Pređi na sadržaj

Banja Direklija (Banja Luka)

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Banja Direklija u Banja Luci
Opšte informacije
MestoBanja Luka
Entitet Republika Srpska
Država Bosna i Hercegovina
Koordinate44° 46′ 20″ S; 17° 11′ 27″ I / 44.77215° S; 17.19091° I / 44.77215; 17.19091
Banja Direklija na karti Bosne i Hercegovine
Banja Direklija
Banja Direklija
Banja Direklija na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenikaNacionalni spomenik
Tip kulturnog dobraZaštićeno istorijsko područje

Banja Direklija jedan je od objekata u Graditeljskoj celini - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci, danas Mesna zajednica Srpske Toplice, proglašena za nacionalnim spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.[1] Nastala je uz izvore termalne vode (prosečne temperature iznose od 33° do 36 °C), usečena u steni, a sam prostor u kom se nalazi banja najsličniji je manjoj pećini.

Naziv[uredi | uredi izvor]

Banja Direklija je ovaj naziv dobila po dva kamena direka ili stubova, koji su nekad stajali kao dovratnici na ulazu u banju. Postoji podatak da su kao stubovi koji su podupirali ulaz bili upotrebljeni rimski miljokazi, od kojih se jedan od miljokaza danas nalazi u tvrđavi Kastel, a da je drugi razbijen.

Zaštita[uredi | uredi izvor]

Odlukom Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 25. do 31. januara 2005. godine Banja Direklija je kao deo Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka, proglasila za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Banja Direklija se u okviru kompleks banja u Gornjem Šeheru koji nalazi u mahali Ilidža na desnoj obali Vrbasa, koji u ovom delu gubi osobine planinske i poprima osobine ravničarske reke, nalazi se u prostornom obuhvatu definisanom sledećim granicama:[2]

  • sa severozapadne strane je ograničen koritom rijeke Vrbas dužine oko 200 metra nizvodno od novog gvozdenog mosta, te granicom Ulice Od Zmijanja Rajka (raniji naziv: Ulica braće Alagić) u dužini oko 100 m jugozapadno od mosta;
  • jugozapadnom granicom k.č. broj 662, k.o. Banja Luka III-8 (parcela na kojoj se nalazi Banjsko-rekreacioni centar “Šeher”);
  • na jugoistočnoj stran prirodnom granicom prelaska obronaka Šehitluka u ravničarski deo, sa obroncima Banj brda (stari naziv Šehetluci), obrasli hrastom, grabom i crnim borom.
  • na severoistočnoj strani k.č. broj 700, k.o. Banja Luka III-8 (Hadži-Isakovića kućom).

Do banje se dolazi stazom koja se padinom korita Vrbasa spušta desno od Ulice Od Zmijanja Rajka (stari naziv: Braće Alagić) do same rečne obale. Strmi pad staze je savladan stepenicama čija su gazišta kamenovi ukopani u tlo. Njima se spušta neposredno uz samu reku Vrbas do banje Direklije slične manjoj pećini.[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Novčić Numerijanov antonijan - Numerianus antoninianus
U Gornjem Šeheru, danas Srpske Toplice otkriveno je oko 600 komada rimskih bakrenih novčića koji se povezuju sa korišćenjem termalnih voda

Antika[uredi | uredi izvor]

Zbog povoljnih privrednih i geografskih uslova koji su postojali na širem prostoru današnje Banja Luke Rimljani su, uz glavni rimski drum Salona - Servitium, izgradili nekoliko poznatih rimskih naselja u kojima su bile putne stanice (lat. mansiones, mutationes):[2]

  • Lamatis (Krupa na Vrbasu),
  • Castra (Banja Luka),
  • Ad Ladios (Trn, naselje 9 km udaljeno od Banja Luke),
  • Ad Fines (Laktaši).

