Vizantijsko-bugarski ratovi

Vizantijsko-bugarski ratovi
Deo istorije Vizantije
(Gore desno) Bitka kod Anhijala, (dole desno) Han Omurtag, (gore levo) Nićifor Foka, (dole levo) Vizantijski i bugarski carevi na mirovnim pregovorima.
Vreme 680—1355. Mesto Balkansko poluostrvo Ishod Status quo ante bellum
Sukobljene strane
Vizantijsko carstvo	Prvo bugarsko carstvo Drugo bugarsko carstvo

Vizantijsko-bugarski ratovi su bili serija ratova i konflikta nižih razmera na Balkanskom poluostrvu od 5. veka n. e. sve do propasti obe države. Ratovi su obeleženi raznovrsnim ishodima sve do pojave Osmanlija na Balkanskom poloustrvu, kada su obe balkanske države izgubile svoj uticaj na Balkanu. Prvi sukobi Vizantije počele su sa osnivačima Bugarske (Prabugarima) nakon njihovog pojavljivanja na Balkanskom poluostrvu oko 5. veka n. e., a postali su intezivniji posle velike pobede vojske prabugarskog hana Asparuha nad vojskom Vizantijskog carstva 680. n. e. kada je osnovano Prvo bugarsko carstvo.

Tokom sledećih vekova, Bugari i Vizantija su konstantno dolazili u sukob. Najznačajniji od tih sukoba su vojni pohodi vizantijskog cara, Konstantina V, protiv Bugarske između 755. i 776. n. e. godine, kao i bugarska pobeda nad Vizantijom 811. n. e, kada su bugarske trupe predvođene carom Krumom uspele da zarobe vizantijskog cara Nićifora I. Krumov sin i naslednik Omurtag posle očeve smrti 814. n. e, sklopio je tridesetogodišnji mirovni sporazum sa Vizantijom, nasuprot sukobima koji su usledili. 864. n. e. Bugarski car Boris I posle krvavih sukoba sa paganskom bugarskom aristokratijom, krstio se hrišćanin. Rat između Vizantije i Bugara se ponovo pojačao na punoj snazi tokom vladavine Simeona I, nazvanog i Velikog, (893—927), koji je uspeo da potisne Vizantiju ali je bio neuspešan u njegovom pokušaju da stvori jednu veliku istočnu evropsku imperiju.

Tokom 960-ih, Vizantija je zatražila pomoć Kijevskih Rusa radi potiskivanja oslabljene Bugarske. To je dovelo do sukoba izmeću Rusa i Vizantije i konačne Vizantijske pobede nad Rusima, 971. što je i okončalo i prvo, kratkotrajno, osvajanje Bugarske od strane Carigrada. Bugarsko carstvo je uspelo da se oporavi pod Samuilom i da povrati svoju moć zbog graćanskih ratova i afera koje su zadesile Vizantiju tokom druge polovine 10. veka, međutim Vizantija predvoćena Vasilijem II, uspela je da nanese seriju poraza oporavljenom Samuilovom carstvu, i 1014. u Klidiju da potpuno slomi Samuilove trupe. Osvajane preostale Bugarske je okončano 1018. Zbog njegovih vojničkih podviga ali prvenstveno zbog njegove brutalnosti, vizantijski car, Vasilije II je ostao u istoriji zabeležen kao „Bugaroubica“.

Bugari su podigli ustanak protiv Vizantije 1040—1041, kao i 1070-ih i 1080-ih koji su bili ugušeni od Vizantijske vojske. Međutim 1185, Teodor Petar i Ivan Asen su podigli ustanak, što oslabljena Vizantija nije mogla da uguši, što je donelo do stvaranja Drugog Bugarskog carstva. Posle pada Carigrada u rukama krstaša, 1204, bugarski car Ivan Kalojan je zatražio savezništvo od krstaša koje su to oni odbili, tako se on okrenuo Vizantijskoj carevini Nikeji, sa kojom je sklopio zavezništvo. Iako njegov naslednik Boril je sklopio savezništvo sa Latinskom carevinom Carigrada, njegovi naslednici su ostali saveznici Nikeji koja je povratila Carigrad 1261. Vizantija je povratila pojedine Tračke gradove od strane Bugarske, koje je posle izgubila ponovo od bugarskog cara Teodora Svetoslava. Vizantijsko-bugarski odnosi su ostali napeti sve do srpske dominacije Balkana pod carom Dušanom, i posle toga, sve do konačne Otomanskog osvajanja Balkana mada od tada već obe carevine su igrale drugorazrednu ulogu na Balkanu.

Pojava Prabugara i prvi kontakti sa Vizantijom

Spomenik Asparuha u Plisci, Bugarska

Prva pojava Prabugara na Balkanskom poluostrvu se spominje oko petog veka naše ere, tokom Velike migracije naroda na prostorima Evrope i Srednje Azije. Prvi kontakt jedne organizovane prabugarske države sa Vizantijom dolazi oko 635. godine kada Kubrat, vođa Pabugara koji su došli sa prostora Srednje Azije, podigao je uspešan ustanak protiv Avara ili po jednoj drugoj verziji protiv zapadnih turkijskih plemena, i ispostavio jednu prabugarsku državu koja se proširivala na prostorima između Kavkaza i Dnjepra, prostorima izuzetno vitalnim za Vizantiju koja je u međuvremenu bila u ratnom stanju sa Avarima i Persijancima, a morala je da odbrani svoje istočne granice i od novorođene arapske ekspanzije.

