Lepenica (pritoka Velike Morave)
| Lepenica | |
|---|---|
 Reka Lepenica u Batočini | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 48 km |
| Pr. protok | 3 m3⁄s |
| Sliv | Crnomorski |
| Vodotok | |
| Ušće | Velika Morava |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Srbija |
| Naselja | Kragujevac |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Lepenica je najveća i najznačajnija reka grada Kragujevca i istoimene istorijske oblasti. Izvire na Gledićkim planinama kod brda Stolice u Goločelu, a uliva se u Veliku Moravu kao leva pritoka kod Lapova. Od izvora Studenca teče od jugozapada u pravcu severoistoka kroz Kragujevačku kotlinu do brda Šupljaja u Badnjevcu, zatim teče prema istoku kroz Badnjevačku kotlinu, a od Jerininog brda u Gradcu kroz velikomoravsku dolinu.
Dužina toka Lepenice je 48 km. Ranije je dužina toka iznosila 60 km jer je Lepenica tekla uporedo sa tokom Morave pored Lapova i Markovca. Međutim, od velike poplave 1897. godine, ona je kod Rogota skrenula tok prema istoku. Time je skratila prvobitni tok za 12 km.
Lepenica prosečno daje blizu 3 m³ vode Velikoj Moravi. Pri niskom vodostaju, za vreme većih suša, Lepenicom teče oko 30 litara vode u sekundi. Najveći vodostaj zabeležen je od 920.000 litara u sekundi. Na području Grada Kragujevca Lepenica prima svoje najveće pritoke u Kragujevačkoj kotlini: Dračku reku, Divostinski potok, Erdoglijski potok, Sušički potok, Petrovačku reku i Cvetojevački potok s leve strane, a Grošničku reku, Ždraljicu, Bresnički potok i Kormanski potok s desne strane.
Sliv Lepenice[uredi | uredi izvor]
Sliv reke Lepenice prostire se na 638,9 km². Sliv je do 1987. godine bio 926 km², ali je te godine zbog poplave došlo do promene toka kada je i dužina reke smanjena. Tada je Lepenica izgubila svoju najveću pritoku Raču i smanjila površinu sliva za 287,1 km². Sliv Lepenice ima povoljan geografski položaj i nalazi se na teritoriji grada Kragujevca, i opština Batočine i Lapova.
Najsevernija tačka sliva je u Lipariću koji je zaseok sela Crni Kao, a najjužnija tačka predstavlja Dulenski Crni vrh koji se nalazi na 897 m na Gledićkim planinama. Istovremeno to je najviša tačka u slivu, dok je sa 99 m najniža tačka ušće Lepenicu u Veliku Moravu kod Lapova.[1]
Hidrologija[uredi | uredi izvor]
Lepenica se sastoji iz gornjeg, srednjeg i donjeg rečnog toka. Gornji tok obuhvata izvor Lepenice na Gledićkim planinama u ataru sela Goločelo na nadmorskoj visini 380 m. Kod samog izvora delimično su očuvane šume hrasta i bukve. Lepenica ima usko korito na samom početku gornjeg toka, da bi se proširio kod Korićana. U gornjem toku u Lepenicu se ulivaju njene najvažnije pritoke Grošnica i Ždraljica.[2]
U srednjem toku Lepenica teče kroz kragujevačku kotlinu koja počinje od ušća Ždraljice u Lepenicu do Nikšića. U tom delu Lepenica je duga 20 km. Korito je u Kragujevcu regulisano, a od Nikšića do Badnjevca je znatno suženje doline na severozapadnoj strani brda Šupljaje. Od Badnjevca počinje istoimena kotlina.[3]
Od sela Gradca počinje donji tok Lepenice. Tu se Lepenica kod Jerininog brda sužava po drugi put. Od Jerininog brda dolina se širi i prelazi u prostranu Velikomoravsku dolinu. Odatle je Lepenica veoma spora i dobija odlike ravničarske reke. Kod Batočine je korito uređeno i širine je oko 5 m. U ovom mestu se nalazi i vodomerna stanica. Dalje Lepenica skreće ka severoistoku i ide paralelno sa koritom Velike Morave. Na samom ušću u Veliku Moravu širina iznosi 8 m. U donjem toku Lepenica sa desne strane prima samo Kijevački potok, dok sa leve nekoliko manjih potoka.[4]
Lepenica je danas dugačka 48 km. Međutim, kroz istoriju je nekoliko puta menjala svoju dužinu. Jedna od strašnih poplava je bila 1897. godine, kada je Lepenica napustila svoje korito preko Lapova i Markovca i probila sebi novi tok pravo u Veliku Moravu, kako i danas teče i skratila tok za 12 km.[5]
Počevši od izvora do ušća Lepenica prolazi kroz sledeća naseljena mesta: Goločelo, Dragobraća, Korićani, Jovanovac, Botunje, Cvetojevac, Milatovac, Badnjevac, Gradac, Batočina i Lapovo.
Pritoke[uredi | uredi izvor]
Iako nije velika reka, Lepenica ima čak 37 pritoka. Najznačajnije su Dračka reka, Uglješnica, Grošnička reka, Ždraljica i Jabučka reka.
