Stara crkva Svetog Đorđa u Prizrenu
| Stara crkva Svetog Đorđa u Prizrenu | |
|---|---|
 Stara crkva Svetog Đorđa u Prizrenu (Runovića crkva) | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Prizren |
| Opština | Opština Prizren |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Crkva |
| Vreme nastanka | 15. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije |
Stara crkva Svetog Đorđa u Prizrenu poznata i kao Runovića crkva jedna je od 33 pravoslavne crkve u ovom gradu i jedna od mnogobrojnih u Eparhiji raško-prizrenske. Ova crkva, koja se nalazi se u dvorištu nove, istoimene Saborne crkve Svetog Đorđa u Prizrenu, izgrađena je u 15. veku, kao zadužbina braće Runović iz Prizrena.[1] Pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
Položaj, stanje zaštite i status[uredi | uredi izvor]
Stara crkva Svetog Đorđa nalazi se u starom delu Prizrena, na trgu „Šadrvan“", tačnije u dvorištu Saborne crkve Svetog Đorđa.
- Stanje zaštite
U periodu 1994-1995 objekat crkve je spolja i iznutra restauriran i konzerviran, a crkvena porta je sređena.[2] Nakon razaranja od strane Albanaca 2004. godine, u periodu od 2005. do 2007. godine izvedene su određene restauratorske intervencije, i tom prilikom je popravljen oštećeni kamen i opeka u zidovima, prozori i vrata su zamenjeni novim, postavljeno je olovo na krovnom pokrivaču, a izvršena je i popravka unutrašnjosti. Zahvaljujući velikom znanju Grčkih konzervatora restaurirane su freske na kojima su postojala teška oštećena iz martovskih nereda 2004. godine. Ceo proces obnove uništenih delova crkve odvijao se pod okriljem Eparhije raško-prizrenske i blagoslovom vladike Teodosija.[3]
- Osnov za upis u registar R. Srbije
Rešenje Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Prištini, br. 956 od 31. 12. 1964. Zakon o zaštiti spomenika kulture (Sl. glasnik NRS br. 51/59).
- Status crkve u databazi kulturnog nasleđa samoproklamovena R. Kosovo U databazu uvedana je pod br
- 02-956/64, kao objekata pod privremenom zaštitom Data e Mbrojtjes: 2011. i Data e Mbrojtjes: 2012.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Crkvu su s kraja 15. veka i početkom 16. veka podigla braća Runovići[5] i posvetili je Svetom Đorđu, na prostoru koji je bio prazan. Okolo, i pored crkve, bilo je staro srpsko pravoslavno groblje sve do 1866. godine. Kasnije su oko crkve otvarani dućani. Kako groblje nije bilo ograđeno sa južne strane, u doba Osmanlijske vladavine od strane pripadnika druge vere često je devastirano i skrnavljeno. Srbi su se obrate Mahmut paši Rotulu, za pomoć, i on im je dozvolio da ograde prostor. Tom prilikom iskorišćena je ova saglasnost da se crkva produži četiri-pet metara sa zapadne strane. U novoizgrađeni prostoru, koji je bio namenjen ženama – „Ženska crkva“, obavljana su i krštavanje novorođene dece. Prostor je rešetkama bio fizički odvojen od „Muške crkve“. Dograđeni nastavak, posle izgradnje nove crkve Svetog Đorđa je porušen.[6]
Kada su poznatoj poznatoj prizrenskoj porodici Koraćevih, čiji članovi nisu primili islam, Osmanilije porodičnu crkvu Svetog Nikole u prizrenskoj Mamzi mahale (Terzi-mahale) pretvorili u džamiju, oni su iz ove crkva u crkvu Svetog Đorđa preneli knjige i druge predmete. Na Triodu crkve Svetog Đorđa Runovića koji je 1941. godine u vreme bombardovanja izgoreo u Narodnoj biblioteci u Beogradu bio je zapis:
| „ | Si Triod ot crkve Korakevića Sv. Nikoli v grade Prizreneu Mamzi-mahale. Pisa pop Cvetko v leto 1592. | ” |
U ovoj crkvi sahraljivani su neki mitropoliti Raško-prizrenske eparhije, viđeniji sveštenici i srpski građani-dobrotvori:
- Mitropolit raško-prizrenski Joanikije (Jaićije) Georgijević, po narodnosti Srbin, koji je umro 26. novembra 1818. godine[7], a sahranjen je ispred oltara.