Na početku sedmog veka naše ere Vizantije je bila prinuđena da održava dobre odnose sa njenim susedima, tako da bi izbegla rat na više frontova, zbog istovremenog sukoba sa Avarima i Sasanidima morala je da nađe saveznike među njenim novim, nepoznatim susedima. Prema pričama patrijarha Nićifora i Jovana Nikije, vođa prabugarskog plemena Onogura, Organa, posetio je Carigrad 619. zajedno sa sinom Kuvratom. Tokom njihovog boravka u Carigrad, obojica su se krstili hrišćani, a Organa je dobio titulu patrikija dok je Kubrat ostao u Carigradu i posle odlaska njegovog oca. Kada je nasledio svog oca i oslobodivši svoj narod, Kubrat je sklopio savezništvo sa vizantijskim carom Iraklijom, 641. godine, i dobio je od njega titulu patrikija kao i mnogo poklona. Detalji tog sporazuma nisu zabeleženi, ali je ostalo poznato da je Kubrat podržao prava Iraklijovog sina, Iraklona, umesto Konstantina Trećeg za vizantijsko presto. Osim toga, vođa Onogura, Kubrat je uspeo da podigne svoj ugled među i ostalim prabugarskim plemenima, i da ih ujedini u jednu prabugarsku državu. Ta prabugarska država je ostala poznata u istoriji kao Velika ili Stara Bugarska. Na taj način Vizantija je dobila privremeno jednog lojalnog saveznika na njene izuzetno osetljive severne granice.

Prvi sukobi

Kada je car saznao da je jedan narod nečist i varvarski, nastanio se severno od Dunava, kod Ogla; i da bi mogao da izvršava pljačkaške upade na teritorijama blizu Dunava, naljutio se i naredio je da se vojske svih temi okupe u Trakiju. Kada je pripremio i flotu, pokrenuo je vojni pohod i sa mora i sa kopna, sa namerom da ih protera. Kada je vojska stigla između Ogla i Dunava, flota se nalazila na obližnjim obalama. Kada su Bugari videli veliku vojsku ukopali su se u močvare Dunava i tamo su ostali četiri dana, a Vizantijci nisu mogli izvršiti napad zbog močvara. To je ohrabrilo Bugare. Car je imao neke probleme sa nogama i žurio se da se vrati u Mesimvriju gde bi mogao da ih leči. Tako je napustio vojsku i sa pet brodova i njegovom pratnjom vratio se u Mesimvriu. U međuvremenu, naredio je njegovim vojnicima da ratuju ako Bugari ih napadnu. Međutim konjica je to svhatila kao da je car napustio borbeno polje, tako da se ona povukla bez neprijateljske pretnje. Videvši to, Bugari su napali ostatak vojske i ubili su većinu, a ostale od njih su proterali do Dunava. Kada su prešli reku stigli su do Varne i tamošnjih obala. Tada su videli da su iza sebe ostavili Dunav, a ispred sebe su imali klisure Ema i Crno more. Onda su porobili Slovene ( sedam generacija), prema istoku su nastanili Severe, a prema jugu i zapadu do granica sa Avarima su postavili ostalih sedam generacija. To proširenje ih je izuzetno ohrabrilo, tako da su počeli da napadaju i porobljavaju po vizantijskim tvrđavama i naseljima. Tako je car (Konstantin Pogonat) morao da potpiše mirovni sporazum sa njima i da im plaća godišnji porez.

Teofan Ispovednik

Posle smrti Kubrata, koja se dogodila najverovatnije tokom vladavine vizantijskog cara, Konstansa II, (641—668), njegova država se raspala zbog unutrašnjih problema ali i zbog napada Hazara. Uprkos savetima svog oca da održe svoju državu, njegovih pet sinova nisu uspeli da održe Veliku Bugarsku, i ta država se raspala u komade. Jedan od njegovih sinova, Asparuh (635/640-oko 700), se nastanio sa jednim delom njegovog naroda u današnjoj južnoj Besarabiji. Prema vizantijskom hronikografu Teofanu, konstantni upadi Asparuha na teritoriju Vizantije naterali su vizantijskog cara, Konstantina IV, (668—685), da 680. godine krene u vojni pohod protiv nove pretnje Vizantijskoj imperiji, u nameri da natera Asparuha da se nenaseli na teritoriji carstva. Posle njihove pobede nad trupama Vizantije, i potpisivanja mirovnog sporazuma 681. godine, (mirovnim sporazumom Carigrad je priznao bugarsku državu do Ema), nije došlo do sukoba između Vizantije i Bugarske zašto ni Konstantin Pogonat nije pokušao nove vojne ekspedicije, ni Asparuh nove napade protiv vizantijske države. Poznato je da između 680 i 685 došlo je do rata između Bugarske i Avara, što je dozvolilo Bugarima da se prošire prema zapadnom Balkanu. Takođe u periodu između 678-680, desio se značajan okršaj između vizantijske flote i prabugarskog vođe Kuvera (najverovatnije jednog od braća od Asparuha), pošto je zadnji pokušao neuspešno da zauzme Solun.

