Robert Bojl

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Robert Bojl
Robert Bojl
Lični podaci
Datum rođenja(1627-01-25)25. januar 1627.
Mesto rođenjaLizmour, Engleska
Datum smrti30. decembar 1691.(1691-12-30) (64 god.)
Mesto smrtiLondon, Engleska
ObrazovanjeKoledž Iton, Univerzitetski koledž
Naučni rad
Poljehemija, fizika

Robert Bojl (engl. Robert Boyle; Lizmour, 25. januar 1627 — London, 30. decembar 1691) je bio irski[1][2][3] fizičar i hemičar. Iako njegova istraživanja i lična filozofija imaju korene u alhemičarskoj tradiciji, danas je priznat kao prvi moderni hemičar, a njegova knjiga The Sceptical Chemist se smatra utemeljenjem moderne hemije.[4]

Bojl je izvodio eksperimente sa vazduhom, vakuumom, disanjem i sagorevanjem. Da je pritisak gasa obrnuto srazmeran zapremini primetio je 1662. godine. Ta veza se danas zove Bojl-Mariotov zakon.[5][6] Između ostalog, bavio se i kiselinama i bazama, kristalografijom, gustinama i prelamanjem. Bojl je osnovao Kraljevsko društvo, Englesku akademiju nauka.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rane godine[uredi | uredi izvor]

Bojl je rođen u zamku Lizmor, u okrugu Voterford, u Irskoj, kao sedmi sin i četrnaesto dete prvog grofa od Korka (Velikog grofa od Korka) i Katrin Fenton.[7] Lord Kork, tada poznat jednostavno kao Ričard Bojl, stigao je u Dablin iz Engleske 1588. za vreme Tjudorskih plantaža u Irskoj i dobio imenovanje kao zamenik ešeatora. Stekao je ogromno bogatstvo i posede do vremena kada je Robert rođen, i postao je grof od Korka u oktobru 1620. Katrin Fenton, grofica od Korka, bila je ćerka ser Džefrija Fentona, bivšeg državnog sekretara za Irsku, koji je rođen u Dablinu 1539. i Alis Veston, ćerke Roberta Vestona, koja je rođena u Lizmoru 1541. godine.[8]

Kao dete, Bojla je odgajala dojilja,[9] kao i njegovu stariju braću. Bojl je pohađao privatnu nastavu latinskog, grčkog i francuskog jezika, a kada je imao osam godina, nakon smrti majke, on i njegov brat Frensis su poslati na Iton koledž u Engleskoj. Prijatelj njegovog oca, ser Henri Voton, tada je bio prorektor koledža.[7]

Tokom tog vremena, njegov otac je angažovao privatnog učitelja, Roberta Kareva, koji je znao irski, da deluje kao privatni učitelj njegovim sinovima u Itonu. Međutim, „samo gospodin Robert to ponekad poželi [irski] i malo je ušao u to“, ali uprkos „mnogim razlozima“ koje je Karev naveo da skrenu pažnju na to, „oni praktikuju francuski i latinski, ali nemaju naklonosti prema irskom“.[10] Nakon što je proveo više od tri godine u Itonu, Robert je otputovao u inostranstvo sa učiteljem francuskog. Posetili su Italiju 1641. i ostali u Firenci tokom zime te godine proučavajući „paradokse velikog posmatrača zvezda“ Galilea Galileja, koji je bio star, ali je još uvek živeo 1641. godine.[7]

Srednje godine[uredi | uredi izvor]

Robert se vratio u Englesku iz kontinentalne Evrope sredinom 1644. sa velikim interesovanjem za naučna istraživanja.[11] Njegov otac, lord Kork, umro je prethodne godine i ostavio mu je imanje Stalbridž u Dorsetu, kao i značajna imanja u okrugu Limerik u Irskoj koje je stekao. Robert je tada uspostavio svoju rezidenciju u Stalbridž kući, između 1644. i 1652. godine, i opremio laboratoriju u kojoj je izveo mnoge eksperimente.[12] Od tog vremena Robert je svoj život posvetio naučnim istraživanjima i ubrzo zauzeo istaknuto mesto u grupi istraživača, poznatih kao „Nevidljivi koledž“, koji su se posvetili negovanju „nove filozofije“. Često su se sastajali u Londonu, obično na Grešam koledžu, a neki od članova su imali sastanke i na Oksfordu.[7]

Skulptura dečaka, za koga se smatra da je Bojl, na spomeniku njegovih roditelja u katedrali Svetog Patrika u Dablinu.

