Rupija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ovaj članak je o valuti koja je u upotrebi u više azijskih država. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Rupija (višeznačna odrednica).
Ljubičasta: države koje koriste rupiju kao službenu valutu
Indija, Indonezija, Maldivi, Mauricijus, Nepal, Pakistan, Sejšeli, Šri Lanka

Narandžasta: države u kojima je rupija neke strane države legalno sredstvo plaćanja
Indijska rupija: Butan, Nepal, Zimbabve
Indonežanska rupija: Istočni Timor

Rupija je uobičajeni naziv za valute Indije, Pakistana, Indonezije, Maldiva, Mauricijusa, Nepala, Sejšela i Šri Lanke i bivših valuta Avganistana, Tibeta, Burme, Britanske istočne Afrike, Nemačke istočne Afrike, Trucijalnih država i svih arapskih država Perzijskog zaliva (kao rupija Persijskog zaliva). Na Maldivima, valuta je poznata i kao rufija.

Indijska rupija (₹) i pakistanska rupija (₨) dele se na sto saisa. Rupije Mauricija, Sejšeli i Šri Lanke dele se na 100 centi. Nepalska rupija se deli na sto paisi.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Hindustanska reč rupyā potiče od sanskritske reči rūpya (रूप्य), što znači „kovano srebro, novčić od srebra“,[1] po poreklu pridev koji znači „obličan“, sa konkretnijim značenjem „utisnut, žigosan“ , odakle „kovanica”. Izvodi se od imenice rūpa (रूप) „oblik, sličnost, slika“.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Srebrni novčići obeleženi udubljenjima
Rupijarupa koju je izdalo carstvo Maurija, sa simbolima točka i slona, 3. vek pre nove ere.
Srebrni novčić Skandagupte iz carstva Gupta poznat kao Rupaka (रूपक) na sanskrtu, u stilu zapadnih satrapa, sa paunom na drugoj strani, 455-467
Srebrni novčići sa izdignutim natpisom
Rupija koju je izdao Šer Šah Suri, 1540–1545.

Istorija rupije seže do drevne Indije oko 3. veka pre nove ere. Drevna Indija je bila jedan od najranijih izdavalaca kovanica na svetu,[2] zajedno sa lidijskim staterima, nekoliko drugih bliskoistočnih kovanica i kineskim venom. Termin potiče od sanskritskog izraza rūpya za srebrni novac,[3] od sanskritskog rūpa, prelep oblik.[4]

Artašastra, koju je napisao Čanakija, glavni savetnik prvog cara Maurije Čandragupte Maurije (oko 340–290. p.n.e), pominje srebrne novčiće kao 'rūpyarūpa, drugi tipovi uključujući zlatnike (rūpya-suvarṇa), bakarne novčiće (tāmrarūpa) i olovne novčiće (sīsarūpa), takođe se pominju. Rūpa znači forma ili oblik, na primer, rūpyarūpa, rūpya – kovano srebro, rūpa – oblik.[5][6][7] Ovaj sistem kovanog novca nastavio se manje-više širom Indijskog potkontinenta sve do 20. veka.

U srednjem periodu nije postojao fiksni monetarni sistem kako je izvestio Da Tang Si Ju Ji.[8]

Tokom svoje vladavine od 1537. do 1545. godine, avganistanski vladar Šer Šah Suri iz Surskog carstva uspostavio je novu građansku i vojnu upravu i izdao srebrni novčić, težak 178 zrna, koji je takođe nazvan Rupiya.[9][10] Suri je takođe uveo bakarne novčiće zvane dam i zlatnike zvane mohur koji su težili 169 zrna (10,95 g).[11] Upotreba kovanica rupija nastavljena je i pod Mogulskim carstvom sa istim standardom i težinom, iako su neki vladari posle mogulskog cara Akbara povremeno izdavali teže rupije.[12][13]

Indijska rupija je bila zvanična valuta Dubaja i Katara do 1959. godine, kada je Indija stvorila novu zalivsku rupiju (poznatu i kao „spoljna rupija“) da bi sprečila šverc zlata.[14] Zalivska rupija je bila zakonsko sredstvo plaćanja do 1966. godine, kada je Indija značajno devalvirala indijsku rupiju i uspostavljen je novi katarsko-dubajski rijal da bi se obezbedila ekonomska stabilnost.[14]

Moreuska naselja[uredi | uredi izvor]

Moreuska naselja su prvobitno bili izvan Britanske istočnoindijske kompanije. Španski dolar je već zavladao na tim lokacijama do trenutka kada su Britanci stigli u 19. veku. Istočnoindijska kompanija je pokušala da uvede rupiju umesto njega. Ovim pokušajima su se opirali lokalni stanovnici, i do 1867. godine kada je britanska vlada preuzela direktnu kontrolu nad moreuzkim naseljima od Istočnoindijske kompanije, pokušaji da se uvede rupija konačno su napušteni.