Justinijan II i Tervel

Prekid u mirnim odnosima između Vizantije i Bugarske je došao u vreme cara Justinijana Drugog, Rinotmita, (685—695) i (705—711). 688. godine Justinijan je napao Bugare i Slovene. Za tačan ishod tog vojničkog poduhvata nemamo pouzdane informacije. Poznato je samo da je uspeo da potisne neprijatelja bez postizanja odlučne pobede, i da porobi nekoliko slovenskih plemena. Uglavnom nije uspeo da dođe do odlučne pobede jer su se Bugari služili taktikama gerilskog rata, sličnih onima Prabugarima 680. godine. Njegove pobede protiv Slovena nisu imale veliki odjek zbog velikih gubitaka u jednoj bici protiv Bugara, gde su Bugari izveli iznenadi napad na vizantijsku vojsku. Justinijan je zbačen sa prestola 695, ali uz pomoć bugarskog hana Tervela i 15000 njegovih vojnika, Justinijan se povratio na tron 705. godine, ubivši ljude koje su ga zbacili sa trona, Leontija i Tiberija Trećeg. Justinijan je naredio senatu da bude poslušan Tervelu i Tervelu je dodelio titulu cezara. Nije sigurno koliko veliki uticaj je imao Tervel u unutrašnjnim aferama Vizantije, ali je poznato da je postao omiljena figura vizantijskih istoričara. Dobre veze između Justinijana i Tervela nisu bile tako stabilne, poznato je da je Justinijan bio poražen u bici protiv Tervela, kod Anhijala, 708. godine. 711. godine, Justinijan je zatražio opet pomoć Tervela da bi ugušio ustanak Filipikosa. Tervel mu je poslao vojsku od 3.000 vojnika, međutim Justinijan je bio poražen i pogubljen od novog cara Filipikosa. Nije poznato do kada je Tervel vladao Bugarskom, mada je poznato da je njegov naslednik Kormesije, vladao sigurno od 716. godine, iako Teofan spominje Tervela kao učesnika u konspiraciji za vizantijski tron, koju je organizovao Anastasije Drugi da bi se povratio na presto. Međutim taj istorijski podatak Teofana Ispovednika, ne smatra se izuzetno pouzdanim.

Lav III Isavrijanac (717—741), vizantijsko-bugarsko savezništvo i period mira

Kada su Arapi izvršili pomrsku blokadu Cargradu, tokom zime 717/718. godine, Lav III Isavrijanac je zatražio pomoć Bugara. Teofan piše da su Bugari poubijali 22.000 Arapa, dok Zonaras govori o mnogim hiljadama. Zapadni izvori govore da su Bugari naneli Arapima gubitke od 30.000 do 32.000 mrtvih.

Konstantin Peti

Tokom perioda vladavine Konstantina Petog, Kopronima, počinju prvi dugotrajni sukovi između Vizantijske carevine i Bugarske. Između 756. i 776. godine, Konstantin je preuzeo veliki broj vojnih pohoda protiv Bugarske sa glavnim ciljem da osvoji Bugarsku. Zbog nedovoljnih informacija o tom istorijskom periodu, istoričari moraju da se oslone na Teofana ispovedika i patrijarha Nićifora, koji se ne slažu apsolutno između sebe. 755./756. godine Konstantin Peti, je nastanio u Trakiju, Pavlakijance, Sirijce i Jermene, sa ciljem da poveća broj stanovništva na granici sa Bugarskom.

Bugari su videli taj čin kao prekršaj mirovnog sporazuma i krenuli si u upade u Trakiju i stigli do zidina Carigrada. Patrijarh Nićifor piše da ih je Konstantin pobedio u jednoj bici ali da su oni izazvali velike katastrofe, zarobljavajuđi veliki deo stanovništva. To je nateralo Konstantina Kopronima da 760. godine krene u vojni pohod protiv Bugarske. Kada je Konstantin stigao do Veregave, doživeo je težak poraz od Bugara u njihovom iznenadnom napadu, gde je i ubijen patrikije Leon kao i logotet puteva Leon. Međutim, Kostantin uspeo je ubedljivo je da porazi Bugare kod utvrđenja Markele. Taj poraz je imao veliki odjek nad Bugarima zažto im je bio prvi od njihovog dolaska na Balkan. Ta poraz primorao je Bugarsku da potpiše novi mirovni sporazum, sa kojim je izgubila teritorije koje je prisvojila sporazumom iz 717. godine, dok je bugarsko plemstvo poslalo veliki broj mladih Bugara kao taoce u Carigrad.

Posle prvog bugarskog poraza na Balkanu, vlast u Bugarskoj je bila izuzetno uzdrmana, i to je dozvolilo hanu Telecu (760—763), koji je bio neprijatelj Vizantije, da se domogne vlasti. Telec prekršivši mirovni sporazum koji je usledio posle bugarskog poraza kod Markela, napao je 763. godine, granične prelaze Vizantije sa Bugarskom. Konstantin je odgovorio sa novim vojnim pohodom, sa ciljem kao i prošli put da napadne bugarsku vojsku na dva fronta. Ovaj put Konstantin je izbegao Veregavu, i odlučio se da krene uz obalu preko Mesimvrije i Odese (Varne), dok istovremeno je poslao vizantijsku flotu od 800 brodova i 10.000 konjanika da ode preko Dunava. Konstantin je stigao sa vojskom u Anhijalu, 30. juna, 763. godine. Tamo je usledila druga bitka kod Anhijala između bugarsko-slovenske vojske, Teleca i vizantijske vojske, Kostantina. Bitka je trajala celog dana i završila se vizantijskom pobedom.

Pobeda Vizantije se proslavila velikom paradom u Carigradu, dok Bugari su smatrali Teleca kao osnovnog krivca za novi poraz od Vizantije. Telec je bio pogubljen i zamenjen Savinom, (764—765), koji je zatražio primirje od Carigrada. To nije se nimalo sviđalo bugarskoj aristokratiji koja je to videla kao znak izdaje. Savin je bio primoran da napusti Bugarsku carevinu i da prebegne u Vizantiju. Njegov naslednik, Pagan je takođe zatražio primirje od Vizantije, međutim Konstantin je saznao od Savina i od tajnih agenata, da je politička situacija u Bugarskoj kritična, i tako je odbio primirje i krenuo u novi vojni pohod protiv Bugarske. Taj vojni pohod je više bio prikazivanje moći Vizantije nego ozbiljni vojnički pohod sa nekim strategijskim ciljem. Konstantin Kopronim je tim pokušavao da primora Bugare da prihvate mir pod uslovima Carigrada. Vizantijska vojska se iskrcala u Mesimvriji ili u Anhijalu, dok su bugarske trupe stojale na istočnoj strani Ema. Videvši da je izuzetno opasno da nastavi pohod unutar Bugarske, Konstantin je zatražio primirje koje je i dobio. Pagan se susreo sa Konstantinom, i Konstantin ga je ugrdio zbog mržnje koje je on i bugarska aristokratija prikazali prema Savinu. Posle toga obe strane su se dogovorile, prema Teofanu ispovedniku, na mirovni sporazum.