Nakon što je nekoliko puta posetio svoja irska imanja počevši od 1647, Robert se preselio u Irsku 1652, ali je postao frustriran zbog svoje nemogućnosti da napreduje u svom hemijskom radu. U jednom pismu, on je opisao Irsku kao „varvarsku zemlju u kojoj su hemijski duhovi bili toliko pogrešno shvaćeni, a hemijski instrumenti tako nedostupni da je bilo teško imati bilo kakve hermetičke misli u njoj“.[13]

Godine 1654, Bojl je napustio Irsku i otišao u Oksford da bi se uspešnije bavio svojim radom. Natpis se može naći na zidu Univerzitetskog koledža u Oksfordu, Haj strit u Oksfordu (sada lokacija Šelijevog spomenika), koji označava mesto gde je Kros Hol stajao do početka 19. veka. Ovde je Bojl iznajmio sobe od bogatog apotekara koji je posedovao Hol.

Čitajući 1657. o vazdušnoj pumpi Ota fon Gerika, on se, uz pomoć Roberta Huka, založio da osmisli poboljšanja u njenoj konstrukciji, i kao rezultat, „Bojlova mašina“ ili „pneumatski motor“, završen je 1659, nakon čega je počeo sa nizom eksperimenata o svojstvima vazduha i skovao termin faktički vazduh.[5][7] Izveštaj o Bojlovom radu sa vazdušnom pumpom objavljen je 1660. godine pod naslovom Novi fizičko-mehanički eksperimenti, dodirivanje izvora vazduha i njegovi efekti.[7]

Među kritičarima stavova iznetih u ovoj knjizi bio je i jezuita, Fransis Lajn (1595–1675), a Bojl je, odgovarajući na njegove primedbe, prvi put pomenuo zakon po kome zapremina gasa varira inverzno pritisku gasa, koji se u današnje vreme na engledkom govornom području obično naziva Bojlov zakon po njegovom imenu.[7] Osoba koja je prvobitno formulisala hipotezu bio je Henri Pauer 1661. Bojl je 1662. uključio referencu na Pauerov rad, ali ga je greškom pripisao Ričardu Taunliju. U kontinentalnoj Evropi ova hipoteza se ponekad pripisuje Edmeu Mariotu, iako ju je on objavio tek 1676. i verovatno je bio svestan Bojlovog rada u to vreme.[14]

Jedna od beležnica Roberta Bojla (1690-1691) koju drži Kraljevsko društvo iz Londona. Arhiv Kraljevskog društva čuva 46 tomova Bojlovih filozofskih, naučnih i teoloških radova, i sedam tomova njegove prepiske.

Godine 1663, Nevidljivi koledž je postao Londonsko kraljevsko društvo za unapređenje prirodnog znanja, a povelja o osnivanju koju je izdao Čarls II od Engleske imenovala je Bojla za člana saveta. Godine 1680. izabran je za predsednika društva, ali je odbio tu počast zbog skrupula oko zakletve.[7]

Napravio je „listu želja“ od 24 moguća pronalaska koji su uključivali „produženje života“, „umetnost letenja“, „večnu svetlost“, „pravljenje oklopa lakim i izuzetno čvrstim“, „brod za plovidbu sa svim vetrovima, i brod koji ne može potonuti“, „praktičan i siguran način pronalaženja geografske dužine“, „moćni lekovi za promenu ili uzdizanje mašte, buđenja, pamćenja i drugih funkcija i ublažavanje bola, obezbeđivanje nevinog sna, bezazlenih snova, itd.“. Svi osim nekolicine od 24 su se ostvarili.[15][16]

Važni radovi[uredi | uredi izvor]

