Vasile Ursu Nikola

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vasile Ursu Nikola
Lični podaci
Puno imeVasile Ursu Nikola
Druga imenaHorea
Datum rođenja1731.
Mesto rođenjaArad,  Austrijsko carstvo
Datum smrti28. februar 1785.(1785-02-28) (53/54 god.)
Mesto smrtiAlba Julija,
Uzrok smrtirazvučen na točku
Državljanstvo Austrijsko carstvo
Religijapravoslavlje
Zanimanjepolitičar

Vasile Ursu Nikola [1][2][3][4][5][6](rum. Vasile Ursu Nicula), poznat i kao Horea (Arad, 1731. - Alba Julija, 28. februar 1785). Pored Joan Oarga (rum. Ioan Oargă) poznat i kao Kloška i Marku Đurđu (rum. Marcu Giurgiu) poznat i kao Krišan, bio je vođa transilavnijske seljačke bune iz 1784. godine. Buna u Transilvaniji je izbila zbog ugarske vlasti nad Transilvanijom.[7] U to vreme autrougrarski car je bio Josif II. Buna je počela u selima Kurekiu i Mestekaniš, a zatim se proširila na zapadne delove Transilvanije.[8] Austrijska vojska je ugušila bunu, vođe bune su bile izdate i uhapšene.[9] Krišan je izvršio samoubistvo vešanjem u zatvoru u Alba Juliji, a Horea i Kloška su javno pogubljeni u mestu Alba Julija 28. februara 1785. godine[10].

Ustanak[uredi | uredi izvor]

Dana 28. oktobra 1784. godine na nedeljnoj pijaci u mestu Brad (okrug Hunedoara), Krišan, jedan od tri vođe ustanaka, pozvao je rumunske seljake koji su došli na pijacu da se sledeće nedelje okupe u najvećem broju u crkvi u mestu Mesteakan. Da ga vlasti ne bi videle, sakriven ispod mosta preko reke Kriš, pozvao je ka sebi seljake rekavši da je Horea dobio kraljevo naređenje da se Rumuni mobilizuju i krenu u napad protiv Mađara. Da bi bio ubedljiviji, pokazao je zlatni krst za koji je rekao da je Horea dobio od samog cara Josifa drugog.[8]

Kao rezultat toga 31. oktobra 1784. godine u nedelju, nekoliko stotina seljaka (istorijski izvori svedoče da je bilo oko 200 do 600 ljudi) okupilo se u crkvi kod mesta Mesteakan, gde im je Krišan nakon verske službe rekao da je Josif II odlučio da rumunski kmetovi od sada rade po jedan dan i da su dužni da plate ili u suprotnom da idu u Alba Juliju da se upišu u vojsku. Nakon toga seljaci su bili prinuđeni da se zaklinju u crkvu da će pratiti Krišana do Alba Julije. Sveštenik je takođe potvrdio da je istina to što je Krišan reako.

Krišan je zamolio seljake da od kuće ponesu hranu za četiri dana i da se nađu u mestu Kureki i da do tamo da idu obilaznicom da ih vlasti ne zaustave. U međuvremenu, zamenik komandanta Zarande, Holaki Istvan, poslao je dva plemića Gal Mihali iz Baja de Kriš i plemića Nalacki Farkas iz mesta Brad, zajedno sa nekoliko vojnika da uhapse vođe ustanka.

U mestu Kurekiu su seljaci stigli 1. novembra, tamo su prenoćili. Plemići su saznali gde je Krišanova kuća i sa vojnicima su ušli u selo. Međutim, to su osetili seljaci koji su ih odmah napali i ubili dva plemića i pretukli vojnike.

Sledećeg dana, 2. novembra, Krišan je okupio seljake van sela, tražeći od njih da nastave dalje. Seljaci su se plašili da su njihove porodice koje su ostale kod kuće u opasnosti. U toj situaciji, Krišan je poveo seljake u crkvu u selo, rekavši im da je naređenje, naime da se ubiju i pljačkaju svi mađarski plemići, careva zapovest.

Po naređenju, gomila seljaka se odmah okupila u selu Kriščor. Bez najave, plemstvo je bilo napadnuto. Jedna strana je uspela da pobegne, druga je pobijena. Pobunjenici su pljačkali plemsku imovinu uključujući i katoličku crkvu. Istog dana oko 15 sati, pobunjenici na čelu sa Krišanom, su se uputili prema mestu Brad. Plemstvo je bilo zatečeno. Neki plemići su se sklonili zajedno sa pordicama u crkvu. Pobunjenici su uspeli da uđu u crkvu, ubili su nekoliko plemića, a jedan deo su zarobili i posle nekoliko dana su ih krstili u pravoslavnu veru. Poginulo je ukupno 15 članova plemićkih porodica.

