Arheološki lokalitet Marin Do

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Arheološki lokalitet Marin Do
MestoBeočin Srbija
Sagrađen1. vek - 4. vek
GraditeljRimljani
Tip strukturepalata

Arheološki lokalitet Marin Do je višeslojni lokalitet u selu Rakovac kod Beočina, na bregu iznad desne obale dumbovačkog potoka, na samom izlazu iz njegove doline, na kome su konstatovani ostaci ranorimskog naselja – vikus i ostaci kasnoantičke vile rustike sa spekulumom ili kulom stražarom. dimenzija 7,5 h 7,5 m.[1]

Spekulum se datuje u 4 vek i istovremen je sa kompleksom vile rustike koja se nalazi u dolini dumbovačkog potoka na padinama Fruške gore.

Ranorimsko naselje – vila rustika sa spekulom[uredi | uredi izvor]

Donja Panonija
Arheološki lokalitet Marin Do se nalazi u dolini Dumbovačkog potoka

Oblast Bačke, koja se prostire severno od Srema, omeđena je rekom Dunav na zapadu i jugu, Tisom na istoku. U antičkom periodu Dunav je predstavljao kako granicu provicije Donja Panonija, odnosno Druga Panonija, tako i granicu Rimskog carstva prema oblastima koje su naseljavala varvarska plemena.[2]

Desna obala Dunava i uski pojas na levoj obali bile su obezbeđene nizom utvrđenja i osmatračnica, a u vreme Dioklecijanove vladavine, uz rekonstrukciju starih utvrđenja na desnoj obali, podižu se i utvrđenja na levoj obali Dunava.[3]

U zaleđu limesa, na prostoru južno od Dunava, podizana su poljoprivredna imanja koja su pružala ekonomsku potporu. Ravničarska oblast severno od Dunava (Barbaricum, kako su ga Rimljani zvali) nije bila pod potpunom rimskom upravom, već je bila naseljena nomadskim varvarskim plemenima , (koja su svojim čestim upadima ugrožavala graničnu oblast, vremenom i unutrašnjost provincije.

Pljačke i uništavanja koja su pratila upade varvarskih plemena, uticale su na način gradnje vila rustika u zaleđu granice. Imanja su bila ograđena masivnim zidovima, a u okviru imanja podizane su i kule osmatračnice.

U ovoj oblasti delimično je istražena jedna vila rustika koja se nalazila na padinama Fruške gore, između kastruma Bononia (Banoštor) i Cusum (Petrovaradin).[4] Ova vila rustika ukazuje na jasnu podelu imanja na pars rustica i pars urbana.[5] Objekti nisu gravitirali oko rezidencijalne građevine, već je raspored bio uslovljen konfiguracijom terena, na šta ukazuju arheološka istraživanja lokalitete Marin Do. U neposrednoj blizini vile rustike nalazila se kula stražara podignuta na padini brega odakle je bio otvoren vidik ka obali Dunava. Položaj kule omogućavao je dobar pregled doline, blagovremeno reagovanje u slučaju opasnosti i pružao je zaštitu i ulazu u vilu. Ovakve kule uobičajene su u periodu kasne antike duž Limesa, izdvojene ili u sklopu vila i služile su za zaštitu granične linije i stanovnika vila.[6] [7]

Arheološki ostaci kasnoantičke vile rustike sa spekulom[uredi | uredi izvor]

Arheološki lokalitet Marin Do se nalazi u dolini Dumbovačkog potoka, vodenog tok na Fruškoj gori, na desnoj dolinskoj strani sliva Dunava, u opštini Beočin. Severna i južna granica lokalitete sa ostacima nekadašnjih vila poklapale su se sa naseljem iz 1. veka.[8]

Pozicija na kojoj je spekulum (kula stražara) nalazi omogućavala je njegovoj posadi kontrolu nad dolinom dumbovačkog potoka na jugu ali i, što je važnije, kontrolu nad trasom limeskog puta koji je išao bliže obali Dunava, severno od spekuluma.

