Narodnooslobodilački front (Makedonija)
| Narodnooslobodilački front | |
|---|---|
| Narodnoosloboditelen front | |
| Osnovana | 1943. |
| Raspuštena | 1949. |
| Vođstvo | |
| Načelnik štaba | Markos Vafijadis |
Slovensko-makedonski narodnooslobodilački front,[1] (akr. SNOF; mkd. Славјано Македонски Народно Ослободителен Фронт), bila je prva vojna organizacija etničkih Makedonaca osnovana 1943. odlukom makedonskih članova Grčke komunističke partije.
Od 1945. godine je delovao pod imenom Narodnooslobodilački front (NOF).
SNOF[uredi | uredi izvor]
Slovensko-makedonski narodnooslobodilački front (SNOF) je osnovan 1943. odlukom makedonskih članova Grčke komunističke partije. Pre osnivanja SNOF-a, vojne jedinice sastavljene od etničkih Makedonaca dejstvovale su u sastavu Grčke narodnooslobodilačke armije (ELAS).
Glavni cilj SNOF-a bio je da dobije podršku od lokalnog (makedonskog) stanovništva i da ga uključi u svoje redove, i tako pomogne borbu EAM-ovog narodnooslobodilačkog fronta. Drugi, ne manje važan cilj bila je borba protiv Ohrane(probugarska kolaboracionistička organizacija), i njezinog rada u Zapadnoj Grčkoj (Egejska Makedonija), naravno cilj je bio da pripadnike Ohrane pridobiju na svoju stranu, da se pridruže SNOF-u i podrže ELAS. SNOF je otpočeo sa snažnom propagandom, izdavanjem novina, knjiga i brošura na makedonskom jeziku. Organizovane su škole na makedonskom jeziku i izdavane stalne novine Slavjano-Makedonski Glas.[2] Povećali su značajno broj svojih članova (po nekima na 12 000) i aktivno učestvovali u borbi protiv okupacionih snaga sarađujući sa saveznicima KP Grčke.
Nakon oslobođenja Grčke od okupacije sila osovina 1944, odlukom Centralnog komiteta KPG, zbog britanskog pritiska SNOF je raspušten. Deo vojnika SNOF-a, nezadovoljni takvom odlukom, pod vođstvom Vangela Ajanovskog - Očee, prešli su u Makedoniju i pridružili se makedonskim partizanskim jedinicama.
NOF[uredi | uredi izvor]
Osnivanje NOF-a i prve akcije[uredi | uredi izvor]
Nakon oslobođenja Grčke i potpisivanja Sporazuma iz Varkize, nije došlo do mira i političke stabilizacije zemlje. Snage otpora koje su kontrolisali komunisti (EAM - ELAS) marginalizovane su nasuprot desničarskih organizacija koje su se uz pomoć Britanaca vratile na vlast u Atinu. Nakon razoružanja ELAS-a, i prebacivanja KPG na političku borbu, naoružane paramilitarne grupe sastavljene uglavnom od pripadnika bivših Bezbednosnih bataljona (ratnih kolaboracionista) počele su uz pomoć vladinih snaga, sa progonom i terorom nad stanovništvom severne Grčke, naročito etničkih Makedonaca, optužujući ih za autonomašku delatnost. Zbog toga su brojni Makedonci iz Edese, Kastorije i Florine, poput Paskala Mitrevskog, Mihaila Keramidžijeva, Đorđi Urdova, Atanasa Korovešova, Pavla Rakovskog i Minča Foteva, odlučili osnovati Narodno Osloboditelen Front (NOF) 23. aprila, 1945. godine. Po svom statutu, ciljevi NOF-a bili su: otpor protiv Monarho-fašističkih agresora, borba za demokratiju, Grčku Republiku i fizička zaštita etničkih Makedonaca[3]
Ispočetka je NOF organizovao skupove, ulične i proteste po fabrikama i raspačavao ilegalne brošure. Ubrzo nakon toga otpočeo je s osnivanjem partizanskih jedinica. Mnogi odbegli članovi KPG stali su da se vraćaju u zemlju. Godine 1945, osnovano je 12 odreda u Kastoriji, 7 u Florini i 11 u području Edese i Janice. Ove jedinice uglavnom su čuvale stražu, ali su pred kraj 1945. počeli sa oružanim borbama s vladinim snagama. Najpoznatiji takav sukob bio je kod sela Moglena, gdje je napadnut vladin konvoj sa političkim zatvorenicima. 14 vladinih vojnika je ubijeno, 9 zarobljeno, a svi zarobljenici (etnički Makedonci i grčki doseljenici sa Ponta) oslobođeni. NOF-ovi komiteti nisu bili jednonacionalni, u mnogima su učestvovali brojni Vlasi (poput Kastorije) i novodošli grčki naseljenici sa Ponta.
