Битка код Сенте (slika)
 Prikaz veoma značajne Bitke kod Sente, koja se odigrala 11. septembra 1697, između austrijskih i turskih snaga. Naslikana je povodom obeležavanja hiljadugodišnjice dolaska Mađara u Panonsku niziju. | |
| Umetnik | Ferenc Ajzenhut |
|---|---|
| Godina | 1898. |
| Pravac | Realizam (umetnost) |
| Tehnika | Ulje na platnu |
| Dimenzije | 700 × 400 cm |
| Mesto | Velika sala zdanja Bačko-Bodroške županije |
Bitka kod Sente je delo mađarskog umetnika nemačkog porekla Ferenca Ajzenhuta (mađ. Ferencz Eisenhut). Slika je poručena je za Milenijumsku izložbu, koja je 1896. godine organizovana u Pešti, povodom proslave hiljadugodišnjice dolaska Mađara u Panonsku niziju. Međutim, slika nije završena tada, već 2 godine kasnije, 1898. godine. Danas se nalazi u Somboru, u zgradi Skupštine opštine, nekada zgradi Bačko-Bodroške županije u Somboru.[1]
Samo platno je ogromnih razmera, širine 7 m i visine 4 m (ukupno 28 m²). Sa bogato pozlaćenim ramom, širokim pola metra, koji sam po sebi predstavlja umetničko delo, ukupna površina slike je 40 m². Ove dimenzije čine da slika Bitka kod Sente predstavlja najveće ulje na platnu i to ne samo u Srbiji, nego i na prostorima nekadašnje Jugoslavije.[1]
Nastanak slike Bitka kod Sente[uredi | uredi izvor]
Godine 1867. u tada stvorenoj Austrougarskoj državi, Pešta postaje ravnopravan partner Beču, a Mađari ulaze u red respektabilnih evropskih naroda. Oduševljenje koje je zahvatilo naciju prelilo se na sva polja stvaralaštva i samo je uveličano dolaskom 1896. - godine u kojoj se slavila hiljadita godišnjica naseljavanja Mađara u Panonsku niziju. Svi gradovi koji su nešto značili trudili su se da daju svoj doprinos ovoj velikoj svetkovini. Među njima nije zaostajao ni slobodan i kraljevski grad Sombor, koji je još 1786. postao administrativni centar tadašnje Bačko-bodroške županije. Bačko-bodroška županija je zahvatala celu današnju Bačku, deo Mađarske (grad Baju) i Novi Sad[1] i bila druge po veličini županija u Ugarskoj kraljevini.[2] Dugo i ozbiljno većali su županijski moćnici. Pred njima se nalazio važan zadatak kako da se na primeran način prikažu na predstojećoj velikoj Milenijumskoj izložbi u Budimpešti kojom su, u leto 1896. godine, Mađari obeležavali taj veliki jubilej. I posle silnih rasprava odlučili su da to bude slika.[3]
Slika je bila dobra prilika da se na politički prikladan način pokaže deo prošlosti ove županije, posebno jer se u mađarskom parlamentu već nalazila jedna slika mamutskih razmera na kojoj je svetski priznati slikar Mihalj Munkačii naslikao istorijsku kompoziciju Arpad osniva mađarsku državu, a u Sremskim Karlovcima je Saborski odbor odlučio da od novoizabranog člana Srpske kraljevske akademije u Beogradu Paje Jovanovića naruči kompoziciju Seoba Srba i njome na svečanosti u Budimpešti prikaže značajnu ulogu Srba u povesti istočnog dela moćne Austrougarske carevine.[3]
Izbor teme[uredi | uredi izvor]
Kao sasvim prikladan motiv slike odabrana je čuvena bitka kod Sente, varoši koja se nalazila u granicama Bačko-bodroške županije. Jer, ne samo što su posle nje Austrijanci konačno proterali Turke južno od Save i Dunava, nego su u njoj i te kako važnu ulogu odigrali i sami građani Sombora, predvođenii kapetanom Jajićem, a koju je svojim tragičnim herojstvom obeležila i smrt oca i osam sinova Popovića čiji će potomci potom dobiti i plemićku titulu.[3] Odabiru je doprinela i činjenica da se čuvena bitka odigrala 11. septembra 1697,[2] pa bi se slikom simbolično obeležila i 200-ta godišnjica ove bitke.