Položaj vile govori o njenom značaju u snabdevanju vojske poljoprivrednim, moguće i zanatskim proizvodima. Prirodni uslovi više su pogodovali stočarstvu pa i vinogradarstvu, ali i proizvodnja žitarica.[9] Ostaci životinjskih kostiju u Dumbovu – lokalitetu u Fruškoj gori iz rimskog carskog perioda.[10]

Istraživanja starijeg horizonta govore u prilog pretpostavci da je stočarstvo činilo okosnicu proizvodnje...na šta ukazuje...analize faunističkog materijala koja je pokazale da su kosti domaćih životinja preovladavale u odnosu na kosti divljih životinja, što ukazuje na veći značaj uzgoja životinja od lova i ribolova.[9]

Zaštita[uredi | uredi izvor]

Lokalitet Marin Do je od 1967. godine proglašen za zaštićeno kulturno dobro (zavedeno pod oznakom AN 142). Dok su ostaci spekule 1964. godine stavljena pod zaštitu Zakona (zavedeno pod oznakom AN 111).[8]

Arheološka istraživanja[uredi | uredi izvor]

Prva arheološka istraživanja koja su sprovedene 1963. godine, rezultovala su saznanjem da u dolini Dumbovačkog potoka i u profilima potoka postoje ostaci zidova, a na istočnom bregu ostataci spekule (kule stražare) iz rimskog perioda.

Zaštitna arheološka iskopavanja započeta su tek 1972. godine, paralelno sa izgradnjom pogona Beočinske fabrike cementa, i trajala su do 1976. godine. Tokom ovih iskopavanja utvrđena su dva stambena horizonta:

Na bregu - stariji horizont sa ostacima vikusa iz 1. i s početka 2. veka;

U dolini Dumbovačkog potoka - mlađi horizont sa ostacima vile rustike sa kulom stražarom (lat. specula) iz 4. veka, koja se nalazila na padini brega sa kojeg je mogla da se posmatra obala Dunava i štiti ulaz u vilu.[11]

Delimično su istražene tri građevine, odnosno dva građevinska kompleksa:

  • kompleks građevina 1 - na severu
  • kompleks građevine 2 i 3 - na oko 120 m južnije kompleksa građevine 1.

Građevina jedan[uredi | uredi izvor]

Građevina označena brojem jedan (delimično istražena), u osnovi je dimenzija 20 h 13,5 , sa dužom stranom orijentisana je pravcem sever-jug.

Iskopavanjima su otkrivena dva obimna zida i koridor:

Severni zid tri — sa dva spoljašnja pilastra dimenzija je 0,6 h 0,6 m.
Južni zid četiri
Koridor — koji je spajao severni i južni zid u dužinu od 20 m, širine od 1,6 m.On je sa zapadne i istočne strane bio omeđen delimično očuvanim zidovima 1 i 2. Na osnovu način gradnje poda koridora može se pretpostaviti da koridor nije bio pokriven i da je služio kao svetlarnik ili dvorišni prolaz. Koridor je sa zapadne i istočne strane bio omeđen delimično očuvanim zidovima 1 i 2 , debljine 50 sm, odnosno 45-48 sm

Zidovi građevine 1 zidani su u nepravilnom slogu, od neobrađenog lomljenog kamena i oblutaka vezanih negašenim krečnim malterom sa sitnim šljunkom i istucanom opekom, bez naglašene temeljne stope. Pod očuvan u vidu fragmenata građen je od malternog premaza debljine 10 sm, 438 a pod koridora građen je od kamenih oblutaka zalivenih u malterskom premazu od negašenog kreča i istucane opeke debljine 23 sm, postavljenih na sloj nabijene zemlje.

Građevina dva[uredi | uredi izvor]

Neposredno uz levu obalu Dumbovačkog potoka nalaze se ostaci građevine označeni brojem dva, koja je vremenom pod dejstvom erozijr potoka znatno oštećena.