NOF nije verovao u budućnost Sporazuma iz Varkize, dok je čelnik KPG Nikos Zaharijadis uporno verovao da na osnovu toga ima neke nade za pregovore sa vladom. I pre objave KPG oružane borbe protiv vladinih snaga 1946. i osnivanja DSE (Demokratska armija Grčke) NOF se upustio u borbu protiv vladinih snaga. NOF je takođe radio na čvrstoj organizaciji regionalnih komiteta koji su osnovani u okruzima Florina, Edesa, Janica i Kastorija.
Ujedinjenje NOF-a i Grčke Demokratske Armije (DSE)[uredi | uredi izvor]
KPG je nastojala da izbegne građanski rat sve do posle izbora održanih 1946. godine. Nakon njih više od 100 000 boraca i simpatizera ELAS-a i EAM-a, uhapšeno je pod optužbama da su bili previše brutalni prema civilnom stanovništvu za vreme fašističke okupacije i svog partizanskog otpora. Na to su se mnogi pripadnici ELAS-a i NOF-a, ponovno okupili u male naoružane grupe u svojim bivšim skrovištima. Kako se to uglavnom odvijalo u severnim planinskim područjima Grčke, gde je tada živjela značajna makedonska manjina, NOF je postao veoma značajan činilac i to je primoralo KPG da stupi u pregovore sa NOF-om.
U pregovore su sa strane NOF-a bili uključeni Mihail Keramitčijev i Paskal Mitrevski, a Markos Vafijadis u ime Grčke Demokratske Armije(DSE). Nakon gotovo sedam meseci pregovaranja, dogovorili su se o ujedinjenju, u oktobru 1946. KPG je osnovala Glavni štab za Centralnu Grčku u koji je uključen NOF. Kapetanios (Vojni i politički čelnik) DSE-a postao je Markos Vafijadis.
U isto vreme i KPG i NOF zauzeli su i stav prema manjinskom (pa i Makedonskom pitanju) a on je bio - jednakost svih etničkih grupa unutar grčkih granica, protiv bilo koje autonomije. Na taj način mnogi Makedonci pridružili su se jedinicama DSE, tako da su po nekim podacima oni činili čak 60% boraca ove vojske. ( Od 22 000 boraca DSE-a 14 000 su bili Makedonci).[4]
Grčki građanski rat[uredi | uredi izvor]
Makedonci i Grčki građanski rat[uredi | uredi izvor]
Odmah po ujedinjenju NOF-a i DSE-a, partizanske jedinice iz Kastorije, počele su napade na vladine snage u planini Vič. Nakon jednomesečnih borbi oslobođena je Vič planina, a potom i planina Gramos, koja je postala glavno utočište DSE-a. Ova slobodna teritorija je proširena prema Florini, Edesi i Meglenu. Na ovoj slobodnoj teritoriji, organizovane su škole i pozorišta na makedonskom jeziku. Izdavane su knjige i novine na makedonskom jeziku. Osnivane su i masovne frontovske organizacije, poput AFŽ i omladinska organizacija ONOM (Organizacija na Narodno Osloboditelna Mladina). Na taj način uključen je veliki deo etničkih Makedonaca u političke ciljeve KPG i DSE-a. Preko 20 000 Makedonaca išlo je u te partizanske škole, gde su učili da čitajui i pišu, i učili svoju nacionalnu istoriju (praktički po prvi put u istoriji).
Nakon političkog razlaza Tito-Staljin, došlo je i do velike promene u politici podrške tadašnje FNRJ, DSE-u. Zatvorena je granica prema Jugoslaviji, i to je bio težak udarac za KPG i DSE, koji su na jugoslovenskoj strani imali sigurne baze i logistiku. Privremena Vlada, osnovana 1947, držala je pod političkom i vojnom kontrolom oko 70% dela Grčke, od Evrosa na Peloponezu) preko planina severne Grčke i većine ostrva. Tokom 1947. do proleća 1948, Nacionalna Armija (vladina) se uglavnom utaborila u Atini i većim grčkim gradovima.