Godine 765., Konstantin je opet napao Bugarsku. Vladar Bugarske u to vreme je bio Tokt, koji je vodio antivizantijsku politiku i najverovatnije Kopronim je napravio tu vojnu kampanju protiv Bugarske da bi izbegao bugarske upade na teritoriju romejske carevine. Tokom bitke koja je usledila između vizantijskih i bugarskih trupa, Vizantijci su trijumfovali dok Tokt i njegov brat Vajan su poginuli tokom bitke. 766. godine Konstantine je pokrenuo novu vojnu kampanju protiv Bugarske. U toj kampanji cela vizantijska vojska, sa oko 2.600 brodova (prema Teofanu ispovedniku), krenula je 21. juna 766. prema Anhijalu i Mesimvriji dok je car išao kopnenim putem. Bugari nisu imali nameru da se sudare sa tako velikom vojskom, međutim usledila je velika oluja na moru koja je uništila veliki deo goleme vizantijske flote i naterala Konstantina da prekine vojnu kampanju i vrati se u Carigrad. Pre toga car je naredio da se bace mreže u moru da bi se upecali leševi udavljenih vojnika, što bi im omogućilo da se sahrane. Tim vojnim pohodom je završen prvi deo vojnih kampanja Konstantina protiv Bugarske.

Maja 774. godine, Konstantin je pokrenuo novi masovni vojni pohod protiv Bugarske. Teofan ispovednik piše da je Konstantin sakupio flotu od 2.000 brodova koja je otplovila prema Mesimvriji, dok je car otplovio prema Dunavu. Međutim car je odlučio da odustane od tog vojničkog pohoda, zašto najverovatnije je postigao mirovni sporazum sa Bugarima. Taj mir nije trajao tako dugo, Konstantin je bio obavešten od njegovih špijuna da je car Telerig, (768—776), odlučio da porobi slovensko stanovništvo Verzitije, davajući jedan dobar razlog Konstantinu Kopronimu da krene u apsolutnoj tajnosti, sa 80.000 vojnika, prema Bugarskoj. U bici koja je usledila kod mesta Litosorija, vizantijska vojska je pobedila Bugare izuzetno lako, i tako je car nazvao taj rat, „miroljubivi“, zašto u njemu, prema Teofanu nije izgubio nijednog vojnika. 775. godine Konstantin je uradio svoj pretposlednji pohod protiv Bugarske, međutim vizantijska flota je potonula u oluji, i to je nateralo Konstantina da se povrati u Carigrad. Nešto kasnije Telerig je poslao pismo Konstantinu u kojem je napisao, da je planirao da napusti Bugarsku zbog unutrašnjih afera oko trona i zatražio od Konstantina da ga primi u Konstantinopolj i da mu otkrije vizantijske špijune u Bugarskoj, car je poverao Teleriga i otkrio mu špijune koji su odmah pogubljeni. Poslednji pohod Konstantina Kopronima protiv Bugarske bio je Avgusta 775. godine, međutim Konstantin se razboleo tokom vojnog pohoda i umro dok su ga prevozili u Carigrad.

Period mira (776—788)

Nakon smrti Konstantina, Telerig je prebegao u Carigrad, gde je bio prihvaćen veoma prijateljski od novog cara, Lava Četvrtog, (776—780). Telerig u Carigradu se krstio hrišćanin, dodeljena mu je titula patrikija i oženio se jednom rođakom od carice Irine. Posle prebega Teleriga u Carigrad, najverovatnije odnosi nije došlo do sukoba između Vizantije i Bugarske. Taj mir je omoguđio carici Irini da izgradi Irinupolj blizu granice sa Bugarskom oko 784. godine, da poseti Filipupolj (Plovdiv), kao i da opravi Anhijal koji je bio uništen od ratnih dejstava.

Konstantin VI

Dobri odnosi između Vizantije i Bugarske su se pogoršali 788. godine kada su Bugari napali kod reke Strimone, vizantijskog generala Trakije, Filita, koga su sa mnogim njegovim vojnicima, ubili. 791. godine, Bugari su napali Trakiju, i pod vođstom vladara Kardama, stigli su ispred zidina Jedrenja. Car Konstantin Šesti je poveo vojni pohod protiv njih, i pobedio ih je. Sledeće 792. godine, Konstantin je pokrenuo prvu njegovu vojnu kampanju protiv Bugarske. Kada je stigao kod utvrđenja Markele, 20. jula, bugarski car, Kardam ga je iznenado napao i porazio totalno nespremne za borbu, vizantijske trupe. Bugari su zaplenili velike količine vizantijske vojne opreme, konji, carski šator, kao i veliki broj novca. Poraz Konstantina od Bugara je uzdrmao njegovu vlast naročito zbog carevog verovanja prorocima, koji su predviđali pobedu protiv Bugara.

Kada se povratio u Carigrad, Konstantin je bio prinuđen da pobije mnoge visokorangirane Vizantijce, koji su podigli ustanak protiv njega, sa ciljem da ga zbace sa trona. Među pogubljenima su bili magistr Mihajl Lahanodrakon, patrikije Varda, protospatarije Stefan kao i generali Hamea, Nikita i Teognoston.

U Avgustu 792. godine, kada su se trupe Vizantije okupile u Carigrad, imale su nameru da proklamuju ucezara Nićifora kao cara, međutim Konstantin je oslepeo Nićifora, i posekao je jezike znametim vizantijcima kao što su bili Hristofor, Nikita, Antim i Ebdokim. Treba da dodamo da je Konstantin oslepeo i patrikija Aleksija, zašto su mu zapretili da će on postati car umesto njega.