- Mladen Ugarević, veliki dobrotvor Prizrena, koji je sahranjen januara 1906. godine,
Kada je u Prizren upućen Mitropolit raško-prizrenski Partenije, poreklom sa ostrva Samosa, poznavalac grčkog i turskog jezika, ali ne i srpskog, 1849. godine od Patrijašije u Carigradu, i preuzeo dužnost mitropolita u Raško-prizrenskoj eparhiji od uklonjenog mitropolita Ignjatija, on se krajnje nečovečno poneo prema moštima mitropolita Janićija.
| „ | Kada je mitropolit Partenije saznao da je u ovoj crkvi sahranjen mitropolit Janićije Srbin, naredio je da se nadgrobna ploča izbaci i polomi. Posle šest meseci dođe njegova rodbina iz peći, raskopa ga, prelije mu kosti i opet zakopa. Omfor na njemu pretopi i od srebra napravi crkveni tas (diskos) koji se čuva u crkvi Svetog Đorđa. | ” |
Sima Andrejević Igumanov 1871. godine postavio je novu mermernu ploču na mestu groba mitropolita Janićija. Natpis je napisao Ilija Stavrić, tadašnji rektor Bogoslovije, ali je načinio grešku u datumu smrti – umesto 22. novembra stavio je 18. jul.
U crkvi su s početka 21. veka pronađeni delovi ktitorskog natpisa Dragoslava i Bele Tutić iz 1332. godine sa njihove zadužbine crkve Svetog Nikole, metoha manastira Dečana, koji se nalazi u bivšoj Dečanskoj, sada u ulici Miladina Popovića br. 3.
Sve do 1887. godine, kada je dovršen novi Saborni hram, pod istim imenom, Runovića crkva bila je glavna crkva u gradu Prizrenu i vršila je funkciju katedralnog eparhijskog hrama, pošto su Turci još ranije, sredinom 18. veka, oduzeli od pravoslavnih Srba drevnu katedralnu crkvu Bogorodice Ljeviške i potom je pretvorili u džamiju.[8] Od tog vremena, stara crkva Svetog Đorđa je često služila i kao skrivnica za vredne ikone i knjige iz crkava koje su, pred najezdom Osmanlija ili Albanaca, rušene ili pretvarane u džamije. S kraja 20. veka, u vreme sukoba na Kosovu i Metohiji 1999. godine i NATO bombardovanja SRJ, služila je kao skladište crkvenog materijala.
Kao i većina crkava na Kosovu i Metohiji, crkva je vremenom u više navrata prepravljana.
Arhitektura i freskodekoracija[uredi | uredi izvor]
Po svom obliku i po raspoloživim izvorima, objekat pripada tipu srednjovekovnih porodičnih crkava. Radi se o trobrodnoj crkvi pravougaone osnove, sa apsidom, što je utvrđeno prilikom iskopavanja sprovedenih 1994. godine. Prilikom tih iskopavanja otkriveni su i deo narteksa i groblje oko crkve, kao i grobnice braće Runović.
Unutar objekta se na jugozapadnoj strani nalazi grobnica raško-prizrenskog mitropolita Janićija, koji je umro 1818. godine u Prizrenu.[7] Enterijer crkve freskodekorisan je freskama koje datiraju iz 17. veka.