Naslovna stranica dela The Sceptical Chymist (1661)
Bojlova samotekuća boca, mašina za večni kretanje, izgleda da se puni putem sifonskog dejstvo („hidrostatičko večito kretanje“) i uključuje „hidrostatički paradoks“.[17] Ovo u stvarnosti nije moguće; sifon zahteva da njegov „izlaz” bude manji od „ulaza”.
Naslovna stranica dela „Novi eksperimenti i zapažanja na hladnoći” (1665)

U nastavku su neka od važnijih njegovih dela:[7]

  • 1660 – New Experiments Physico-Mechanical: Touching the Spring of the Air and their Effects
  • 1661 – The Sceptical Chymist
  • 1662 – Whereunto is Added a Defence of the Authors Explication of the Experiments, Against the Obiections of Franciscus Linus and Thomas Hobbes (a book-length addendum to the second edition of New Experiments Physico-Mechanical)
  • 1663 – Considerations touching the Usefulness of Experimental Natural Philosophy (posle toga je sledio drugi deo 1671. godine)
  • 1664 – Experiments and Considerations Touching Colours, with Observations on a Diamond that Shines in the Dark
  • 1665 – New Experiments and Observations upon Cold
  • 1666 – Hydrostatical Paradoxes[18]
  • 1666 – Origin of Forms and Qualities according to the Corpuscular Philosophy. (Nastavak njegovog rada na izvoru vazduha pokazao je da smanjenje pritiska okoline može dovesti do stvaranja mehurića u živom tkivu. Ovaj opis vipera u vakuumu bio je prvi zabeleženi opis dekompresijske bolesti)[19]
  • 1669 – A Continuation of New Experiments Physico-mechanical, Touching the Spring and Weight of the Air, and Their Effects
  • 1670 – Tracts about the Cosmical Qualities of Things, the Temperature of the Subterraneal and Submarine Regions, the Bottom of the Sea, &tc. with an Introduction to the History of Particular Qualities
  • 1672 – Origin and Virtues of Gems
  • 1673 – Essays of the Strange Subtilty, Great Efficacy, Determinate Nature of Effluviums
  • 1674 – Two volumes of tracts on the Saltiness of the Sea, Suspicions about the Hidden Realities of the Air, Cold, Celestial Magnets
  • 1674 – Animadversions upon Mr. Hobbes's Problemata de Vacuo
  • 1676 – Experiments and Notes about the Mechanical Origin or Production of Particular Qualities, including some notes on electricity and magnetism
  • 1678 – Observations upon an artificial Substance that Shines without any Preceding Illustration
  • 1680 – The Aerial Noctiluca
  • 1682 – New Experiments and Observations upon the Icy Noctiluca (dalji nastavak njegovog rada u etru)
  • 1684 – Memoirs for the Natural History of the Human Blood
  • 1685 – Short Memoirs for the Natural Experimental History of Mineral Waters
  • 1686 – A Free Enquiry into the Vulgarly Received Notion of Nature
  • 1690 – Medicina Hydrostatica
  • 1691 – Experimenta et Observationes Physicae

Među njegovim religioznim i filozofskim spisima bili su::

  • 1648/1660 – Seraphic Love, napisano 1648, ali objavljeno tek 1660. godine
  • 1663 – Some Considerations Touching the Style of the H[oly] Scriptures
  • 1664 – Excellence of Theology compared with Natural Philosophy
  • 1665 – Occasional Reflections upon Several Subjects, which was ridiculed by Swift in Meditation Upon a Broomstick, and by Butler in An Occasional Reflection on Dr Charlton's Feeling a Dog's Pulse at Gresham College
  • 1675 – Some Considerations about the Reconcileableness of Reason and Religion, with a Discourse about the Possibility of the Resurrection
  • 1687 – The Martyrdom of Theodora, and of Didymus
  • 1690 – The Christian Virtuoso
  • Kopija iz 1665. „Novih eksperimenata i zapažanja na hladnoći”
  • Kopija iz 1661. Bojlovog dela „Određeni fiziološki eseji, napisani u dalekim vremenima i u nekoliko prilika“
  • Prva stranica „Određenih fizioloških eseja, pisanih u dalekim vremenima i u nekoliko navrata“ (1661)
  • Izdanje iz 1725. rada „Filozofska dela časnog Roberta Bojla“, sveske 1-3
  • Prva stranica izdanja iz 1725. „Filozofski radovi časnog Roberta Bojla“, tomovi 1-3