U to vreme DSE je bio snaga od skoro 40 000 boraca, sa velikom mrežom simpatizera, naročito u ruralnim brdskim krajevima.
Kako se bližio kraj rata, skroro 20 000 boraca DSE-a su pobijeni ili zarobljeni od strane Nacionalne Armije nakon borbi na Peloponezu. Slična situacija bila i po ostrvima i Trakiji. Na početku 1949. u poslednjem poglavlju rata, Privremena vlada i DSE su zbijeni na područje uz makedonsku granicu na planine Pind, Gramos i Vič. DSE se našao pred velikom ofanzivom vladinih snaga potpomognutih britanskim slanjem artiljerije, tenkova i vazdušnih snaga.
Poraz Grčke Demokratske Armije (DSE)[uredi | uredi izvor]
Lako opremljene, pešačke jedinice DSE, nisu se mogle nositi u frontovskim sukobima sa vladinim snagama. U avgustu 1948. smenjen je legendarni Markos Vafijadis i zamenjen od strane Zaharijadisa. On je smenio čitav vrhovni štab i sve iskusne komandante. Ove promene dovele su do konačnog poraza DSE-a.
Zaharijadis je bio inicijator još većeg uključivanja Makedonaca u DSE (čak i prisilnog novačenja), međutim to nije izmenilo tok sukoba, već je samo povećalo broj na taj način kompromitovanog stanovništva.
Nakon završnih bitaka na planinama Vič i Grammos, u kojem su vladine snage upotrebile napalm bombe i tešku artiljeriju, DSE je proteran iz Grčke. Nakon što je Jugoslavija zatvorila granicu, evakuacija boraca išla je preko Albanije.
Nakon rata[uredi | uredi izvor]
Izgon etničkih Makedonaca iz Grčke[uredi | uredi izvor]
Vladine snage rušile su svako selo koje bi im se našlo na putu, a stanovništvo bi raselili. Tako da su masovni zbegovi bili jedini način da se izbegne represija i osveta. 50 000 ljudi pobeglo je iz Grčke uključivo i snage DSE-a u povlačenju. Većinu njih prihvatile su tadašnje zemlje Istočnog bloka. Godine 1970, nekima od njih dozvoljeno je da dođu u Socijalističku Republiku Makedoniju. Godine 1980, Grčki Parlament promenio je zakon o nacionalnoj pomirbi koji je dozvoljavao bivšim članovima DSE-a (grčke nacionalnosti) povratak u zemlju, ali se to nije odnosilo na etničke Makedonce.
Dana 20. avgusta 2003, Stranka Duga (grčka partija koja se brine o manjinskim pravima Makedonaca u Grčkoj) ugostila je decu prognanike (makedonsku decu) koja su napustila domove za Grčkog građanskog rata na 20 dana (to je bio rok). Mnogi su tad prvi puta videli svoje rođake i rodna mesta posle 55 godina. Uprkos tome mnogi su odbijeni od strane grčkih pograničnih vlasti jer su im putovnicama upisani slovenski (makedonski) toponimi mesta rođenja (umesto grčkih).
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Dukovski, Darko. Povijest Srednje i Jugoistočne Europe 19. i 20. stoljeća, Zagreb : Alinea. 2005. ISBN 978-953-180-135-5. str. 199.
- ^ heritage.gr/VirtualLibrary/downloads/Sfetas01.pdf Autonomaški slovenofilski pokret iz 1944: Držanje Komunističke partije Grčke i zaštita Grčko-Jugoslovenske granice od Spiridona Stefasa (na engleskom)[mrtva veza]
- ^ "Les Archives de la Macedonine" - (Statut NOF-a).
- ^ C. M. Woodhouse: "The Struggle for Greece, 1941-1949".(Borbe u Grčkoj 1941-1949)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Narodnooslobodilački front (Grčka)
- Demokratska armija Grčke
- Makedonija u Narodnooslobodilačkoj borbi
- Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rossos, Andrew (1997). „Incompatible Allies: Greek Communism and Macedonian Nationalism in the Civil War in Greece, 1943-1949”. The Journal of Modern History. 69 (1): 42—76. S2CID 143512864. doi:10.1086/245440.
