Onesikrit

Onesikrit iz Astipaleje (grč. Ονησικριτος; oko 360. p. n. e. — oko 290. p. n. e.) je bio učenik kinika Diogena. Učestvovao je u Aleksandrovom pohodu na Indiju, najpre kao kormilar u njegovoj mornarici, a potom i u Nearhovoj ekspediciji. Ubrzo nakon Aleksandrove smrti, Onesikrit je, poput još nekih Aleksandrovih oficira, napisao Aleksandrovu istoriju.

U tom sada izgubljenom delu Onesikrit je hteo da Aleksandra predstavi kao u kiničkom smislu vaspitanog vladara, odnosno da prikaže njegovu „filosofsku“ prirodu i da ga proslavi kao čoveka koji je širio kulturu. Onesikrit je svom delu dao onaj pedagoško-politički karakter, koji je prethodno Ksenofon dao svom delu Kirovo vaspitanje (v. D. Laertije 6, 84).

Onesikritovo delo je isto tako bilo srodno Kalistenovom, a različito od Ptolemejevog i Aristobulovog, jer je u njemu mnogo prostora bilo posvećeno fantastično-avanturističkim epizodama, što mu je donelo nadimak „Lažljivi“. U te legendarne detalje spada pre svega onaj o Aleksandrovoj velikoj zainteresovanosti za indijske bramane, koji su kod Grka bili poznati i kao gimnosofisti, kao i detalj o Aleksandrovoj poseti njima prilikom boravka u Indiji.

Ovu Onesikritovu priču su zatim preneli mnogi antički pisci, a potonje brojne verzije Života Aleksandrovog su je učinile vrlo popularnom, da bi se konačno pojavio i samostalni motiv filozofsko-asketskog života gimnosofista uopšte, nezavisno od Aleksandrovog susreta sa njima, na taj način postavši ništa manje raširen u antičkoj literaturi.

Nalazimo ga kako u etnografsko-istoriografskim tekstovima o Dalekom istoku (Strabon), tako i u biografiji, romanu i teozofskoj književnosti (Porfirije), a naročito je široko razvijen u inače raspričanim Filostratovim Povestima o Apoloniju iz Tijane (no tu se polazišna priča izrodila u svoju suprotnost, jer je Apolonije u Indiji saznao da Aleksandar nikada nije došao u kontakt sa bramanima zbog velike zabačenosti i izolovanosti u kojoj oni žive — v. 2, 23).

Kod Lukijana su gimnosofisti — koji su i inače u satiričarskoj literaturi antike izvrgavani podsmehu zbog sumnjivog i besciljnog asketizma — postali pogodan predmet za satiru na račun filozofsko-religijskog dogmatizma i fanatizma, uz likove filozofskih i verskih učitelja poput Peregrina; svoju poznatu satiru Gozba ili Lapiti završio je opisom tuče kojom je okončan pir gimnosofista pozvanih na jedno venčanje.