Pobunjenici iz mesta Brad su se podelili u dve grupe:

Grupa pobunjenika koja je krenula ka mestu Ribica, stigla je na odredište ujutru, dana 3. novembra. Jedan deo plemstva su uspeli da se sakriju kod grofa Ribikzei Josefa, odakle su uspeli da opiru napadu pobunjenika. Za to vreme ubivši devet seljaka koji su ih napali. Otpor je prestao kada su seljaci zapalili kuću u kojoj su se plemići branili. Počeli su da ih ubijaju dok su izlazili iz zapaljene kuće. Među plemićkim porodicama bilo je četrdeset dve žrtve, najviše iz porodice Ribikzei. Na porodicu Ribikzei su lokalni seljaci i rudari imali mnogo žalbi u prošlosti zbog zloupotrebe nad seljacima i rudarima. Seljaci su opljačkali plemićku imovinu i katoličku crkvu.

Druga grupa koja se uputila u mesto Mihaileni, takođe su krali i napali nekoliko članova plemićkih prodoica. Istog dana su seljani iz mesta Harcagani krenuli ka mestu Trestija da bi napali generala Gjulaj Ferenca. Seljani su uspeli da opustoše i ukradu imovinu Gjulaj Ferenca. Ukrali su i 50 kilograma baruta.

U mestu Bajica, pobunjenici su uspeli da opustoše dva imanja, a nemiri su se brzo širili u mestima Oću, Aćua, Aćuica, Pleškuca, Halamađiju i Halamađel, tako što su uništavali, pljačkali i spaljivali i druga imanja koja su pripadala plemstvu.

4. novembra, jedna grupa pobunjenika je napala Baja de Kriš, gde su četiri plemića bila ubijena, polovina stanovnika koja nisu bili Rumuni kršteni su u pravoslavnu veru. Crkvena imovina i imovina stanovnika koji nisu bili Rumuni bila je uništena i pokradena.

5. novembra, uništena je imovina grofa Betlera Jozefa. Istoga dana spaljena je imovina vlastele Holaki Pala iz mesta Aćuca. Nisu bili napadnuti samo vojnici koji su služili caru Josifu II.

Kako se ustanak brzo širio, seljaci su zauzeli ceo Zaran. Zatvorili su puteve, preduzeli sopstvene mere bezbednosti, čak uvodeći rumunske „pasoše“. Tekst iz jednog pasoša:

„Pasus. Svima onima koji su vredni da znaju, poštenim sveštenicima.....dajemo u zemlji zapovest koji su primili kraljevsku milost..... Mesica, oktobar 30., leta gospodnjeg 1784. godine."

Iz kruga Zaranda, ustanak se širio u okrugu Hunedoara. Na ustanak su se podigla i sva sela sa desne strane reke Mureš. Iz mesta Deve, pobunjenici kreću u tri pravca: na dole od Mureša, a zatim prolaze kroz okrug Arad; kroz dolinu Strej; u okrugu Alba.

Sela iz okruga su se podigla na ustanak, napadajući i pljačkajući imovinu plemstva iz Suligite, Kiškadaga i Bajica. U mestu Ilija ubili su kompletnu porodicu jednog plemića i katoličkog sveštenika. Nisu bili pošteđeni ni deca ni žene. Ustanak se proširio na sela iz okruga Arad. Cilj ustanika je bio zamak Szalbek. Na kraju su uspeli da ga osvoje, opljačkajući zamak.

U mestu Savršina, gde se nalazio zamak grofa Forai Andrasa, vlastela je pokušala da odbrani zamak. Pobunjenici su uspeli da opustoše zamak, ono što nisu mogli da ukradu, zapalili su. Pored zamka palili su i kuće vlastele, kuće katoličkih zanatlija, nemačkih ili mađarskih, rimsko-katoličku parohiju. U mestu Vinešti su opljačkali katoličku crkvu.

Veliku štetu su načinili ustanici u mestu Rau de Mori i Vad, uključujući i katoličku crkvu u poslednjem selu, a jedan građanin je ubijen u mestu Zeikani. Pobuna je nastavila da se širi u selima Tamastelek, Slivašul de Žos, Matešti, gde su se odigravale iste scene ustanka do 13. novembra.

Cilj ustanka je uglavnom bio ukidanje feudalizma, ukidanje poreza koje plaćaju svi podanici austrijske krune. Ustanak će uskoro dobiti akcenat nacionalne borbe protiv mađarske plemićke klase. Ustanak se izuzetno brzo proširio po gotovo po celoj Trancivaniji,[8] ali u neoliko naselja, mađarska valstela je uspela da uguši ustanak.