Sukobi između Vizantije i Bugarske su ponovljeni 796. godine, kada je Kardam zatražio novac od Konstantina da ne bi uništio Carigrad. Konstantin mu je poslao konjski izmet kao odgovor, i poručio mu je da je to jedino što je zaslužio da dobije, i dodatno mu je poručio da će da pokrene novu kampanju protiv Bugarske. Konstantin je sa vojskom stigao do Avroleve sa ciljem da se odlučno sukobi sa Kardamom. Kardam je takođe stigao do Avroleme ali se ukopao u šumi, blizu vizantijske vojske i oklevao je da dođe u sukob sa vizantijskom vojskom. Vizantijci su punih 17 dana izazivali Kardamovu vojsku na bitku, međutim Kardam je pokupio svoju vojsku i vratio se u Bugarsku.

Sukobi od vremena Kruma do vremena Simeona

Krum i Nićifor Prvi

Početkom Osmog veka, u Vizantiji i u Bugarskoj, stupili su na vlast dvojica sposobnih vladara. U Vizantiji je došao na vlast Nićifor Prvi, 802. godine, dok je 803. godine došao na vlast u Bugarskoj, car Krum. Nisu nam ostali poznati vizantijsko-bugarski odnosi između 796 i 807. godine. Car Nićifor, (802—813), je prvi napao Bugarsku, 807. godine, međutim kada je stigao ispred Jedrena, obavestili su ga, da je protiv njega pokrenut ustanak u Carigradu. To je primralo Nićifora da se vrati u Carigrad, kako bi ugušio ustanak. 808. godine Krum je napao region reke Strume, gde je pobio veći broj vizantijskih vojnika, kao i generala tamošnje teme. Taj napad je bio prvi u nizu njegovih napada na vizantijsku teritoriju sve do 814. godine.

Vojni pohodi Kruma imali su cilj da ugroze vizantijske gradove na balkanskom severu carevine. 809. godine, Krum je stigao ispred grada Serdike, (današnje Sofije), koja se tada nalazila na jednoj od najsevernijih tačaka Vizantijske carevine. Nićifor se odlučio na vojni pohod prema Serdici, sa ciljem da uništi Krumove trupe. Međutim zbog nesuglasica između njega i njegovih vojnika, koje su dovele do dezertiranja pojedinih vrhovnih vizantijskih generala, i njihovog prelaska na bugarske linije, Nićifor odlučio je da prekine vojnu kampanju. U Carigradu, Nićifor pokušavajući da sakrije unutrašnje nesporazume, uputio je pisma gde je pisao kako se provodio tokom Uskrsa na Krumovom dvoru. Posle toga, Nićifor pokušao je da opravi Serdiku, ali je naišao na oštro protivljenje njegovih vojnika i tako je morao da napusti planove.

Nićifor je krenuo u novi masovni vojni pohod protiv Bugarske, Maja, 811. godine. Sa njim je poneo njegovog sina Stavrakija i mnoštvo vizantijskog plemstva. Pre toga je naredio logoteta Nikitu da poviši porez na crkve i manastere, kako bi mogao da finansira do skupu vojnu kampanju. Patrikije Salivar je upozorio cara da tako nešto bi moglo dovesti do pobune protiv samog Nićifora, i na takav način Nićifor bi mogao izgubiti presto. Međutim Nićifor nije poslušao Salivara i sakupio je Juna ili Jula, 811. godine, veliku vizantijsku vojsku iz Trakije i Male Azije, kao i mnoge lako naoružane vojnike. Kada je stigao do utvrđenja Markele, Krum je svhatio da nije mogao da se suprotstavi toliko velikoj vojsci, i poručio je Nićiforu da uzme šta hoće i da se mirno vrati u svoju državu. Nićifor je, kako se ispostavilo napravio grešku time što nije odmah odlučio da iskoristi iznenađenje Bugara i odlučno ih porazi, međutim dao im je vreme da se povuku i reorganizuju. Tada se desio prevrat, jedan dobar prijtelj od cara Nićifora, Vizantije, pobegao je od Markela i prebgao je na Krumove linije, donevši sa sobom veliku količinu zlata kao i dosta skupocenih carevih nošnji. Mnogi, oko cara su to smatrali kao loš predznak za budućnost ekspedicije. Nićiforove trupe su pobedile prve bitke sa Bugarima, i stigli su ispred Pliske, glavnog grada Bugarskog carstva koji je bio napušten od Kruma. Nićifor je naredio da se grad zauzme i totalno sravni zemljom. Prilikom zauzimanja grada, gde su se vizantijske trupe krvnički obračunale sa civilnim stanovništvom, Nićifor je razbio bugarsku vojsku od 12.000 vojnika.

Posle lakog zauzimanja Pliske, gde je u drugoj bici razbio još jednu bugarsku vojsku od 50.000 vojnika, Nićifor je dodelio zapleljeno zlato njegovim vojnicima. Nakon toga, Nićifor je uputio svoju vojsku prema uskim klisurama Moezije. Krum je bio zatvorio sve ulaske i izlaske iz klisure, velikim balvanima, stavljajući Vizantijce u veliku klopku. Tek 24. jula, Vizantijci su svhatili šta se desilo, uprkos upozorenjima njegovih generala za napad nad Bugarima, Nićifor je rekao da nisu imali šansu da pobegnu čak i ako su mogli da polete kao ptice. Bugari su izveli jedan mnogo dobro organizovan napad tokom noći 25. jula. U tom napadu poginuli su car Nićifor, patrikiji Aetije, Petar, Teodosije, Sisinije, Salivar i Roman, kao i mnogi spatariji i protospatariji. Među mrtvima su bili i drugarije (kapetan) carskog broda, domestik ekskuvita, vođe tagmi kao i mnobrojni generali temi. Prema Teofanu ispovedniku, čitav vrh Rimljana je nestao. Krum, prateći tradiciju naroda stepa i da bi proslavio svoju sjajnu pobedu, od Nićiforove lobanje je napravio pehar za vino. Sin Nićifora, Stavrakije koji je bio teško ranjen u kičmu, uspeo je da pobegne i da stigne do Jedrena. U Jedrenu, domestik Stefan i magistr Teodor (koji su takođe bili među preživelima) postavili su Stavrakija za cara, iz razloga zašto Stavrakije je optužio svog oca za sve što se desilo Vizantijcima. Stavrakije je bio premešten u Carigrad, gde je i abdicirao u korist njegovog zeta, Mihajla I.