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Robert Boyle”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 24. 2. 2016. 
  2. ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. „Robert Bojl”. MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews. 
  3. ^ Robert Boyle na sajtu Projekat Gutenberg (jezik: engleski)
  4. ^ „Robert Boyle | Biography, Contributions, Works, & Facts”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-02. 
  5. ^ a b Acott, Chris (1999). „The diving "Law-ers": A brief resume of their lives.”. South Pacific Underwater Medicine Society journal. 29 (1). ISSN 0813-1988. OCLC 16986801. Arhivirano iz originala 02. 04. 2011. g. Pristupljeno 17. 4. 2009. 
  6. ^ Levine, Ira N. (2008). Physical chemistry (6th izd.). Dubuque, IA: McGraw-Hill. str. 12. ISBN 9780072538625. 
  7. ^ a b v g d đ e ž z  Jedna ili više prethodnih rečenica uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Boyle, Robert”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). Cambridge University Press. 
  8. ^ „Catherine Fenton”, Family Ghosts, Arhivirano iz originala 21. 09. 2013. g., Pristupljeno 9. 6. 2011 
  9. ^ McCartney, Mark; Whitaker, Andrew (2003), Physicists of Ireland: Passion and Precision, London: Institute of Physics Publishing 
  10. ^ Canny, Nicholas (1982), The Upstart Earl: a study of the social and mental world of Richard Boyle, Cambridge: Cambridge University Press, str. 127 
  11. ^ See biographies of Robert Boyle at [1], „Archived copy”. Arhivirano iz originala 16. 5. 2008. g. Pristupljeno 6. 5. 2008. , „Archived copy”. Arhivirano iz originala 13. 4. 2008. g. Pristupljeno 6. 5. 2008.  and [2].
  12. ^ „BBC - History - Robert Boyle”. BBC Online. 2014. Pristupljeno 26. 9. 2021. 
  13. ^ Silver, Brian L. (2000). The ascent of science. New York: Oxford University Press. str. 114. ISBN 978-0-19-513427-8. 
  14. ^ Brush, Stephen G. (2003). The Kinetic Theory of Gases: An Anthology of Classic Papers with Historical Commentary. History of Modern Physical Sciences Vol 1. Imperial College Press. ISBN 978-1860943478. 
  15. ^ „Robert Boyle's prophetic scientific predictions from the 17th century go on display at the Royal Society”Neophodna novčana pretplata. Telegraph.co.uk. 3. 6. 2010. Arhivirano iz originala 12. 1. 2022. g. Pristupljeno 24. 2. 2016. 
  16. ^ „Robert Boyle's Wish list”Neophodna novčana pretplata. Telegraph.co.uk. Arhivirano iz originala 12. 1. 2022. g. Pristupljeno 11. 10. 2016. 
  17. ^ Arthur W. J. G. Ord-Hume (2006). Perpetual Motion: The History of an Obsession. Adventures Unlimited Press. ISBN 1-931882-51-7. 
  18. ^ Cf. Hunter (2009), p. 147. "It forms a kind of sequel to Spring of the Air ... but although Boyle notes he might have published it as part of an appendix to that work, it formed a self-contained whole, dealing with atmospheric pressure with particular reference to liquid masses"
  19. ^ Acott, C. (1999). „A brief history of diving and decompression illness.”. South Pacific Underwater Medicine Society Journal. 29 (2). ISSN 0813-1988. OCLC 16986801. Arhivirano iz originala 01. 02. 2009. g. Pristupljeno 17. 4. 2009. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Bojlovi objavljeni radovi onlajn

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bibliotečki resursi o
Robert Bojl
Autor Robert Bojl
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Роберт_Бојл&oldid=27619704”