Bacačke sprave

Bacačke sprave

Bacačke sprave su posebne naprave koje su služile za izbacivanje projektila prije pronalaska vatrenog oružja. Umjesto baruta koristile su kao pogon elastičnost drveta, čelika, povezana s napinjanjem pomoću uvijenih konopaca ili životinjskih žila, ili centrifugalna sila.

Namjena je bila raznolika, za rušenje zidova utvrđenja, izazivanje požara, uništavanje žive sile, brodova, i tako dalje. Neke sprave su korištene i u otvorenim bitkama, ili montirane na brodovima, dok su druge bile podesnije za opsade gradova.

Antička Grčka

Porijeklo nije sasvim jasno, ali neke se pominju već u 7. vijeku p. n. e. u Vaviloniji. U Peloponeskom ratu (431—404. p. n. e.) Grci koriste bacačke sprave koje koriste snagu uvrnutih konopaca (torzija). Grci imaju katapulte (položena putanja projektila, bacaju koplja, strele) i petrobole (litobole) (ubacna putanja, bacaju kamenje). Konstrukcija je slična, imaju dvije ručice jednim krajem uvrnute u snop kose ili grive, dok su drugi krajevi ručica međusobno povezani konopcem. Povlačenjem konopca zapinje se sistem, i onda se postavlja projektil. Otpuštanje konopca dovodi do prenosa torzione sile na projektil, koji leti i do 400–500 m daleko.

Polibije tvrdi da Filip II Makedonski ima pri opsadi Tebe 338. p. n. e. 150 katapulta i 25 balista.

Rimsko carstvo

Bacačke sprave

U Rimljana petrobol se zove balista, a katapult je podešen i za bacanje kamenja. Zapaljivi projektil je bilo koplje s vrhom namotanim u kužinu i zapaljivu smjesu. U 3. vijeku pojavljuje se onager sa samo jednim konopcem, većeg dometa i nosivosti do 600 kg, koji potiskuje ostale sprave. Mala balista se naziva skorpion.

Srednji vijek

Propašću Rimskog carstva u zapadnoj Evropi, bacačke sprave nestaju iz upotrebe sve do krstaških ratova. Tada dolazi do naglog razvoja bacačkih sprava pod raznim imenima u raznim jezicima. Tako je (grčki) katapult nazivan tarant, tarantel, torterela, rimski mangono, a onager se zove brikola, mange, mangonel.

Poslije početka krstaških ratova se pojavljuju i barobalističke b., koje rade na principu protivtega koji pri padu pokreće polugu koja izbacuje projektil. Poluga je bila na horizontalnoj osovini, i na kraćem kraju poluge je montiran uteg, težine i do 10 tona. Duži kraj poluge ima ležište za projektil. Baca se kamenje, olovni i gvozdeni projektili, neki punjeni zapaljivim materijama i kasnije barutom, balvani s klinovima, čak i leševi. Najteže sprave su bacale teret i preko jedne tone težine na daljinu od 120–500 m.

Barobalističke bacaćke sšrave se dijele na tri vrste po protivtegu: tribok (fra. trebuchet) sa krutim protivtegom, bifa, bufa, blida sa tegom koji se obrće oko horizontalne osovine pri kraju poluge, i frondibola, tripancijum - kombinacije prethodne dvije vrste.

Srpske zemlje

Humski knez Miroslav Zavidović je koristi bacačke sprave pri napadu na Dubrovnik 1185. Srpski despot Stefan Lazarević 1420. dobija na poklon iz Dubrovnika konopce za baliste.

Literatura

• Vojna enciklopedija, Beograd, 1970, knjiga prva, strane 424-426.