Građevina je podignuta na ostacima kolibe iz 1. veka, površine 20,75 m. Orijentisana je u pravcu sever-jug i 7,5 m u pravcu istok-zapad. Na južnom delu, u profilu potoka, nalazila su se dva zida koja su verovatno zatvarala jugoistočni ugao građevine.

Istočni zid dva koji se u dužini od 20,75 m pružao pravcem sever-jug, podignut je na podu od naboja kolibe vikusa.

Na zapadnom licu zida nalazio se pilastar dimenzija 0,6 h 0,15 m. Zid je na severnom kraju bio oštećen, a na južnom vezan sa zidom jedan koji se pružao u pravcu istok-zapad i sa njim formirao jugoistočni ugao građevine. Deo zida iznad temeljne stope očuvan je u visini od 0,5 m. U zidu jedan konstatovan je prolaz, koji je sekundarno zazidan.

Zid dva građen je od neobrađenog, kamena forme tesanika ili oblutaka, široko fugovan tankim slojem finog, žućkastog maltera debljine 2 sm. U malteru su dvostruko urezane horizontalne, vertikalne i kose linije, koje prate formu kamena.

Temelj je, koji je iznad temeljne stope visok 0,45 m, građen je od krupnijih oblutaka zalivenih malterom. U donjem delu, do visine 0,58 m, zidan je od manjih oblutaka složenih u redove, bez veziva.

Sa obe strane zida 2, u širini 1,5 m nalazili su se ostaci urušene krovne konstrukcije od tegula i imbreksa, kao i ostaci gvozdenih ekseri i ostaci gorelih greda i dasaka.

Ispod šuta konstatovan je nivo poda. Uz istočno lice zida nađena su in situ tri pločasta kamena, uz zapadni sokl ploča od kamena dimenzija 0,58 h 0,85 m, a severnije kompaktna podloga od sitnih oblutaka i lomljene opeke. U sekundarnom položaju otkriveni su fragmenti malternog poda od žućkastobeličastog maltera i sitnog šljunka, debljine 10 sm.

Građevina tri[uredi | uredi izvor]

Tokom arheoloških istraživanja otkriven je severni deo građevine tri, pozicionirane zapadno od građevine dva, razmeštene na površini 15,7 h 3,5 m,

Fasadni zid dva i pregradni zid jedan iste su strukture kao i zidovi građevine dva. Na spoljnjoj strani i uglovima nalazili su se pilastri dimenzija 0,6 h 0,4 m. Šut od krovnih tegula i imbreksa nađen je sa obe strane zida dva, ali je kompaktniji u unutrašnjosti građevine.

Unutar građevine, u profilima, uočeni su suspenzura poda od negašenog kreča, istucane opeke i šljunka debljine 8-12 sm i zidne opeke.

Na obimnom zidu dva najverovatnije se nalazio prozor, na šta ukazuje velika količina fragmenata ravnog stakla nađena u nivou poda između zidova jedan i dva, u sloju gareži.

Na površini između građevine jedna i građevina dva i tri otkriveni su tragovi pobodenog kolja što ukazuje na ograđivanje određenog prostora.

Redak pokretni materijal, kao što su tegule mamate koje su ukazivale na vertikalno zagrevanje i fragmenti zidnog maltera sa tragovima boje, naveli su istraživače na pretpostavku da se ovde nalazila reprezentativna građevina.441

Namena

Pokretni materijal pronađen iskopavanjem građevine tri ukazuje na njen ekonomski karakter.

Gvozdene alatke za ručnu obradu zemlje, drvodeljski alat, sekire, gvozdena zgura i gvozdeni nakovanj...uz pretpostavku da se ovde nalazila i kovačnica koja je služila za izradu i opravku poljoprivrednih alatki za potrebe imanja...a tragovi kolja otkriveni na površini između građevine jedan i građevina dva i tri mogu ukazati na ograđen prostor ili za životinje ili prostor na kome su se nalazile bašte.179-180

Spekula[uredi | uredi izvor]

Spekula ili kula-stražara dimenzija 7,5 h 7,5 m nalazila se na nižem platou istočnog brega. Ovakve kule uobičajene su u periodu kasne antike duž Limesa, izdvojene ili u sklopu vila i služile su za zaštitu granične linije i stanovnika vila.

