Trilobiti
| Trilobiti Vremenski raspon:
| |
|---|---|
| |
| fosil vrste Koneprusia brutoni | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Domen: | Eukaryota |
| Carstvo: | Animalia |
| Tip: | Arthropoda |
| Podtip: | †Trilobitomorpha |
| Klasa: | †Trilobita Walch, 1771 |
| Redovi | |
|
potklasa Librostoma | |
Trilobiti (Trilobita) su izumrli zglavkari koji su živeli u morima i bili veoma brojni u paleozoiku. Najviši stepen razvoja su dostigli u kambrijumu, a u permu su nestali sa planete Zemlje. Smatra se da su živele puzeći po morskom dnu ili plivajući, dok su najsitnije vodile planktinski način života. Veličina im se u proseku kretala od 4-10 cm, ali su se javljali i jako sitni oblici, npr. neke planktonske vrste koje nisu prelazile 0,5 mm, kao i vrste veće od 75 cm. Hranile su se drugim životinjama ili organskim otpacima iz muljevitog morskog dna.
Telesni regioni[uredi | uredi izvor]
Telo im je bilo ovalno, dorzo-ventralno spljošteno i zaštićeno skeletom. Poprečnim i uzdužnim brazadama telo je bilo podeljeno na tri režnja (po čemu su dobili ime):
- glava (cephalon)
- trup (torax)
- repni štit (pigidium).
Celom dužinom tela se uzdizalo uzvišenje od koga su se bočno pružale dve niže-postavljene površine. U glavenom delu se to uzvišenje naziva glabela (glabella), a bočne površine su obrazi (gennae), dok se na trupu zvalo trahis (trachis), a bočne površine su bile pleure.
Glaveni region[uredi | uredi izvor]
Glava se sastojala od akrona i 4 pridodata segmenta koji su na leđnoj strani spojeni i grade zaštitnu, polukružnu ploču nazvanu karapaks. Sa obe strane glabele nalaze se dobro razvijene oči, a na vantralnoj strani se nalaze usta iza nabora u obliku usne koji se naziva labrum.
Bočno od labruma nalaze se:
- dve krupne segmentisane antene koje su homologe antenama 1 rakova i antenama insekata;
- četiri para jednakih, glavenih ekstremiteta koji su slični ekstremitetima ostalih telesnih regiona.
Ekstremiteti su dvograni:
- unutrašnja grana služi za hodanje i izgrađena je od 7 segmenata od kojih poslednji obrazuje kukicu;
- spoljašnja grana je slabije razvijena (broj segmenata koji je grade varira) i nosi škrge u vidu mnogobrojnih filamenata
Trupni region[uredi | uredi izvor]
Trup trilobita se sastojao od različitog broja segmenata, od 2 - 29, koji su bili pokretno zglobljeni što je omogućavalo da se sklupčaju štiteći na taj način osetljivu trbušnu stranu.
Repni štit[uredi | uredi izvor]
Izgrađen je od nekoliko segmenata čiji broj varira i koji se postepeno smanjuju idući ka zadnjem kraju tela. Duž dorzalne (leđne) strane tela ovi segmenti se spajaju gradeći štit.
Unutrašnja građa[uredi | uredi izvor]
Građa unutrašnjih, mekanih delova tela je potpuno nepoznata, ali se smatra da je veoma slična današnjim zglavkarima.
Razviće[uredi | uredi izvor]
Odvija se preko larenih stupnjeva:
Iz oplođenih jaja izleže se sitna, dužine oko 1 mm, planktonska protaspis larva koja se sastojala od akrona i 4 segmenta pokrivena karapaksom. Presvlačenjem od nje se obrazuje meraspis larva koja pored glavenog regiona dobija i pigidijum. Poslednji larveni stadijum, holaspis se presvlači nekoliko puta da bi postigla izgled odrasle jedinke.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ B. S., Lieberman (2002), „Phylogenetic analysis of some basal early Cambrian trilobites, the biogeographic origins of the eutrilobita, and the timing of the Cambrian radiation”, Journal of Paleontology (4 izd.), 76 (4): 692—708, doi:10.1666/0022-3360(2002)076<0692:PAOSBE>2.0.CO;2
- ^ Fortey, Richard (2000), Trilobite!: Eyewitness to Evolution, London: HarperCollins, ISBN 978-0-00-257012-1
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dogelj, V, A: Zoologija beskičmenjaka, Naučna knjiga, Beograd, 1971.
- Krunić, M: Zoologija invertebrata 1, Naučna knjiga, Beograd, 1977.
- Krunić, M: Zoologija invertebrata 2, Naučna knjiga, Beograd
- Mariček, magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1986.
- Matoničkin, I, Habdija, I, Primc - Habdija, B: Beskralješnjaci - bilogija nižih avertebrata, Školska knjiga, Zagreb, 1998.
- Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
- Petrov, I: Sakupljanje, preparovanje i čuvanje insekata u zbirkama, Biološki fakultet, Beograd, 2000.
- Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
- Trilobite! - Richard Fortey. ISBN 9780002570121.
- Riccardo Levi-Setti. Trilobites. University of Chicago Press, 1993.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- BioNet Škola
- A Guide to the Orders of Trilobite by Sam Gon III - an excellent, well-researched site with information covering trilobites from all angles. Includes many line drawings and photographs.
- Earliest combatants in sexual contests revealed from "New Scientist" magazine.
- The Trilobite papers
- Trilo-Eye
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