Krum i Mihail Rangabe

Posle katastrofalnog poraza vizantijske vojske u klisurama Moezije, Bugari su nastavili napade na vizantijsku teritoriju, napadajući velike Tračke gradove. Tokom proleća 812. godine Bugari su zauzeli grad Develt, iz koga su preselili kompletno stanovništvo u Bugarsku. Takođe, Bugari su zaplenili veliki broj ratnog materijala kao velike količine zlata i srebra. 7. juna, 812. godine, Mihail I, (811—813), zet poginulog cara Nićifora, pokrenuo je vojni pohod protiv Kruma, međutim kada se nalazio u gradu Curulu, u Trakiji je saznao za neposlušnost vojske, i bio je prisiljen da se povrati u Carigrad. To je omogućilo Bugarima da pokrenu vojne pohode protiv vizantijskih gradova kao što su bili Anhijal, Verija, Plovdiv i Filipi, nateravši lokalno stanovništvo da prebegne iz svojih gradova. Meću izbeglicama su bili mnogi stanovnici iz Male Azije koji su bili premešteni od Nićifora u okolini reke Strume, sa ciljem da se poveća stanovništvo tih gradova. Krum je poslao u Carigrad, Dargamira, koji je bio slovenskog porekla, da natera Mihaila prihvati Krumov predlog za mir, ili u drugom slučaju Krum će zauzeti Mesimvriju. Mihail je na početku hteo da prihvati Krumov zahtev, ali pod pritiskom igumana Teodora, odlučio je da ne prihvati taj zahtev. Tako bogata Mesimvrija, posle jednomesečne opsade pala je u ruke Bugara. Krum je bio zatražio od Mihaila da pošalje u Bugarsku, Bugare koji su prebegli u Vizantiju i bili su važan izvor informacija za Vizantiju u ratu protiv Bugarske. Ti prebegli Buagri su obavestili Mihaila da Krum sprema masovni vojni pohod protiv Carigrada. Mihail je onda krenuo u tajni pohod protiv Kruma i 15. februara, 813. godine je iznenadio bugarske trupe, nanevši im teške gubitke, naterao ih je da se vrate u Bugarsku.

Maja 813. godine, Mihail je krenuo u vojni pohod protiv Bugarske. Kada je carska vojska stigla do Irakleje, car Mihail je počeo da pregleda teren. Teofan je optužio Mihaila da je bio previše neodlučan da se sukobi sa Bugarima. Vizantijske trupe su ostavile negativan utisak stanovništvu Trakije, iz razloga zašto vizantijski vojnici su pljačkali lokalno stanovništvo. U međuvremenu Krum je odlučio da postavi svoju vojsku kod Versinikije, u neposrednoj blizini vizantijske vojske. Mihailovi savetnici su savetovali cara da ne napada prvi, pravljajući ga još više neodlučnim. Neodlučnost Mihaila je postala poznata u Carigradu gde je narod počeo da se moli kako bi car Konstantin V, ustao iz groba i krenuo u boj. Neki su čak proširivali glasine da je Konstantin ustao iz groba i jahao na konju protiv Bugara. Međutim 22. juna, počeli su sukobi između Mihaila i Kruma blizu Jedrena. Posle krađe bitke Bugari su porazili Vizantijce, što je na početku Krum je pomislio da je to taktčiko povlačenje vizantijaca, ali posle početnog razmišljanja, Krumove trupe krenule su u juriš protiv vizantijske vojske i nanele su joj ogromne gubitke. Car Mihail I, vratio se osramođen u Carigrad gde je smaknut sa trona u korist Lava V, Jermenca, (813—820).

Lav V, smrt Kruma i tridesetogodišnji mir

Krum posle pobede nad Mihailovim trupama, nastavio je svoj napad prema Carigradu, u međuvremenu je bio ostavio svog brata da stavi pod opsadom Jedren. Kada je stigao pred Carigradom, Krum je svhatio da nije mogao da osvoji grad i zatražio je od novog cara, Lava, da ga pusti da zakuca na zid svoje koplje i da krenu mirovne pregovore. Lav je odbio prvi zahtev Kruma, i tokom mirovnih pregovora Vizantijci su pokušali da ubiju Kruma, ranevši ga. Krum je pobesneo zbog tog napada Vizantijaca, i razorio je celu istočnu Trakiju. Osim toga, Krum je preneo veliki broj vizantijskog stanovništva severno o Dunava, u južnoj Besaraviji. Lav nije reagovao na divljanje Kruma nad civilnim stanovništvom.