Uglješnica je leva, a ujedno najveća i najduža pritoka. Izvire u Ramaći i nakon 33 km se kod Jovanovca uliva u Lepenicu. Dračka reka je takođe leva pritoka, a nastaje u istoimenom selu od Rogojevačkog potoka. Uliva se blizini železničke stanice u Kragujevcu.
Jedna od tri najvećih desnih pritoka je Grpšnička reka. Dugačka je 18 km i celom svojom du\inom teče kroz Kragujevačku kotlinu. Izvire u Bajčetini, a u Lepenicu se uliva u kragujevačkom naselju Stanovo. Ždraljica je duga oko 10 km. Izvire u Gornjoj Sabanti, a uliva se u Lepenicu kod železničke stanice Zavod u Kragujevcu. Jabučja reka izvire u selu Jabučje i nakon 9 km se uliva u Lepenicu kod Kormana.
Poplave[uredi | uredi izvor]
Izlivanja vodotokova javljaju se za vreme provala oblaka. Izlivanje za vreme topljenja snega su retki, jer se prvo sneg topi u nižim, a zatim u višim delovima sliva. U tom periodu izlivanje može se pojaviti u neregulisanom delu Lepenice između Resnika i Badnjevca, kao i u slivu reke Uglješnice.[6]
Veliki broj padavina oduvek je zadavao probleme stanovnicima mesta kroz koje protiče reka Lepenica. Prva veća poplava pogodila je Batočinu 1820. godine. Lepenica je u Kragujevcu 1825. odnela čak i most između kneževa konaka i saborne crkve. Sam Knez Miloš ovako opisuje te poplave:
| „ | Reke su naše ne samo marvu u polju nahodeći se, žita po širokim ravnicama, okolo reka, i ljude u blizosti našavše se, poodnosila, no i kuće koje su podaleko od reka odstojale sa svim ljudstvom poodnosile, brda u propast srušile, a čitave voćnjake iz zemlje počupale i odnele. | ” |
Te su se poplave ponavljale vrlo često, naročito u periodu 1828–1830, kada se razlivena voda ledila. Zato su se Kragujevčani 1855. godine dogovarali o regulaciji Lepenice. Naročito je Lepenica veliku štetu napravila 1864. godine. Jedna od strašnih poplava je bila i 1897. godine, kada je Lepenica napustila svoje korito preko Lapova i Markovca i probila sebi novi tok pravo u Veliku Moravu, kako i danas teče. Batočina je tražila posle ove poplave da se tok Lepenice reguliše, ali to nije urađeno. Zbog toga je usledila nova poplava 1910. godine, kada je Lepenica odnela nekoliko života.[7]
U periodu između dva svetska rata prva poplava je bila 1926. godine kada se zbog nadošle Ždraljice i Bresničkog potoka izlila Lepenica. Tada je uništen put Kragujevac – Batočina kao i pruga Lapovo – Kraljevo. Čišćenje blata kulukom je iznosilo 17 dana, dok je za popravku pruge bilo potrebno još više vremena. u maju 1929. godine Lepenica je poplavila sva mesta između Kragujevca i Batočine i ponovo je oštećena pruga pa voz nije mogao da saobraća. Zbog obilnih kiša 18. maja 1932. godine izlila se reka u Kragujevcu i poplavila deo grada kao i put Kragujevac – Batočina čime je treći put za 6 godina saobraćaj bio onemogućen.[8]
Naglo otapanje snega prouzrokovalo je da se Lepenica izlije kod Rogota i poplavi celu aluvijalnu ravan nizvodno od Kragujevca do ušća u Moravu, a najugroženiji su bili Batočina i Lapovo. Godine 1970. na neregulisanom delu terena između Kragujevačke i Badnjevačke kotline lepenica se izlila čak 15 puta.[9]
Poslednja velika poplava je bila u julu 1999. godine. Tada je potopljeno 30 mesnih zajednica i 48 sela. Dve osobe u Badnjevcu su izgubile život.[10]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Reka Lepenica u Gradcu i Jerinino brdo u pozadini -
Reka Lepenica u Gradcu -
Kaskada -
Povećan vodostaj u Lapovu -
Poplava u Batočini
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 11–13.
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 53–54.
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 54–55.
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 55–56.
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 57.
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 95.
- ^ Jeremija D. Mitrović, Batočina i okolina u prošlosti, Kragujevac (1976). str. 53.
- ^ Milutin Milosavljević, Životopis vode dolinom Lepenice. Kragujevac (2001). str. 93–94
- ^ Ana Milanović, Hidrogeografska studija reke Lepenice, Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU, Beograd (2007). str. 96.
- ^ „U julu voda do guše”. Pristupljeno 17. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. maj 2020)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Milanović, Ana (2007). Hidrogeografska studija reke Lepenice. Beograd: Geografski institut „Jovan Cvijić” SANU. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Milosavljević, Milutin (2001). Životopis vode dolinom Lepenice. Kragujevac. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Mitrović, Jeremija (1976). Batočina i okolina u prošlosti. Kragujevac.
- Mala enciklopedija Prosveta. Beograd: Prosveta. 1985. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
