za guvernera Palestinsko-Safedskog sandžaka.
Porodica i brak[uredi | uredi izvor]
Lala Mustafa-paša ženio se dva puta. U prvom braku sa Fatimom Hatun, kćerkom Mehmed-bega dobio je sina Mehmed-pašu, koji je preminuo 1575. godine, pet godina pre smrt svoga oca. Mehmed-paša je bio beglerbeg Halaba.[2] U drugom braku oženio se Humašah sultanijom, unukom Sulejmana Veličanstvenog i kćerkom princa Mehmeda.[2]
Lala[uredi | uredi izvor]
Godine 1556. Mustafa-paša postavljen je za lalu šehzade Selima II, koji je, nakon što je proglašen za naslednika, otišao kao sandžakbeg na službu u Manisu. Ovo je izazvalo rivalstvo sa mlađim bratom šehzadeom Bajazitom koji je sebe smatrao boljim naslednikom osmanske imperije.[3] Lala Mustafa, koji je ranije služio Bajazitu, predlagao je Selimu da piše sultanu i izvesti ga o neslaganju sa bratom ne bi li Bajazit bio premešten u manje važne sandžake.[4] Sultan Sulejman, želeći da umiri rivalstvo među braćom odlučuje da pošalje Bajazita u Amasiju, a Selima u Koniju. Bajazit iz prva nije želeo da se preseli u novi sandžak ali je ipak nevoljno krenu ka novom domu, uz put prikupljajući trupe kako bi napao Selima. Bajazit i Selim su se sukobili u blizini grada Konija, a Lala Mustafa-paša je stao u Selimovu odbranu. Bajazit je izgubivši bitku, bio primoran da pobegne nazad u Amasiju. Lala Mustafa postavljen je za upravitelja Budimsko-požeškog sandžaka, 14. septembra 1560. godine, a zatim i za beglerbega Vana.[2] Upravljao je Damskom, Alepom i Erzurumom a 1567. godine pomogao je Selimu II da uguši ustanak u Jemenu.
Pohod na Jemen[uredi | uredi izvor]
Decembra 1597. godine, veliki vezir Mehmed-paša Sokolović, imenovao je Lalu Mustafa-pašu serdarom vojne ekspedicije na Jemenu, koji je prethodno proglasio nezavisnost od Osmanskog carstva. U to vreme u Osmanskom carstvu počeo je da se formira sistem kontrole u koje su, pored četvorice kuber-vezira koji su sedeli u divanu, počeli da se postavljaju i „spoljni veziri“. Postavši serdar, Lala Mustafa dobio je veći položaj i politički uticaj. Da bi pripremio pohod, novoimenovani serdar je otputovao u Kairo.[5] Beglerbeg Egipta bio je Kodža Sinan-paša koji nije blagonaklono gledao na Mustafine postupke. Mustafa-paša je nejasne upute iz Istanbula protumačio na način koji mu dopušta široke ruke u odlučivanju u pripremi pohoda, što je Sinan-paša protumačio kao uvredu i kršenje pravila. Između dvojice plemića došlo je do međusobnih sukoba i žalba.
Veliki vezir Kodža Sinan-paša optužio je Mustafu-pašu za neposlušnost sultanovih pravila i pokušaj trovanja. Prema njegovim tvrdnjama, Lala Mustafa je planirao da otruje Sinan-pašu i Egipat da na upravljanje svome sin Mehmed-begu koji je preko majke bio praunuk poslednjeg mamelučkog sultana El Ašrafa Kansuha el Guria. Sinan-paša je tvrdio da Lala Mustafa zapravo želi da pripomogne nezavisnosti Jemena i optužio ga za vređanje sultanove kćeri koja je bila udata za vezira.[6] Osmanski istoričar Mustafa Ali sugerisao je da je Mehmed-paša Sokolović namerno poslao Mustafu-pašu u Egipat jer je pretpostavljao da će on i Sinan-paša ući u sukob. Mehmed-paša i Mustafa-paša, iako su bili u srodstvu, nisu se dobro slagali i eventualni sukobi u Egiptu pomogli bi Mehmedu da skloni Mustafu sa važnih funkcija. Mehmed-paša Sokolović nazvao je Mustafu „neposlušnim slugom koji mora umreti“.[7] Lala Mustafa-paša bio je vraćen u Istanbul, a Kodža Sinan-paša je postavljen za serdara u Jemanu.[8] Znajući da će biti ubijen, Lala Mustafa je poslao tajna pisma svome bivšem učeniku sultanu Selimu i dvorskim protivnicima Mehmed-paše kako bi dobio neophodnu zaštitu. Zahvaljujući zalaganje sultana, Lala Mustafa je oslobođen svih optužbi. Štaviše, imenovan je za šestog kube-vezira iako je pre toga po pravilu tu titulu imalo samo pet osoba.[9]
Pohod na Kipar[uredi | uredi izvor]
Godine 1570. Mlečani, u čijem posedu je bio Kipar, objavili su rat Osmanskom carstvu. Za komandanta kopnenih snaga postavljen je Lala Mustafa-paša dok je pomorskom flotom upravljao Pirej-paša.[10] Snage Lale Mustafe sukobili su se sa kiparskom vojskom 2. jula 1570. godine nadomak Limasola.[11] Nakon 45 dana opsade i borbe, Lala Mustafa je ušao u Lefkoziju.[12] Tačno godinu dana kasnije, Mustafa se vratio u Istanbul gde je imenovan za trećeg vezira.