Tokom zime 813. godine se zadesio poslednji napad Kruma na Vizantijsko carstvo. Otprilike 30.000 Bugara je napalo grad Arkadiupol. Grad je bio popaljen i veliki deo stanovništva je takođe preveden u Bugarsku. Car Lav opet je bio patetičan prema tim bugarskim napadima. Treba se dodati da od protobugarskih tekstova nađeno je bilo da u vojnim pohodima Kruma je učestvovao veliki broj oficira sa vizantijskim imenima. Opustošujući Trakiju 813. i 814. godine, Krum je krenuo 814. u njegov napad protiv Carigrada. Car Lav je saznao od vizantijskih begunaca iz Bugarske da je Krum planirao da napadne deo zidina kod mesta Vlaherne u Carigradu, i kada je to Lav saznao, naredio je da se napravi i drugi zid kod Vlaherne, čekajući napad Kruma. Međutim, Velikog Četvrtka, 814. godine, vizantijski begunci su obavestili Lava da je Krum ubijen pod nerazjašnjenim okolnostima. Ta vest je donela veliku radost u Carigradu, međutim Bugari su nastavili da uništavaju Trakiju i car Lav je bio prinuđen od njih da traži mir. Kada su to Bugari odbili, Lav je krenuo u vojni pohod protiv njih. U bici blizu Mesimvrije, vizantijska vojska posle izuzetno dobro izvedenog povlačenja, potukla je do nogu bugarsku vojsku. Prema Genesiju, planina gde su Vizantijci porazili Bugare se nazvala „Lavova planina“ u čast cara Lava V.

Nakon smrti Kruma i bugarskog poraza od trupa cara Lava, u Bugarskoj je usledila kratkotrajna dinastijska kriza koja se prekinula dolaskom na vlasti sina kana Kruma, Omurtaga. Omurtag, koji je stupio na vlast 815. godine, morao je da se bori protiv Franaka na zapadnom frontu, a i sam je želeo da proširi Bugarsku prema zapadnom Balkanu. Da bi to uradio, a istovremeno da bi izbegao rat na više frontova, Omurtag je sklopio tridesetogodišnji mir sa Carigradom. Taj mir se sastajao od dva dela. Prvi deo mirovnog sporazuma odnosio se na granicu između dveju zemalja, granica se proširivala od Develta na istoku, preko Jedrena i Plovdiva sve do planine Ema na zapadu. Drugi deo mirovnog sporazuma odnosio se na clovensko stanovništvo, Sloveni koji su bili građani Vizantije pre početka rata mogli su da se vrate na mesta koja su živeli i pre rata a koji nisu bili građani Vizantije i tokom rata su se premestili na obalu, bili primorani da se vrate njihovim selima.

Tridesetogodišnji mirovni period

Pozitivan impakt tridesetogodišnjeg mira koji je sklopio Omurtag sa Vizantijom mogao je da se vidi vrlo brzo. 820. godine kada je Toma Sloven, digao ustanak protiv Vizantijskog carstva, car Mihail II je odbio Omurtagovu pomoć, međutim Omurtag je napao ustanike i porazio ih je u korist Vizantijskog carstva, ostajući veran mirovnom dogovoru koje je on bio sklopio sa Vizantijom. Tridesetogidišnji mir se prekinuo samo jedanput u vreme vladavine sina i naslednika Omurtaga, Malamira, (831—836), kada je došlo do vizantijske invazije u Bugarsku. Oko 837. godine se spominje ustanak Vizantijaca, koji su bili preneti severno od Dunava tokom vladavine Kruma kao i njihov konačni povratak u granicama romejske carevine. Iste godine se spominje od arapskog istorijskog izvora, Al-Masudija, da je na stranu vizantijskog cara Teofila u ratu protiv Arapa učestvovao i izvestan broj Bugara.

Romeizacija Bugarske

U vreme cara Lava V, Jermenca, (813—815), Bugari koji su bili zauzeli Jedren i druge gradove u Trakiji, preneli su veliki deo vizantijskog stanovništva iz tih opustošenih krajeva, severnije od Dunava u južnoj Besaraviji. Taj preneti deo vizantijskog stanovništva kada se nastanio u južnu Besaraviju, dobio je ime Makedonija. Interesantno je da među zarobljenim Vizantijcima je bila i porodica buduđeg vizantijskog cara Vasilija I, osnivača makedonske dinastije. Zarobljeno vizantijsko stanovništvo je imalo veliki impakt na Bugare iz razloga zašto im je omogućilo da dođu u dodir sa vizantijskom civilizacijom. Interesantno je da mnogi imućni Bugari iz vladajuće klase voljara su uzimali zarobljene Vizantijce kao učitelje za njihovu decu. Međutim mnogi bugarski voljari koji su bili paganisti, žestoko su se protivili romeizaciji Bugarske, što je i dovelo do proterivanja i ubijanja mnogih znamenitih Vizantijaca, kao što su bili nadbiskupi Develta, Đorđe, Jedrena, Manojlo, Nikeje, Lav kao i zarobljeni generali Lav i Jovan, i veliki broj anonimnih Vizantijaca koji nisu hteli da se odreknu hrišćanstva. Hrišćanstvo je počelo u isto vreme da se proširuje u Bugarskoj. Sinovi Omurtaga, Malamir i Vajan, su primili hrišćanstvo od nekog vizantijskog zarobljenika.

Godine 853. je bio potpisan novi mirovni sporazum izmeću Vizantije i Bugarske, glavni potpisnici sporazuma su bili bugarski car Boris (852—889) kao i vizantijska carica, Teodora. Nema mnogih istorijskih podataka iz kog razloga je postignut taj mirovni sporazum, mada je ostala priča dao je Boris prihvatio mirovni sporazum sa Vizantijom začto bi bilo nečasno da ratuje i da pobedi jednu ženu. Vladavina Borisa je ostala upamćena kao i doba kada je hrišćanstvo postalo državna religija. Boris nije bio siguran kojoj će crkvi da postane veran, Rimskoj ili Carigradskoj, međutim kada je vizantijski car Mihail III, (842—867), preneo svoju vojsku iz Male Azije na Balkan posle niza vojničkih uspeha protiv Arapa, Boris je bio primoran da prihvati hrišćanstvo od strane Carigrada zašto Bugarska je bila oslabljena od neke epidemije koja je zahvartila veliki deo stanovništva pa nije mogla da se odbrani od eventualnog vizantijskog pohoda. Boris je kršten od vizantijskog sveštenika 864. godine kada je potpisan novi mirovni sporazum, i dobio je hrišćansko ime Mihail, po caru Mihailu III. Pokrštavanje Borija je dovelo do reakcija paganskih bugarskih voljara, i dovelo do situacije da se Boris krvavo sukobi sa njima. Boris je došao u otvoreni sukob sa paganskim voljarima i odsekao je 52 glave voljara. Na taj način hrišćanstvo je postalo zvanična veroispovest srednjovekovne Bugarske.