Izbor umetnika[uredi | uredi izvor]
Postoji više razloga zašto je izrada slike poverena baš Ajzenhutu. U trenutku kad su vlasti Bačko-bodroške županije konačno odlučile čime će nastupiti u Budimpešti, Ajzenhut je već bio jedan od vodećih orijentalnih slikara svoga vremena.[3][4] Poreklom dunavski Švaba, koji se smatrao Mađarom, zbog čega je pravo ime Franc promenio u Ferenc, ispunjavao je sve uslove jer je tražen slikar sa ovih prostora, koji se, ako već nije Mađar, bar oseća Mađarem.[5] To što je bio neoproban u žanru istorijskih kompozicija, pogotovo ne velikih formata, nije imalo presudni uticaj na izbor.[2]
Činjenica da je Ajzenhut bio, pre svega, orijentalni slikar, podrazumevala je duge i česte studijske boravke u dalekim zemljama.[4] Posebno ga je privlačila tajanstvenost Bliskog istoka. Tako su ga glasnici somborskog plemstva našli s proleća 1895. godine u Teheranu i ugovor za izradu slike je brzo potpisan na licu mesta.[3] Ugovorom je umetniku garantovana suma od 12.000 forinti, za kojih se tada moglo kupiti 40 jutara najplodnije bačke oranice i Ajzenhut je odmah i temeljno prionuo na posao. Da bi se što bolje uživeo u silinu ratnih operacija, zatražio je i dobio odobrenje da prisustvuje vojnim manevrima.[2] Želeo je da oseti atmosferu bojnog polja, da sam vidi sve tokove bitke, od ponašanja vojnika do udara sablje o sablju i propinjanja konja. Nije mu bilo dovoljno posmatranje samo jedne vojne vežbe, pa je čekao i sledeće manevre.[3] Tek nakon toga je pristupio izradi idejnih skica i kasnije radu na samoj slici. Zbog veličine i složenosti Ajzenhut sliku nije uspeo da završi na vreme i predstavi je na Milenijumskoj izložbi 1896.[2] Što je na neki način bila sreća u nesreći, jer bi u protivnom ostala u Mađarskoj. Tako sada na slici piše da je naslikana 1896. što, prema rečima poznatog sociologa i somborskog hroničara, profesora Milana Vojnovića, nije tačno, jer je slika završena 1898.[5]
Ajzenhut je iznenada umro u Minhenu 1903. godine i nikada više nije video svoju sliku.[3]
Opis slike Bitka kod Sente[uredi | uredi izvor]
Istorijska kompozicija Bitka kod Sente, urađena u realističkom maniru, slika pleni ne samo svojom veličinom, bogatstvom kolorita, mnoštvom zanimljivih detalja i dubinom perspektive, nego, u prvom redu, izuzetnim kompozicionim rešenjem. Stručnjaci se slažu u oceni da je upravo to i najveći domet slike.[1] Autor nas iz levog donjeg ugla, preko pet leđima okrenutih austrijskih vojnika, datih u prvom planu i prirodnoj veličini, uvodi u događaj, radnju i priču slike. A kao što su sve velike priče u životu krajnje jednostavne tako je i ova, koja kazuje o odnosu trijumfa pobede i tragike poraza, ali na maestralan način.[2]
Nesumnjivo glavna ličnost na slici, princ Eugen Savojski. Postavljen je levo od centra, na belom konju, kako i priliči vođi pobedničkih austrijskih regimenti. Samo njega na konju osvetljava zrak tek izašlog Sunca prema kome on, svestan svoje veličine, upire mač stavljajući se gotovo u istu ravan sa suncem. Nasuprot njemu, u najtamnijem delu slike koji je i njen fizički centar, nalazi se turski zapovednik Kisig Džafer-paša, ali i crni konj ugarskog grofa Palfija, čime je istaknuta tragika poraza Kisig Džafer paše, koga austrijski vojnici privode Savojskom. Priča je ispričana do kraja: zna se i pobednik i pobeđeni.[1][2] Po položaju glavnih ličnosti vidi se da kompozicija oslikava sam kraj bitke.[3]
