Spomen česma na Paliću

Spomen-česma na Paliću
Spomen-česma na Paliću
Opšte informacije
Mesto	Palić
Opština	Subotica
Država	Srbija
Vreme nastanka	1912.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture
www.heritage-su.org.rs

Spomen-česma na Paliću, izgrađena je 1912. godine, u čast završetka izgradnje objekata na Paliću i Gradske kuće u gradu, po projektu mađarskih arhitekata Marcela Komora i Dežea Jakaba. Česma predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

U Istorijskom arhivu Subotica pronađena su četiri idejna rešenja (sign. I 195/1912). Spomen-česma je izvedena po najskromnijem idejnom rešenju, ali najuspešnije uklopljena u novoformirani ambijent šetališta ispred Velike terase, Muzičkog paviljona do same obale jezera. U ove svrhe grad je obezbedio 3000 kruna, te je kao najpovoljniji izvođač, radove izvela kamenorezačka radionica „Marvanjipar (Márványipar)” iz Subotice. Ponuda je iznosila 2800 kruna. Do realizacije skulpture dečaka sa štitom, nije došlo, saznajemo iz prepiske projektanata sa mađarskim vajarem Žigmondom Štreblom, po želji tadašnjeg gradonačelnika Karolja Biroa.

Izgled česme

Spomen-česma je izvedena od dva bazena, trolisne osnove, spoljašnji zasađen cvećem, i unutrašnji viši, u koji teče voda iz skulptura, soma, divlje patke i liske. Skulpture su izvedene u visokom reljefu i postavljene na centralni monolit, prateći trolisnu osnovu bazena, oslonjeni na kružne polustubove sa floralnim polukapitelima. U međuprostoru su niše sa tekstom o istorijatu Palića. Prvobitno su tu bili stihovi poznatog mađarskog pesnika Dežea Kostolanjija.

U periodu između dva svetska rata, tekst je izmenjen i sada je istovetan na ćiriličnom, latiničnom i mađarskom pismu o istorijatu Palića. Iznad niša su isklesane, kao i skulpture ribe i ptica, u visokom reljefu, glave devojaka sa raspletenim uvojcima, a ceo monolit je opervažen secesijskom ornamentikom. Na sam vrh monolita je postavljena žardinjera zaobljene profilacije kao i bazeni, umesto predviđene skulpture dečaka.

Šezdesetih godina je ova spomen-česma bila izmeštena na lokaciju ispred Ženskog kupatila, a na mesto nje postavljena skulptura „Krila” rad vajarke Ane Bešlić.

Restauracija

Godine 1981. Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica, izvršio premeštanje Spomen-česme na prvobitnu lokaciju, a skulptura „Krila” je postavljena na čelo poluostrva. Tom prilikom je na spomen-česmi izvedena nova vodoinstalacija. Manja oštećenja su restaurirana, a glave ptica su rekonstruisane u veštačkom kamenu sa zatvorenim kljunovima, zbog same prirode materijala. Usled učestalih lomljenja, glave ptica su više puta obnavljane. Temeljna restauracija spomen-česme na Paliću izvršena je 1995. godine. U radionici Zavoda, Vera Gabrić Počuča rekonstruisala je nedostajuće delove, glave ptica, zatim su skulpture odlivene u bronzu.

Opredeljujući se za izmenu materijala, kamena u bronzu kao najadekvatnije rešenje prilagođeno formi visokog reljefa i samih glava ptica, dok je riba sve vreme bila neoštećena. Fragmenti skulptura sa reljefnom podlogom su demontirani, a same skulpture su u autentičnom obliku prevedene u bronzu. Ovoga puta je priroda materijala dozvoljavala da se glave ptica izvedu sa otvorenim kljunovima, kako se vidi na originalnom crtežu Jakaba i Komora. Na samu kamenu pozadinu sa secesijskom ornamentikom su montirane bronzane skulpture sa nevidljivim ankerima, na kojima je zadržana tekstura kamena i prilagođena novom materijalu. Manja oštećenja na glavama devojaka su restaurirana, a kompletna površina česme očišćena od naslaga kamenca, dok je ispravna vodoinstalacija sačuvana, sa izvedenim mlaznicama kroz otvorene kljunove ptica i usta ribe, iz kojih se sliva voda.

Izmena materijala za skulpture je doprinela da se sačuva autentičnost, i da nova likovna i estetska vrednost, a sama spomen-česma bude zaštićena od daljih oštećenja.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Severnobačkom okrugu
• Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica

Spoljašnje veze

• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Lista spomenika