Od spekula očuvana je samo polovina kvadratne osnove. Zidovi su vidljivi u temeljnoj zoni, sem u istočnom delu, gde je očuvan jedan red opeka.

Zid kule građen je od opeka koje su formirale oba lica, dok je međuprostor širine oko 20 sm ispunjen masom od lomljenog kamena, opeke i maltera. Debljina spojnica između opeka dimenzija 0,36-0,4 h 0,26-0,29 h 0,04-0,065 sm, iznosila je 4 do 6 sm.

Temelj je građen od lomljenog kamena različite veličine i krupnijeg rečnog oblutka vezanih krečnim malterom sa peskom i sitnim šljunkom. Na spoljnim ivicama vidljiv je sokl, koji zbog nepravilno zidanog temelja varira od 2 do 11 sm. Debljina temelja severnog zida iznosila je 94 sm, istočnog od 94 do 100 sm, a južnog 85 sm.

Pokretni materijalni ostaci[uredi | uredi izvor]

Na prostoru sve tri građevine nađeni su brojni pokretni nalazi:

  • Brojni fragmenti rimske provincijske keramike.442
  • Brojne gvozdene alatke, lukovičaste i prstenaste fibule, bronzani okovi za pojasnu garnituru oblika amfore i srca, bronzana trakasta narukvica, bronzana oplata sa tragovima pozlate sa scenom podunavskih konjanika, verovatno za drvenu kutiju.443
  • Veći broj klinova, klampfi, reza, ključeva za drvene i gvozdene brave.444
  • Brojni alati i proizvodi kovačnice - gvozdene alatke: sekira, ašov, čekić, dleta, turpije i gvozdena zgura.[a]
  • Sačuvani drvodeljski alat: dleta i turpije, gvozdeni nakovanj.[b]
  • Velika količina fragmenata ravnog stakla, najverovatnije prozorskog.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Može se pretpostaviti da se u okviru kompleksa nalazila i kovačnica koja je služila za izradu i opravku poljoprivrednih alatki za potrebe imanja.
  2. ^ Korišćeni su za obradu drveta kojeg je bilo u izobilju na ovom području.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Brukner 1972 O. Brukner, Marin Do, Dumbovo – rimsko naselje, AP 14: 68-71.
  2. ^ Mócsy, András (2014) [1974]. Pannonia and Upper Moesia: A History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire. New York: Routledge. 
  3. ^ Antonija S. Ropkić Đorđević Kasnoantičke vile rustike u Srbiji, doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Beograd, 2016.
  4. ^ Olga Brukner u: Vicus i villa rustica u pograničnoj zoni limesa između Cusum-a i Bononia-e, Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine VII, Novi Sad 1976, 19-43
  5. ^ Antonija S. Ropkić Đorđević Kasnoantičke vile rustike u Srbiji, doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Beograd, 2016. 173-174
  6. ^ Antonija S. Ropkić Đorđević Kasnoantičke vile rustike u Srbiji, doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Beograd, 2016. 174
  7. ^ Olga Brukner u: Vicus i villa rustica u pograničnoj zoni limesa između Cusum-a i Bononia-e, Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine VII, Novi Sad 1976, 23 19-43
  8. ^ a b Antonija S. Ropkić Đorđević Kasnoantičke vile rustike u Srbiji, doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Beograd, 2016. 174-175
  9. ^ a b Brukner 1974 O. Brukner, Dumbovo, Beočin – rimsko naselje, AP 16: 90-91
  10. ^ GZPSKV VI-VII. Novi Sad: 49-51
  11. ^ O. Brukner 1976 Vicus i Vila Rustica u pograničnoj zoni između Cusuma i Bononia-e, Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine 6/7, Novi Sad, 19.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Археолошки_локалитет_Марин_До&oldid=26814095”