Pohod na Persiju[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Murat III odlučio je da krene u pohod na Persiju i objavi rat dinastiji Safevidi 1578. godine. Za komandanta je postavljen Lala Mustafa. U leto, osmanske trupe marširale su po većem delu Gruzije, zauzevši Tiflis, a ubrzo potom i delove teritorije Širvana. U jesen 1597. zauzet je Erevan i ubrzo je na području Širvana uspostavljena nova osmanska provincija na čijem čelu je bio Osman-Paša Ozdenuriglu. Lala Mustafa-paša se vratio u Istanbul gde je, zbog smrti velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića, postavljen za drugog vezira.
Veliki vezir[uredi | uredi izvor]
U aprilu 1580. godine, samo devet meseci nakon stupanja na dužnost, umire veliki vezir Šemiz Ahmed-paša. Lala Mustafa-paša dobija dužnost najvišeg ranga. Međutim, dužnosti velikog vezira obavljao je samo tri meseca i devet dana. Umire 7. avgusta 1580. godine. Sahranjen je u Džamiji sultana Ejupa.
Zaveštanje[uredi | uredi izvor]
Osvajački pohodi i dobro upravljanje donelo je veliko bogatstvo Lali Mehmed-paši. Veliki deo novca potrošio je u humanitarne aktivnosti. Sagradio je nekoliko džamija u Persiji i Koniji, bezistan i karavansaraj u Erzurumu i sirotište u Damasku. Jedna od ulica u gradu Larnaka na Kipru nosi njegovo ime.[13]
Popularna kultura[uredi | uredi izvor]
U turskoj televizijskoj seriji Sulejman Veličanstveni, ulogu Lale Mustafe, učitelja princa Selima i princa Bajazida igra turski glumac Madžit Komer.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Lala Mustafa Paşa” (na jeziku: tur). www.kimkimdir.gen.tr. Arhivirano iz originala 29. 01. 2016. g. Pristupljeno 11. 12. 2019.
- ^ a b v Aydın, Eker (1994). Yeni Rehber Ansiklopedisi (na jeziku: tur). Türkiye Gazetesi. str. 12209.
- ^ Prof. Dr. Fahri UNAN. „An essay on Süleyman's sons” (na jeziku: tur). Arhivirano iz originala 17. 03. 2012. g. Pristupljeno 11. 12. 2019.
- ^ Ilgaz, Sadık (2009). „Osmanlı'nın Lala Mustafa Paşa ile imtihanı” (na jeziku: tur). Pristupljeno 11. 12. 2019.
- ^ Fleischer 2014, str. 45—47.
- ^ Fleischer 2014, str. 49.
- ^ Fleischer 2014, str. 50.
- ^ Fleischer 2014, str. 45—49.
- ^ Fleischer 2014, str. 52—53.
- ^ Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik (2005). Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (na jeziku: tur). Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. str. 51.
- ^ Hürriyet ansiklopedik yıllığı (na jeziku: tur). Hürriyet Yayıncılık. 1975. str. 198.
- ^ Yavuz, Küçükdağ (2005). Türk tasavvuf araştırmaları (na jeziku: tur). str. 209.
- ^ Road & Tourist Map of Larnaka. SELAS LTD. ISBN 978-9963-566-92-1.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Aydın, Eker (1994). Yeni Rehber Ansiklopedisi (na jeziku: tur). Türkiye Gazetesi. str. 12209.
- Bicheno, Hugh (2003). Crescent and Cross: the Battle of Lepanto 1571. London: Phoenix. ISBN 1-84212-753-5.
- Fleischer Cornell H. (1986). Bureaucrat and intellectual in the Ottoman Empire : the historian Mustafa Ali (1541-1600). Princeton, N.J.: Princeton University Press. str. xviii, 363 pages, [24] pages of plates. ISBN 9781400854219.
- Fleischer, Cornell H. (2014). Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire. 3. Princeton University Press. str. 408. ISBN 9781400854219.
- Currey, E. Hamilton (1910). Sea-Wolves of the Mediterranean. London.
- Foglietta, U. (1903). The sieges of Nicosia and Famagusta. London: Waterlow.
- Danişmend, İsmail Hâmi (1971). Osmanlı Devlet Erkânı. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1954). Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Tektaş, Nazım (2009). Sadrâzamlar - Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı. İstanbul: Çatı Kitapları.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