Čitavu donju desnu četvrtinu platna zauzimaju četiri austrijska vojnika u prirodnoj veličini, dok je peti malo uvučen u kompoziciju. Okrenuti su leđima, što posmatraču stvara utisak da i sam stupa u bitku. Kurizitet je takođe i drugi konjanik na levoj strani slike, kod koga je primenjen "fenomen Mona Lize" - u kom delu sale da se nalazite imate utisak da vas njegov pogled prati.[1] Čini se da je posebno zanimljiv detalj i konjanik sleva, lik sa brčićima. Vrlo je moguće da je i sam slikar poželeo da, ne samo kao umetnik, bude učesnik tako važne bitke, pa je uradio autoportret, udenuo sebe u davnoprošlo vreme. Pogled na neke njegove, istina retke, (auto)portrete dozvoljava i takvu mogućnost koja nije nepoznata likovnoj i ostalim umetnostima.[3]
Ram slike[uredi | uredi izvor]
Ram slike Bitka kod Sente takođe predstavlja svojevrsno umetničko delo. Izrađen je u Nemačkoj, od drveta sa pozlatom. Na njemu su predstavljene zastave dve vojske i oružja korišćena u bici. U vrhu rama je zastava Bačko-bodroške županije i prikaz Sv. Pavla, zaštitnika županije, dok se nešto niže, s leve strane vidi glava zmije, kojom je simbolički prikazano da se ovom bitkom stalo za vrat turskoj "nemani".[1][5]
Dolazak slike u Sombor i ulazak u zgradu Županije[uredi | uredi izvor]
_-_town_hall.JPG)
Ajzenhut je sliku završio u Minhenu, gde je i uramljena. Do Bezdana je prevezena lađom,[5] a odatle na svoje odredište, u Sombor. Ali tako velika, slika nije mogla da uđe u zgradu. Zato je, posebnim odobrenjem Županijskog senata probijen zid iznad balkonskih vrata sve do tavanice, kako bi uopšte mogla biti uneta. U Svečanu salu somborske Županije postavljena je 20. februara 1898.[2]
Slika Bitka kod Sente danas[uredi | uredi izvor]
Slika se danas nalazi u Somboru, u zgradi Skupštine opštine, nekadašnjoj Županiji.[1] Za 110 godina, koliko se tamo nalazi, ni jednom nije restaurirana[5] Sliku je moguće videti u Svečanoj sali Skupštini opštine, uz prethodnu najavu posete.[6] Ovo vredno delo godišnje pogleda oko 2.000 posetilaca.[5]
Zanimljivosti vezane za sliku[uredi | uredi izvor]
Osim činjenice da drži apsolutni rekord po veličine ne samo u Srbiji, već i na prostorima bivše SFRJ, za sliku Bitka kod Sente vezane su još neke zanimljivosti:
Pokušaj premeštanja u Novi Sad[uredi | uredi izvor]
Godine 1930. pretila je mogućnost da Ajzenhutova slika napusti Sombor. Kada je 1929. Jugoslavija podeljena na banovine, centar Dunavske banovine postao je Novi Sad, čime je Sombor, koji je dotad bio centar Bačko-bodroške županije i nadređen Novom Sadu, izgubio na značaju. Novosađani su zato tražili da se slika prenese u njihov grad, ali nisu imali gde da je stave, jer je zgrada Banovine, kasnije Izvršnog veća i Skupštine AP Vojvodina, počela da se gradi tek 1936. Izbila je svađa, a presudio je ugledni književnik, Somborac Veljko Petrović, koji je izdejstvovao da slika ostane gde je oduvek i bila.
Ukradena replika[uredi | uredi izvor]
Smatrajući da Senta treba da ima makar kopiju ove monumentalne slike slavne i presudne bitke između hrišćanske i turske vojske, Opština Sente raspisala je 1950. godine konkurs, na koji se javilo pet već afirmisanih slikara. Došli su u Sombor i u sali Županije počeli da preslikavaju čuvenu Ajzenhutovu sliku. Tada 25-togodišnji slikar Sava Stojkov je zamolio slikare da i on na jednom platnu pokuša da napravi svoju verziju slike i da uči gledajući iskusne umetnike kako rade.
Dovitljivi mladi umetnik je jedno posle podne, kada u sali nije bilo nikog, načinio preko cele slike pravilne kvadrate od crvenog i belog konca. Istovremeno je nacrtao i rastersku mrežu na svojoj slici i u svaki kvadrat skicirao ono što je video na originalnoj slici.