Horea je 14. decembra 1784. odlučio da prekine borbu i da se sakrije do proleća naredne godine, a posle toga nastavio bi ustanak. Sakrio se zajedno sa Kloškom u šumama oko svog rodnog sela, Albak, ali su ga austrijske trupe zarobile 27. decembar 1784.[11] Među tim izdajnicima su bile i sluge iz okoline, a čini se da su neki od njih bili i rođaci. Mesec dana posle, zarobljen je i treći vođa seljačkog ustanka Krišan.

Horea i Kloška su zatvoreni u gradu Alba Julija i podvrgnuti ispitivanjima, posebno zato što je mađarska vlastela želela da sazna kako se ustanak tako brzo i u tako velikom obimu proširio. Ispitivanje se sastojalo od 118 pitanja, ali su vođe ustanka odbila da priznaju bilo kakvu vezu sa ustankom rumunskih kmetova. 24. februar 1785. godine Horea i Kloška su saslušani šest puta ali istražitelji nisu ništa saznali.

Da bi se Rumuni uverili da su vođe ustanka zarobljeni Horea i Kloška su bili vođeni po selima u kojima su izbili ustanci. Bili su vođeni po selima Alba Julija, Vintu de Žos, Šibot-Oraštije, Deva, Šojmaš, Boblna, Georgiu, Inuri i Vupar.

Smrt[uredi | uredi izvor]

Osuđen na smrt, Horea je bio mučen do smrti, razvučen na točak, 28. februar 1785. godine zajedno sa Kloškom na malom brdu blizu tvrđave Alba Julija.

Horea je napisao u svojoj ćeliji testament 25. februara 1785. godine. Testament je napisao sveštenik Nikolae Racija.

Ovo je bila poslednja smrtna kazna mučenjem od strane Svetog rimskog carstva. Želeli su što više da uplaše rumunske kmetove, pa je upotrebljena ova krajnje oštra kazna, koja je bila obično samo za lopove i ubice.

[10] Njihova tela su potom bila raskomadana na delove i izložena u raznim selima i gradovima Transilvanije,[11] gde su izbili ustanci kako bi ih obeshrabrili u budućim akcijama ove vrste.

Bez mogućnosti da se potvrdi iz pouzdanih istorijskih izvora, smatra se da bi Horeina desna ruka bila izložena u mestu Gorunul[11], tamo gde je Horea imao sastanke sa pobunjenicima.

Galerija slika[uredi | uredi izvor]

  • Vasile Ursu Nikola (Horea) - pronađena slika u jednoj crkvi u opštini Horea
    Vasile Ursu Nikola (Horea) - pronađena slika u jednoj crkvi u opštini Horea
  • Bista Horee, skulptura u drvetu - Alba Julija
    Bista Horee, skulptura u drvetu - Alba Julija
  • Bista Horee iz rodnog grada
    Bista Horee iz rodnog grada
  • Istorijski spomenik - Horein hrast
    Istorijski spomenik - Horein hrast


Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Biserica de lemn din Cizer”. 19. 12. 2018. 
  2. ^ „Testamentul lui Horea (Alba Iulia, februarie 1785)”. 19. 2. 2018. 
  3. ^ „Insurecția Românilor transilvăneni din 1784”. 19. 8. 2018. 
  4. ^ „"Horea - 270 de ani de a naștere"”. 19. 8. 2018. 
  5. ^ Răscoala lui Hore. EDITURA ȘTIINȚIFICA ȘI ENCICLOPEDICA. Prodan David. 1979. str. 190,192. 
  6. ^ Revolutiunea lui Horia in Transilvania si Ungaria 1784. - 1785. Harvard College Library: Densusianu Nicolae. 1884. str. 188. 
  7. ^ Giurescu 2007, str. 290
  8. ^ a b v Răscoala lui Horea. Prodan David. 1979. str. 283. 
  9. ^ Giurescu 2007, str. 292
  10. ^ a b Giurescu 2007, str. 293
  11. ^ a b v „Rascoale romanesti: Rascoala lui Horea, Closca si Crisan”. Ziare. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Giurescu, Constantin C. (2007). Istoria românilor. III. București: Editura Bic All. ISBN 978-973-571-710-0. 
  • David Prodan - Răscoala lui Horea, Edicija naučna enciklopedija, Bukurešt, 1979, poglavlje I-II
  • Jon Rusu Abrudianu - Moții, calvarul unui popor eroic, dar nedreptățit, 1924
  • Magazin istoric - godina izdanja II, br. 7-8 (16-17), jul-avgust 1968
  • Magazin istoric -godina izdalja XIX, br. 2 (215), februar 1985
  • Magazin istoric - godina izdanja II, br. 10 (19), oktobar1968

Dodatna bibliografija[uredi | uredi izvor]

  • Horea în publicistica românească de acum un veac, Nikolae Edroiu, Edicija Daćija, 1985

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Василе_Урсу_Никола&oldid=26835498”