Tibet[uredi | uredi izvor]

Sve do sredine 20. veka, zvanična valuta Tibeta bila je poznata i kao tibetanska rupija.[15]

Denominacije[uredi | uredi izvor]

Originalna srebrna rupija, finoće srebro 0,917, 11,66 grams (179,9 grains; 0,375 troy ounces), podeljena je na 16 ana, 64 pajsa ili 192 paje. To su bile opticajne kovanice Britanske Indije, i sve dok rupija nije decimalizovana, u praksi je imala drugačije ime. Pajs je bila jednak dve dele, tri paje ili šest damarija. Drugi novčići za pola ane (adani, ili dva paja), dve ane (duani), četiri ane (čavani, ili četvrtina rupije) i osam ana (atani, ili pola rupije) bili su u širokoj upotrebi do decimalizacije 1961. (Brojevi ada, do, čar, ata znače polovinu, dva, četiri, osam na hindi i urdu jeziku.[16]) Dva paja su se takođe zvala taka.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Etymology of rupee”. etymonline.com. 20. 9. 2008. Pristupljeno 20. 9. 2008. 
  2. ^ Subodh Kapoor (januar 2002). The Indian encyclopaedia: biographical, historical, religious ..., Volume 6. Cosmo Publications. str. 1599. ISBN 81-7755-257-0. 
  3. '^ Turner, Sir Ralph Lilley (1985) [London: Oxford University Press, 1962–1966.]. „A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages”. Includes three supplements, published 1969–1985. Digital South Asia Library, a project of the Center for Research Libraries and the University of Chicago. Pristupljeno 26. 8. 2010. „rū'pya 10805 rū'pya 'beautiful, bearing a stamp' ; 'silver” 
  4. '^ Turner, Sir Ralph Lilley (1985) [London: Oxford University Press, 1962–1966.]. „A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages”. Includes three supplements, published 1969–1985. Digital South Asia Library, a project of the Center for Research Libraries and the University of Chicago. Pristupljeno 26. 8. 2010. „rūpa 10803 'form, beauty” 
  5. ^ D. R. Bhandarkar (1990). Lectures on Ancient Indian Numismatics. Asian Educational Services. str. 129. ISBN 9788120605497. 
  6. ^ D.C. Sircar (10. 9. 2021). Studies in Indian Coins. Motilal Banarsidass. str. 277. ISBN 9788120829732. 
  7. ^ Rajaram Narayan Saletore. Early Indian Economic History. N.M Tripathi. str. 614. 
  8. ^ Trübner’s Oriental Series DA TANG XIYU JI Great Tang Dynasty Records of the Western World, translated by Samuel Beal TWO VOLUMES Kegan, Paul, Trench, Teubner & Co. London • 1906 [First Edition ‐ London • 1884]
  9. ^ etymonline.com (20. 9. 2008). „Etymology of rupee”. Pristupljeno 20. 9. 2008. 
  10. ^ „Mughal Coinage”. Arhivirano iz originala 2002-10-05. g. „Sher Shah issued a coin of silver which was termed the Rupiya. This weighed 178 grains and was the precursor of the modern rupee. It remained largely unchanged till the early 20th Century” 
  11. ^ Mughal Coinage Arhivirano 16 maj 2008 na sajtu Wayback Machine at RBI Monetary Museum. Retrieved 4 May 2008.
  12. ^ Mohammad Idris (2004). Foreign Trade Under Mughals. Shree Publishers & Distributors. str. 55. 
  13. ^ Mughal Coinage at Reserve Bank of India Monetary Museum. Retrieved 1 December 2019.
  14. ^ a b Richard F. Nyrop (2008). Area Handbook for the Persian Gulf States. Wildside Press. ISBN 978-1-4344-6210-7. „... The Indian rupee was the principal currency until 1959, when it was replaced by a special gulf rupee to halt gold smuggling into India ...” 
  15. ^ Theodore Roosevelt; Kermit Roosevelt (1929). „Trailing the giant panda”. Nature. Scribner. 124 (3138): 944. Bibcode:1929Natur.124R.944.. S2CID 4086078. doi:10.1038/124944b0. „... The currency in general use was what was known at the Tibetan rupee ...” 
  16. ^ See, for example https://www.hindi.co/ginatee/numbers_saNkhyaaENn.html, https://omniglot.com/language/numbers/urdu.htm

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Rupija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рупија&oldid=27676793”