Nekoliko dana kasnije došla je komisija sastavljena od stručnjaka, koja je trebalo da proceni radove i dâ eventualne sugestije slikarima. Obišli su radove svih pet umetnika, a onda je jedan od članova komisije zadigao plahtu kojom je, tom prilikom, platno mladog Save bilo prekriveno. Zaključili su da je slika nepoznatog slikara zapravo najbolja i najtačnije urađena replika Ajzenhutove slike. Te večeri, nakon odlaska komisije, Savina slika je nestala. Bila je ukradena i punih 25 godina nije se znalo šta se sa njom desilo.
Kada je, polovinom sedamdesetih godina 20. veka, jedan portir iz Županije otišao u penziju, potražio je Savu i rekao mu da sada slobodno može da kaže šta se dogodilo sa nestalom slikom. Portir je video jednu slikarku koja je učestvovala na konkursu i njenog supruga, inače lokalnog gradskog rukovodioca, kako u noći iznose neku sliku iz Županije. Slikarka je, (što se može videti u donjem delu slike) pokušala da dovrši Savinu sliku. Shvativši da to nije u stanju sliku je sklonila na tavan svoje kuće. Sava Stojkov, tada već 50-godišnjak, otišao je da pronađe svoju sliku. Ni slikarka ni njen suprug nisu poricali krađu. Sava nije želeo ništa da preduzima protiv dvoje prekršilaca, već je sliku odneo u svoj atelje, ali nije znao šta bi dalje sa njom. Kako je bio već afirmisan slikar, likovni kritičari i istoričari umetnosti savetovali su ga da sliku ne dira i ne dovršava, već da je ostavi takvu kakvu je zatekao, kao „znamen vremena“. Slikar je tako i učinio i slika je ostala nedovršena.[7][8]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž Pašin, Grozdana. „U Somboru najveće ulje na platnu. Primenjen fenomen Mona Lize”. http://www.utnv.org. Udruženje turističkih novinara Vojvodine. Pristupljeno 29. 2. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ a b v g d đ e ž Vojnović, Milan (januar 2005). „Ferenc Ajzenhut: Bitka kod Sente” (PDF). FENSTER: poverenje, pomirenje, poštenje (Nemačko udruženje za dobrosusedske odnose KARLOWITZ): 16—17. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 12. 2011. g. Pristupljeno 29. 2. 2016.
- ^ a b v g d đ e ž z Milatović, Petar (2006). „Kad slikar postane konjanik”. Politikin zabavnik / rubrika Svaka slika ima priču. 2818 (Encoding Cyrilic (Windows-1251)). Pristupljeno 29. 2. 2016.
- ^ a b Kovačev Ninkov, Olga. „Franc Ajzenhut (1857 - 1903) – Retrospektiva”. http://www.artmagazin.info. Art magazin. Pristupljeno 1. 3. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ a b v g d đ Bekić, Jovica (10. 2. 2016). „VOJVOĐANSKE PRIČE: Rušili zgradu da postave sliku!”. Večernje NOVOSTI online. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- ^ „Slika Bitka kod Sente Ferenca Ajzenhuta Sombor”. http://www.mojaavantura.com. Moja avantura. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 29. 2. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ Stepanović, Milan (29. maj 2015). „Priča o replici slike „Bitka kod Sente“ Save Stojkova ukradena, pa nakon 25 godina vraćena” (PDF). Somborske novine/ rubrika Kultura. 3179: 20. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 03. 2016. g. Pristupljeno 29. 2. 2016.
- ^ Gorjanac, Zlatko (21. 8. 2009). „Priča o »Bitci kod Sente«”. Hrvatska riječ. 337: 30. Pristupljeno 2. 3. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ninkov-Kovačev, Olga (2007). Život i delo Franca Ajzenhuta : (1857-1903). Subotica: Gradski muzej. ISBN 978-86-85829-06-2.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „RETROSPEKTIVNA IZLOŽBA FRANCA AJZENHUTA”. Narodni muzej Zrenjanin. Arhivirano iz originala 25. 06. 2014. g. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- „ZGRADA BIVŠE ŽUPANIJE I SLIKA “BITKA KOD SENTE” – SOMBOR”. Vojvodina online. Arhivirano iz originala 02. 06. 2016. g. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- „AJZENHUT – SLIKAR I PUTNIK”. Klub putnika. Pristupljeno 1. 3. 2016.[mrtva veza]
- Mirčeta, Danijela (17. 10. 2007). „Ritovi i lepa zdanja atrakcija za turiste”. Blic online. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- Tajna slike od četrdeset kvadrata („Politika”, 27. oktobar 2018)
