Hesi koridor

Mapa Heki koridora

Heki koridor, takođe poznat kao Gansu koridor, važna je istorijska regija koja se nalazi u modernoj kineskoj provinciji Gansu, pozivajući se na uski deo prohodne i relativno obradive ravnice zapadno od Ordosove petlje reke Huanghe (otuda i naziv Heki, što znači „zapadno od reke“), uz bok između mnogo povišenijih i negostoljubivijih terena Mongolske i Tibetanske visoravni.

Kao deo puta severne svile koji se prostire severozapadno od zapadnog dela Ordosa između Jinčuana i Landžoua, Heki Koridor je bio najvažniji trgovački put u severozapadnoj Kini, koji je povezivao Kinu sa istorijskim Zapadnim regionom za trgovce i vojne upade u srednju Aziju. To je niz oaza duž severnih ivica planine Ćiljen šan i Altin-Taga, sa visokom i pustom tibetanskom visoravni dalje na jugu. Na severu su planine Longšou, Heli i Mazong koje ga odvajaju od sušne pustinje Badajin Đažan, pustinje Gobi i hladnih stepa Mongolske visoravni. Na zapadnom kraju, ruta se deli na tri, idući severno od planine Tjen Šan ili južno sa obe strane Tarimske kotline. Na istočnom kraju, planine oko Lanzoua omogućavaju pristup basenu Longki, koji vodi na istok kroz planinu Long duž doline reke Vej u naseljenu ravnicu Guanžong, a zatim u centralnu ravnicu.

Istorija

Rano širenje useva

Gajena pšenica, poreklom iz Plodnog polumeseca, pojavila se u Kini oko 2800. p. n. e. u Donghuišanu na Heki korirodu. Nekoliko drugih useva je takođe posvedočeno u ovom vremenskom periodu. Ksišanping je još jedno slično mesto u Gansuu. Prema Dodsonu i koautorima (2013), pšenica je ušla preko Heki koridora u severni Gansu oko 3000. p. n. e, iako drugi naučnici datiraju to nešto kasnije. Kinesko proso, pirinač, kao i drugi usevi putovali su suprotnim putem kroz Koridor, a u zapadnu Aziju i Evropu stizali su od petog milenijuma do drugog milenijuma pre nove ere. Već u prvom milenijumu pre nove ere, svilena roba se počela pojavljivati u Sibiru, prelazeći severni krak Puta svile, uključujući segment Heki koridora.

Dinastija Ćin

Na kraju dinastije Ćin ( 221-206. p. n. e.), Juezi je savladao prethodne naseljenike, Vusun i Kiang, okupirajući zapadni Heki koridor. Kasnije su novopodignute vojske Sjungnua pod vodstvom Modua Čaniua pobedile i proterale Juezija i uspostavile dominantno carstvo konfederacije tokom prepirke Ču-Han i rane dinastije Han.

Dinastija Han

Tokom vladavine cara Vena iz Hana, Moduov sin Laošang Čanu ponovo je pobedio Juezija 162. p. n. e., Prisiljavajući zapadni egzodus većine preživelih Juezija (kasnije poznat kao Veliki Juezi) u Centralnu Aziju, dok je mali deo stanovništva Juezija koji nije migrirao (poznat kao Mali Juezi) bio primoran da se meša među narodom Kiang i postane podanik dostojnog princa desnice Ksiongnua. U ovom trenutku, Heki koridor je bio pod potpunom kontrolom Ksiongnua, uglavnom pod okupacijom dva plemena Hunie i Ksiutu.

138. p. n. e., Car Vu postavio je Zang Kiana za ambasadora u zapadnim regionima u pokušaju da stupi u kontakt sa Velikim Juezijem. Kangnu je izaslanika Zang Kiana presreo dok je putovao Heki koridorom, da bi onda deset godina bio u zatočeništvu, dok konačno nije pobegao i nastavio misiju dalje na zapad. Na kraju je stigao na teritoriju Juezija, ali nije uspeo da ubedi vođe Juezija da se udruže protiv Ksiongnua. Na povratku ga je još jednom zarobio Ksiongnu dok je prelazio Heki koridor, ali je ponovo uspeo da pobegne dve godine kasnije. On se na kraju vratio u Čangan u 125. godine p. n. e., i doneo neprocenjive detaljne informacije o raznim carstvima srednje Azije, kao što su Daiuan, Dakia i Kangju, kao i druge dalje zemalja kao što su Partsko carstvo, Seleukidsko carstvo, Hindustan i Vusun. Tokom rata Han-Ksiongnu, hanski general Huo Kubing izbacio je Sjungnu iz Heki koridora i čak ih odvezao iz Lop Nura kada se kralj Hune predao Huo Kubingu 121. p. n. e. Carstvo Han steklo je novu teritoriju sa trgovinskim pristupom zapadnim regionima, a takođe je odseklo Ksiongnu od njihovih Kiang saveznika.

Geografija i klima

Heki koridor je dugačak, uski prolaz koji se proteže na nekih 1.000 km (620 mi) od strmog obronka Vušaolina u blizini modernog grada Landžou do Jade Gate na granici Gansu i Sinkjang. Duž staze ima mnogo plodnih oaza koje zalivaju reke koje teku iz planine Ćiljen šan, kao što su reke Šiang, Jingčuan, Ejin (Heihe) i Šule.

Zapanjujuće negostoljubivo okruženje okružuje ovaj lanac oaza: snežno pokrivene planine Ćiljen šan (takozvane „južne planine“ ili „Nanšan“) na jugu; planinsko područje Beišan („severne planine“), visoravan Alašan i ogromno prostranstvo pustinje Gobi na severu. Geološki, Heki koridor pripada sistemu kenozojskog forelandskog basena na severoistočnoj margini Tibetanske visoravni.

Drevna staza je prolazila kroz Haidong, Sining i okolna Juian jezera, i prostirala se na površini od oko 215.000 km² (83.000 sq mi). Bilo je to područje gde su planinski i pustinjski saobraćaj se ograničavali na usku stazu, gde su relativno mala utvrđenja mogla da kontrolišu prolazni saobraćaj.

Uz Heki koridor postoji nekoliko većih gradova. U zapadnoj Gansu provinciji je Dunhuang (Šazu), zatim Jumen, onda Điajuguan, onda Điukvan ( Sudžou), a zatim Džangje ( Gandžou) u samom centru, a zatim Jinčang, onda Vuvej ( Liangzu) i na kraju Landžou na jugoistoku. U prošlosti je Dunhuang bio deo područja poznatog kao Zapadni regioni. Južno od provincije Gansu, u sredini, malo iznad provincijske granice, nalazi se grad Sining, glavni grad provincije Ćinghaj. Ksining je nekada bio glavno komercijalno središte Heki koridora.

Jiajuguan čuva zapadni ulaz u Kinu. Nalazi se u prevoju Jiajiguan na najužoj tački Heki koridora, nekih 6 km (3,7 mi) jugozapadno od grada Jiajuguan. Utvrda Jiajuguana je prvo utvrđenje Kineskog zida na zapadu.