Foker C.X
| Foker C.X | ||
|---|---|---|
 Avion Foker C.X sa motorom Rolls-Royce Kestrel VII | ||
| Opšte | ||
| Namena | Izviđački avion | |
| Posada | 2 član | |
| Zemlja porekla |  Holandija
| |
| Proizvođač | Fokker | |
| Prvi let | 19.10.1934. | |
| Početak proizvodnje | 1935. | |
| Dimenzije | ||
| Dužina | 9,20 m | |
| Razmah krila | 12,00 m | |
| Visina | 3,30 m | |
| Površina krila | 31,70 m² | |
| Masa | ||
| Prazan | 1,550 kg | |
| Normalna poletna | 2.990 kg | |
| Pogon | ||
| Motori | 1 | |
| Klipno-elisni motor | 1 x Bristol Pegasus XII ili XXI | |
| Snaga | 636 kW | |
| Performanse | ||
| Maks. brzina na Hopt | 275 km/h | |
| Maks. brzina na H=0 | 335 km/h | |
| Dolet | 900 km | |
| Plafon leta | 8.100 m | |
| Brzina penjanja | 210 m/min | |
| Naoružanje | ||
| Osnovno | 2 x mitraljez od 7,9 mm, | |
| Bombe | 4h100;/ 8h50;/ 16h25;= 400 kg | |
Foker C.X (nem. Fokker C.X) je višenamenski avion napravljen u Holandiji. Avion je prvi put poleteo 1934. godine[1].
Projektovanje i razvoj[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Cilj projektovanja ovog aviona je bio da se zameni već zastareli izviđački avion Foker C.V i da se poveća dolet ovog aviona u odnosu na njegovog prethodnika. Konceptualno se nije mnogo promenilo, bio je to dvokrilac (seskuiplan), mešovite konstrukcije, dvosed, povećanih dimenzija sa većom snagom motora, poboljšanom aerodinamikom o boljim performansama. Predviđeno je da može da ponese veći tovar bombi tako da može da služi i kao laki bombarder[2].
Tehnički opis[uredi | uredi izvor]
Trup mu je eliptičnog poprečnog preseka. Noseća konstrukcija trupa je napravljena od zavarenih čeličnih cevi visoke čvrstoće. Dijagonale za učvršćenje ramova su od čeličnih cevi u predelu od motora do iza drugog kokpita, u nastavku prema repu dijagonale su žičane. Pramac trupa u predelu motora do kabine pilota je ovalan i obložen aluminijumskim limom. Aluminijumskim limom je obložena gornja strana trupa sve do repa aviona. Izvan limene obloge, ceo trup je obložen impregniranim platnom. Pilot je sedeo u kokpitu koji je imao nastrešnicu od pleksiglasa. Preglednost iz pilotske kabine je bila dobra jer se hladnjak nalazio ispod motora. Fiksni mitraljez je bio u haptičkom polju pilota, tako da je mogao intervenisati kad dođe do njegovog zastoja u radu. U drugom kokpitu u kome se nalazi osmatrač nalazi se na obrtnom postolju jedan mitraljez za zaštitu zadnje sfere aviona.
Pogonska grupa ovog aviona čine motor i metalna dvokraka ili trokraka elisa fiksnog koraka. Izbor motora koji su se ugrađivali u ovaj avion je uglavnom bio: tečnošću hlađeni linijski motori V rasporeda cilindara Hispano-Suiza snage od 650 KS, 860 KS i 925 KS; Rolls-Royce Kestrel VII snage od 650 KS; i radijalni vazduhom hlađeni motor Bristol Pegasus XII ili XXI snage od 835 KS. Kod aviona sa tečnošću hlađenim motorom, hladnjak rashladne tečnosti se nalazi ispod trupa aviona.
Krila Avion Foker C.H je dvokrilac. Gornje krilo mu je jednodelno trapeznog oblika, sa polukružnim završetkom i srednje debljine. Konstrukcija krila je drvena sa dve ramenjače. Prednja ramenjača sa napadnom ivicom krila čini torzionu kutiju. Krila su presvučena impregniranim platnom. Na sredini je krilo najdeblje a prema krajevima ta debljina se smanjuje. Gornje krilo je baldahinom povezano sa trupom aviona. Prednja ramenjača se sa četiri podupirača oslanja na trup (po dva sa svake strane trupa) a zadnja ramenjača se sa dva podupirača oslanja na trup (po jedan sa svake strane). Na krajevima, krila su međusobno povezana upornicama u obliku latiničnog slava N. Podupirači i upornice su napravljeni od čeličnih cevi. Krila između sebe imaju zatezače od čeličnih žica koje u letu stvaraju dodatni aerodinamički otpor. Eleroni se nalaze samo na gornjem krilu i zauzimaju više od 1/3 razmaha krila. Konstrukcija je cevasti čelični okvir i čelične cevi kao rebra, obloga je od platna. Upravljanje eleronima je pomoću sajli za upravljanje. Donje krilo je iste konstrukcije kao i gornje, ali ima manji razmah i širinu (seskuiplan). Donja krila su konzolno vezana za trup aviona i za njih su pričvršćeni podvesni nosači bombi. Gornje krilo je bilo pomereno ka kljunu aviona u odnosu na donje.
