Velika veštačka reka
Velika veštačka reka je veštački vodotok kog su izgradili ljudi u Libiji. To je ogromna mreža podzemnih cevovoda i akvadukta koja donosi kvalitetnu pitku vodu iz drevnih izdana podzemne vode u Sahari do libijske obale za domaću upotrebu, poljoprivredu i industriju. Velika veštačka reka je opisana kao najveći projekat navodnjavanja u svetu. Libijska vlada ponosno ga je proglasila kao „Osmo svetsko čudo”.[1]
Istorija gradnje[uredi | uredi izvor]
Originalno je projekat cevovoda za Veliku veštačku reku zamišljen u nekoliko faza i sa neoliko krakova.[1]
Voda je prvi put otkrivena u oblasti Kurfa u jugoistočnoj Libijskoj pustinji 1950-ih tokom istražnog bušenja nafte. Naknadne analize pokazale su da je ovaj nalaz deo nubijskog sistema izdana, ogromnog rezervoara fosilne vode koja egzistira negde od 10.000 do 1.000.000 godina. Ova voda se probila do peščara pre kraja poslednjeg ledenog doba, kada je Sahara imala umerenu klimu. U početku je libijska vlada planirala da uspostavi velike poljoprivredne projekte u pustinji gde je pronađena voda, ali su planovi promenjeni početkom 1980-ih i pripremljeni su projekti za ogromnu mrežu cevovoda do obale.[1]
Godine 1983. vlada Libije dodelila je ugovor za izgradnju prvog kraka poznatog kao Faza 1. Stotine bunara za vodu su izbušena na dva polja, Tazirbu i Sariru, voda sa oba polja je pumpana podzemnim putem dvostrukim cevovodom do rezervoara u Adždabiju, koji je prvu vodu dobio 1989. godine. Odatle je voda dovođena u dva pravca, zapadno od primorskog grada Sirt i severno do Bengazija. Faza 1 može da transportuje 2.000.000 m³ vode dnevno.[1]
Faza 2 koja se nalazi u zapadnoj Libiji, počela je da snabdeva glavni grad Libije, Tripoli, pitkom vodom 1996. godine. Faza 2 crpi vodu iz tri bunara u Fezanu koja se duplim cevovodom dugim 1600 km prvo vodi do Misurate i Homsa, a zatim drugim krakom do Tripolija. Faza 2 može da transportuje 2.500.000 m³ vode dnevno.[1]
Faza 3 je završena 2009. godine, podeljena je na dva dela i dodato je ukpno 1.200 km cevovoda. Prvi deo služio je kao proširenje Faze 1 i dodato je 700 km novih cevovoda i pumpnih stanica kako bi se povećao ukupan dnevni kapacitet snabdevanja postojećih sistema. Drigi deo se sastojao od cevovoda za snabdevanje Tobruka na istočnoj obali iz postojeće akumulacije u Ajdabiji ili direktno iz bunara u oazi Džagbub.[1]
Projekat takođe obuhvata dve dodatne faze (Faza 4 i Faza 5), koje uključuju proširenje sistema Faze 1 ka jugu do Al Kufre, cevovod od bunara u blizini Gadamesa u zapadnoj pustinji do primorskih gradova Zavija i Zuara. Ukupni kapacitet Velike veštačke reke sa svim izgrađenim fazama trebao je iznositi oko 6.500.000 m³ vode dnevno, a kompletna mreža imala bi oko 4.000 km cevovoda.[1]
Dana 22. jula 2011. godine, tokom Prvog libijskog rata i strane vojne intervencije, jedna od dve fabrike za proizvodnju cevi za projekat, fabrika Brega pogođena je vazdušnim udarom NATO-a.[2]
Tokom Drugog građanskog rata u Libiji od 2014. do 2020. godine, vodovodna infrastruktura je pretrpela zanemarivanje i povremene kvarove. Od jula 2019. godine, 101 od 479 bunara na sistemu zapadnog cevovoda je demontirano.[3]
Dana 10. aprila 2020. godine, stanica koja kontroliše protok vode u Tripoli u susedne gradove je bila zauzela nepoznata naoružana grupa. Protok vode je zbog toga smanjen na preko 2.000.000 ljudi.[4]
Vremenska linija[uredi | uredi izvor]
- 3. oktobar 1983: Opšti narodni kongres održao je vanrednu sednicu na kojoj je odlučeno da će Osnovni narodni kongres finansirati i izvršiti projekat Velike veštačke reke.
- 28. avgust 1984: Moamer Gadafi položio kamen temeljac za početak izgradnje projekta Velike veštačke reke.
- 28. avgust 1986: Moamer Gadafi je otvorio fabriku Brega za proizvodnju prednapregnutih betonskih cilindarskih cevi, koje se smatraju najvećim cevima od prenapregnute čelične žice. Tom prilikom je svečano otvorena i fabrika Sarir.
- 26. avgust 1989. godine: Moamer Gadafi je položio kamen temeljac za drugu fazu projekta Velike veštačke reke.
Prvi dolazak vode[uredi | uredi izvor]
- 11. septembar 1989. godine: do akumulacije Adždabija
- 28. septembar 1989. godine: do rezervoara Grand Omar Muktar
- 4. septembar 1991. godine: do rezervoara Gardabija
- 28. avgust 1996. godine: do Tripolija
- 28. septembar 2007: do Garjana
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e „Great Man-Made River (GMR) | History, Construction, Map, & Facts | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-12-19.
- ^ „Libya says six killed in airstrike near Brega”.
- ^ „In battle for Libya's oil, water becomes a casualty”.
- ^ „UN condemns water cutoff to Libyan capital Tripoli”. Al Jazeera (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-12-19.