Postojanje ovih rimskih naselja utvrđeno je samdesetih godina 20. veka, prilikom radova na izgradnji Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher, danas Srpske Toplice kada je otkriveno oko 600 komada rimskih bakrenih novčića koji se povezuju sa korišćenjem termalnih voda i ukazuju na običaj stipem iacere (rimski običaj bacanja novčića u izvore vode u slavu božanstva ili zdravlja imperatora). Otkriće novčića iz perioda Rimske republike i Rimskog carstva (lat. Numerijanov antonijan-Numerianus antoninianus), ukazuje na pretpostavku da je na ovom prostoru rimski novac bio u opticaju već u drugom veku stare ere, kao i da je ostao u opticaju sve do Valentinijana Prvog (365. godine).[2]

Osmanski period[uredi | uredi izvor]

Sofi Mehmed-pašinih zadužbina na desnoj obali Vrbasa, sa Sofi Mehmed-pašinom mahalom bili su veliki podstrek urbanističkom razvoju Donjeg Šehera

Područje sa sumpornim vrelima pominje se 1554. godine u Sofi Mehmed-pašinoj vakufnami pod nazivom Ilidža, a zatim u popisu mahala 1604. godine u kom se pominje džamija-Ilidžanska, čiji se osnivač Mahmud Čelebi. Na tom mestu razvila se istoimena mahala sa džamijom, a znatno kasnije i mekteb. Izgradnja Sofi Mehmed-pašinih zadužbina na desnoj obali Vrbasa, kao i izgradnja mosta koji je povezao, ranije izgrađenu, Hunkarija (Carevu) čaršiju na levoj obali Vrbasa sa Sofi Mehmed-pašinom mahalom bili su veliki podstrek urbanističkom razvoju Donjeg Šehera. Nizvodno, niz Vrbas, formirane su mahale:[1]

Jedan od objekata iznad reke Vrbas u Gornjem Šeheru
  • Osman-šahova,
  • Kalendarija (Šinikova),
  • Sitarska mahala i mahala Tabaci (iz koje, kasnije, nastaju dve mahale: Gornji i Donji Tabaci),
  • Mahala Ilidža, uzvodno uz Vrbas
  • Careva mahala,
  • Hadžibegzade mahala, na Grabu,
  • Džaferagina mahala, na Grabu.

Između Vrbasa i brda Šehitluka, na lokalitetu Ilidža, razvija se istoimena mahala koja dobija naziv prema lekovitim termalnim izvorima(7) između kojih je išao potok tople vode, spuštajući se u Vrbas.[2]

Najstariji objekti mahale Ilidža koji su bili izgrađeni imali su natkriveni bazen-hauz. Svi hauzi su bili međusobno spojeni potokom tople vode na kome su bili drveni mostići, a uz samu obalu, i dva manja zidana mlina.[4]

Termalna vrela koja se nalaze na na 11 lokacija celom potezu mahale Ilidža, a koja su se koristila, ili se koriste, kao tople kupke, su:[1]

  1. Ebin hauz,
  2. Maslin hauz (ili Gušića banja),
  3. Hekerin hauz u bašti Bisere Šeranić,
  4. Hauz uz kuću Bisere Šeranić,
  5. Demirovića banja,
  6. Osmančevića banja,
  7. Bazenčić uz kuću Zeire Šeranić,
  8. Žbana,
  9. Banja Direklija,
  10. Šugavica,
  11. Kraljičina Ilidža.

U blizi ušća potoka u Vrbas, bila su dva manja zidana mlina,[4] koja su mogla da rade i za vreme velikih zima. Jedan mlin je bio svojina Muhameda Šeranića, a drugi se zvao Manserov. Nabujale vode Vrbasa su nekoliko puta uništavale i odnosile mlinove, stupe, tabačke naprave i mostove(9) izgrađene na reci Vrbas, a navedeni mlinovi stradali u poplavi koja se dogodila u periodu između 1903. godine i Prvog svetskog rata.[1]

Period Austrougarske vladavine[uredi | uredi izvor]

Za vreme austrougarske vladavine mahala Ilidža nije doživela neke veće promene. Na mestu na kome je Vrbas najuži, nakon 1880. godine, sagrađeni su:[2]

  • most čelične rešetkaste konstrukcije,[a]
  • vojno kupatilo Žbana
  • nekoliko objekata u austrijskom provincijskom stilu: kuće Gušića, Hadžialića, Lihovića i Bisere Šeranić,
  • nekoliko zanatskih i trgovačkih radnji (kafana Aleksandera Goldbahera, kafana Karla Goldbahera u kući „Hladari” pored mosta na Vrbasu, Bajagilovića dućan u Hadžialića kući, Menserova kafana „Zemaljska kugla”, obućarska radnja Mustafe Trokića) koje su kasnije zatvorene ili su objekti u kojima su se nalazile porušeni u kasnijem periodu.

Minber (stanovnici Banje Luke su je nazivali „mala munarica” ili „akšamlija” ) i mihrab musale su srušeni 1935. godine.

Ilidžanska džamija je srušena 1948. godine. Imala je drvenu munaru i ulazni trem sa sofama i bila pokrivena krovom na četiri vode.