Repne površine: Kormilo pravca i visine su formirani od cevaste čelične konstrukcije prekrivene tkaninom. Horizontalni stabilizator je odozdo bio oslonjen sa podupiračem na trup aviona a sa gornje strane zatezačem učvršćen za vertikalni stabilizator.
Stajni trap se sastojao od dva glavna nezavisna točka koja su trouglastim viljuškama bili veezani za trup aviona. U prednjem nosaču viljuške se nalazio uljno pneumatski amotizer koji je ublažavao udarna opterećenja pri sletalju aviona. Na repu aviona je bio postavljen samopodesivi točak kao treća oslona tačka aviona.
Naoružanje ovog aviona se sastojalo od: 2 mitraljeza kalibra 7,9 mm. Jedam mitraljez je bio fiksan, sinhronizovan sa elisom jer je pucao kroz obrtno polje elise. Drugi mitraljez je bio postavljen na obrtno postolje u kokpitu posmatrača. Pored streljačkog naoružanja avion je mogao da ponese do 400 kg bombi i to: 4 h 100 kg, ili 8 x 50 kg ili 16 x 25 kg. U tri aviona ovog modela je ugrađen top kalibra 20 mm, koji je pucao kroz vratilo elise (posebna porudžbina)[3].
Verzije[uredi | uredi izvor]
- C.X serija I - Avion sa linijskim motorom napravljen za Holandsko vazduhoplovstvo.
- C.X serija II - četiri komada napravljeno za Finsku sa radijalnim motorom Bristol
- C.X serija III - model sa modifikovanim krilom, proizvodio se po licenci u Finskoj.
- C.X serija IV - 5 aviona sastavljenih u Finskoj od rezervnih delova.
Operativno korišćenje[uredi | uredi izvor]
Proizvodnja aviona Foker C.X je počela 1935. godine i ukupno je napravljeno 79 aviona ovog modela. Od tog broja 39 je proizvedeno u Fokerovoj fabrici u Amsterdamu a 35 je po licenci napravljeno u Finskoj. Od aviona proizvedenih u Fokeru 21 je isporučen Holandskom ratnom vazduhoplovstvu, 14 Holandskoj istočnoj Indiji a 4 Finskoj. Avioni korišćeni u Holandiji su trajali do Nemačke okupacije Holandije 1940. a oni u Holandskoj istočnoj Indiji su korišćeni do 1942. godine tj. do Japanske okupacije Indonezije. Avioni C.X su se najduže koristili u Finskoj sve do 1958. godine kada je rashodovan poslednji avion ovog modela.
Prvo korišćenje C.X u ratnim operacijama bilo je 1937. godine u Španskom građanskom ratu, zatim u Finsko-sovjetskom ratu 1939 i u Drugom svetskom ratu pri napadu Nemačke na Holandiju. Zarobljene avione C.X, Nemci su koristili na Istočnom frontu za noćno bombardovanje i uznemiravanje protivnika.
Sve vreme svog korišćenja C.X je korišćen za strateška izviđanja, namena za koji je i projektovan ali je masovno korišćen kao laki bombarder. U Finskoj je sa uspehom koišćen i kao obrušavajući bombarder a u Holandiji za bombardovanje iz niskog leta[4].
Zemlje koje su koristile avion[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Литература[uredi | uredi izvor]
- Peter Alles-Fernandez: Flugzeuge von A bis Z, Band 2. Bernard & Graefe, Koblenz. 1988. ISBN 3-7637-5905-0. str. 252..
- Taylor, H.A.. Airspeed Aircraft since 1931. Putnam. 1970. London. ISBN 0-370-00110-9.
- Gunston, Bill, An Illustrated guide to Bombers of World War II, Salamander. ISBN 0-86101-069-8.
- Michael John H.Taylor, Jane's encyclopedia of aviation, 2nd Edition, Londra, Studio Editions, 1989, p.405. ISBN 0-517-10316-8.
- David Donald (ed.), The Encyclopedia of World Aircraft, Leicester, UK, Blitz Editions. 1997. ISBN 1-85605-375-X.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- http://www.airwar.ru/enc/spyww2/fokc10.html
- http://www.dutch-aviation.nl/index5/Military/index5-1%20Fokker%20Military%20Aircrafts.html
- http://www.dutch-aviation.nl/index5/Military/index5-1%20C10.html
- https://www.fokker-history.com/en-gb/c-toestellen
- https://www.fokker-history.com/en-gb/c-x
- http://www.waroverholland.nl/index.php?page=fokker-c-x-c-10
- https://kw.jonkerweb.net/index.php?option=com_content&view=article&id=672:fokker-cx-uk&catid=87&lang=en&Itemid=549&showall=1&limitstart=
- https://www.valka.cz/topic/view/70436
- http://www.bhummel.dds.nl/gif/c10.html