U ovoj crkvi čuvala se zbirka od 37 kalendarskih, prestonih i celivajućih ikona. Među njima najznačajnije su: Sveta Petka (17. vek), Hrist Pantokrator (druga polovina 18. veka), Sveti Dimitrije (početak 17. veka), Sveti Đorđe (prva polovina 17. veka), Car Konstantin i Carica Jelena (prva polovina 17. veka).
Crkva je, u sadašnjem stanju, jednobrodna građevina, ozidna rečnim kamenom, sa poluobličasti svodom u unutrašnjosti, dok je sa spoljašnje strane crkva prepokrivena krovom na dve vode. Krov je prvobitno bio obložen kamenim pločama, a kasnije tokom restauracije, izvedene u periodu od 1994. do 1995. godine prepokriven je olovnim pločama.
Crkva u koju se ulazi kroz masivna hrastova vrata sa istočne strane ne posedeju pripratu. Svetlost u untrašnjost naosa prodire kroz tri polulučno izvedena nejednaka prozora sa južne strane, dok se sa severne strane crkva oslanja na susedni objakat.
Galerija[uredi | uredi izvor]
- Spoljašnji izgled crkve
-
Severozapadni pogled -
Severoistočni pogled -
Ornament na zidu -
Portal
- Freskodekoracija crkve
-
Severni pogled na naos -
Plafon i istočni zid -
Oltarski prostor -
Naos -
Vaznesenje Hristovo -
Blagovesti, detalj -
Blagovesti, detalj -
Proroci Ilija i Jelisej -
Sv Jovan Damaskin -
Arhijereji -
Ulazak u Jerusalim, detalj
Devastacija crkve 2004.[uredi | uredi izvor]
Albanci su i pored prisustva jedinice KFOR-a marta meseca 2004. godine crkvu zapalili iznutra.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Zirojević 1984, str. 169.
- ^ Petrović 1996, str. 129-131.
- ^ Obnovljen živopis crkve Sv. Đorđa – Runovića u Prizrenu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. август 2017) РТВ КИМ, 16.јануар 2013.
- ^ Crkva Svetog Đorđa – Runovića (Prizren) Архивирано на сајту Wayback Machine (7. mart 2016) Databaza kulturnog nasleđa Kosova
- ^ Jastrebov 1879, str. 69.
- ^ Crkve i manastiri Društvo prijatelja manastira Sveti Arhangeli kod Prizrena
- ^ a b Vuković 1996, str. 234.
- ^ Nenadović 1963, str. 33.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do 20. veka. Beograd: Evro.
- Đokić, Nebojša (2016). „Crkva Svetog Đorđa u Prizrenu do oslobođenja od Turaka” (PDF). Kalenić (1): 26—31.
- Zirojević, Olga (1984). Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine. Beograd: Istorijski institut, Narodna knjiga.
- Ivanić, Ivan (1902). Iz crkvene istorije Srba u Turskoj u XVIII i XIX veku. Beograd-Novi Sad: Društvo Rad.
- Jastrebov, Ivan S. (1879). Podatci za istoriju Srpske crkve. Beograd: Državna štamparija.
- Kostić, Petar (1928). Crkveni život pravoslavnih Srba u Prizrenu i njegovoj okolini u XIX veku. Beograd: Narodna misao.
- Nenadović, Slobodan (1963). Bogorodica Ljeviška: Njen postanak i njeno mesto u arhitekturi Milutinovog vremena. Beograd: Narodna knjiga.
- Petrović, Radomir (1996). „Crkva Svetog Đorđa Runovića u Prizrenu: Istraživački i slikarsko-konzrvatorski radovi 1995. godine”. Glasnik Društva konzervatora Srbije. 20: 129—131.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Crkva Sv. Đorđa i Runovića u Prizrenu — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Crkva Sv. Đorđa i Runovića (Prizren) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. mart 2016)
- Društvo prijatelja manastira Sveti Arhangeli kod Prizrena
Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://www.sanu.ac.rs. Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom. Dokaz o tome se nalazi na OTRS sistemu, a broj tiketa sa konkretnom dozvolom je 2009072410055859.