U pisanim izvorima se navodi da su...

...prilikom arheoloških iskopavanja 1983. otkriveni temelji džamije građeni u tri reda kamena, kao šuplji zid (Fototeka i planoteka Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka.[5]

Ova iskopavanja se dovode u vezu sa izgradnjom Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher.[b]

Druga polovina 20. veka[uredi | uredi izvor]

Godine 1989. na prostoru mahala izgrađena je Ulica braće Alagić (današnji naziv ulice: Od Zmijanja Rajka), kojom se podiže nivo terena, pokriva potok i ruše mostići.[1]

Opis dobra[uredi | uredi izvor]

Neposredno uz samu reku Vrbas banja Direklija usečena je u stensku masu, a sam prostor u kom se nalazi banja najsličniji je manjoj pećini.[3]

Ispred pećine i levo od nje, nalazi se manji pretprostor, širine oko 2,80 metara, u čijem parteru se nekada nalazila kamena klupa za odmor korisnika banje od koje su se danas zadržali samo kameni postamenti.[6]

Sam prostor pećine u kojoj se nalazila banja dubok je oko 230 cm i visok 190 do 215 cm. Taj prostor je bio zazidan spoljnim zidom širine oko 180 cm i visine oko 225 cm, u kome su bila gvozdena vrata sa polukružnim završetkom visoka oko 170 cm i jedan manji ventilacioni pravougaoni otvor dimenzija oko 20 x 20 cm, postavljen na visini od otprilike 180 cm od nivoa poda.[6]

U podnoj površini unutar banje je isklesana, ili izdubljena stena u formi kade širine 90 cm, dubine oko 50 cm i dužine 140 cm. Vrh kade je oko 23 cm i postavljen više u odnosu na podnu površinu.

Zadnjih godine ove kada se ne upotrebljava, a tokom decembra 2004. godine uočen je evidentan snažan samopriliv vode.

Stanje zaštite[uredi | uredi izvor]

Lokalitet ove banje se neadekvatno održava.[6]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Most nije ucrtan na austrougarskoj karti iz 1880. godine.
  2. ^ Komisija za urbanizam, komunalne i stambene poslove Opštine Banja Luka 1982. godine izdajla je Rešenje o odobrenju za izgradnju Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ „Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org. 
  2. ^ a b v g d „Istorija Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org. 
  3. ^ a b Tehnički snimak «Turska banja - Gornji Šeher», Osnova i presjek, mj. 1:50, Arhitektonski atelje, Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
  4. ^ a b Fejze Čavkića: O Banjoj Luci i njenoj okolici, Školski viestnik X, Sarajevo, 1903
  5. ^ Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo. 1990. str. 95-115, fusnota br. 31
  6. ^ a b v „Banja Direklija. Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Austrougarska karta (kopija) sa prikazom Gornjeg Šehera
  • Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, «Naše starine» I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
  • Banja Luka, Urbanistički plan, Dokumentacija, 2. istorijski razvoj i naslijeđe, 2.3. kulturno-istorijsko naslijeđe, Urbanistički zavod Banja Luka, 1975 (studiju priredio: Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH, Sarajevo).
  • Novelirani regulacioni plan Gornji Šeher, Urbanistički zavod Banja Luka.
  • Kraljević, Gojko, Rimski novci iz okolice Banje Luke, Glasnik Zemaljskog muzeja (A), NS 3a,1983, str. 109-125, Sarajevo.
  • Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga 2, Istočna i Centralna Bosna, 3. izdanje, Sarajevo.
  • Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo.
  • Ryszard Pankiewicz: QUELQUES REMARQUES SUR L‘ÉCONOMIE PRÉMONTAIRE DANS LA ROME ARCHAÏQUE, ACTA CLASSICA XXXIII (1990) 65-75 ISSN 0065-1141 0065-1141
  • Čelebi, Evlija, Putopis, Odlomci o jugoslovenskim zemljama (preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović), 3. izdanje, Sarajevo.
  • Selman, Mehmed, Banja Luka – za svakog ponešto, Travnik, 1999.
  • Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, sv. III (naziv originala: Defter-i-mufassal-i liva-i Bosna cild salis, Ankara, Tapu Kadastro, Kuyûd-1 Kadîme Arşivi TD 479), Sarajevo, Bošnjački institut Zűrich, Odjeljenje Sarajevo, Orijentalni institut.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Banja Direklija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бања_Диреклија_(Бања_Лука)&oldid=27820275”