Simeon protiv Vizantijske imperije (893—927)

Mirovni period u odnosima Vizantije i Bugarske je prekinut za vreme cara Lava VI, (886—912), kada je 889. godine na presto Bugarske došao Vladimir, nastariji sin Borisa, koji se bio povukao u manastir. Vladimir koji je bio pod ogromnim uticajem paganskih boljara koji nisu uopšte bili zadovoljni rapidnom romeizacijom Bugarske i koji su pokušavali da prekinu bugarski prilazak pravoslavlju, pokušao je da povrati u Bugarsku pagasnu veorispovest, međutim kada je to saznao njegov otac Simeon koji u to vreme se nalazio u manastiru, vratio se iz manastira zajedno sa njegovim drugim sinom Simeonom i 893. godine srušio je sa vlasti njegovog prvog sina Vladimira. Vladimir je bio oslepljen i zatvoren u zatvor dok ga je nasledio Simeon. Boris se vratio u manastir gde je i umro 907. godine. Simeon je kao mladić bio poslat u Carigrad gde je bio i upoznat sa vizantijskom kulturom i vizantijskim načinom života. Uprkos tome, Simeon koji posle se pokazao kao najslavniji vladar srednjovekovne Bugarske, pokazao se za jedan period od trideset godina, kao najveća pretnja samom postojanju Vizantijske imperije.

Prvi sukobi Simeona i Vizantije

Prva prilika da dođe u sukob sa Vizantijom, Simeon je našao 894. godine kada je Carigrad odlučio da prenese državnu carinu iz Konstanipolja u Solun. Simeon je našao povod za rat u tome da je to ugrožavalo trgovinske interese Bugarske. Simeon je bio izuzetno uzbuđen odlukom Vizantjiaca za premeštanje carine, što je imalo kao ishod, povećanje carinskog poreza prema bugarskim trgovcima. Simeon je zatrašio bio od vizantijskod cara, Lava VI, da obustavi tu odluku i da ne premesti carinu iz Carigrada u Solun, međutim vizantijski car ignorisao je Simeonove pozive i dozvolio je premeštanje carine u Solun. Car Lav je ignorisao pozive Simeona, najverovatnije iz razloga zašto nije hteo da naljuti vasilopatora Stilijana Zausija, koji je bio preuzeo zadatak premeštanja carine. Tako je data prava prilika Simeonu da prekrši mirovni sporazum iz 864. godine i da krene u napad protiv Vizantijaca.

Prvi sukob izmeću Simeona i vizantijske vojske bio je poražavajući za Vizantijce. Bugare je predvodio lično Simeon, dok vizantijsku vojsku su predvodili Prokopije Krinit i Jermenije Kurtik, koji su obojica pali na bojnom polju. Simeon je odsekao nosove zarobljenih vizantijskih generala i poslao ih u Carigrad. U međuvremenu situacija nije bila uopšte povoljna za Vizantiju koja je istovremeno vodila rat u Maloj Aziji i na Srednjem istoku protiv Arapa. Tako je car Lav VI, odlučio da se reši bugarske pretnje diplomatskim putem. Car je došao u dogovor sa Mađarima koji je trebalo da napadnu Bugare sa severa. Da bi došao do konkretnijeg savezništva sa Mađarima, Lav je poslao u Mađarsku na diplomatsku misiju, patrikija Nikitu Sklera.

Literatura

• Fine, John V. A. (1991). The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08149-3. 
• Fine, John V. A., Jr. (1983), The Early Medieval Balkans, Ann Arbor 
• Balkans : A history of Bulgaria, Serbia, Greece, Rumania, Turkey / by Nevill Forbes ... [et al.]. 1915.
• Bulgarian Historical Review (2005), United Center for Research and Training in History, Published by Pub. House of the Bulgarian Academy of Sciences, v. 33:no. 1–4.
• Gjuzelev, V. (1988), Medieval Bulgaria, Byzantine Empire, Black Sea, Venice, Genoa (Centre Culturel du Monde Byzantin), Verlag Baier 
• History of Bulgaria / Hristo Hristov ; [translated from the Bulgarian, Stefan Kostov ; editor, Dimiter Markovski]. Khristov, Khristo Angelov,. c1985.
• History of Bulgaria, 1393–1885 / [by] Mercia MacDermott. MacDermott, Mercia, 1927–[1962].
• Concise history of Bulgaria / R.J. Crampton. Crampton, R. J. 1997.
• Short history of Bulgaria / [by] D. Kossev, H. Hristov [and] D. Angelov ; [Translated by Marguerite Alexieva and Nicolai Koledarov ; illustrated by Ivan Bogdanov [and] Vladislav Paskalev]. Kossev, D. 1963.
• Short history of Bulgaria / Nikolai Todorov ; [L. Dimitrova, translator]. Todorov, Nikolai, 1921–1975.
• 12 Myths in Bulgarian History/ [by] Bozhidar Dimitrov; Published by "KOM Foundation," Sofia, 2005.
• The 7th Ancient Civilizations in Bulgaria [The Golden Prehistoric Civilization, Civilization of Thracians and Macedonians, Hellenistic Civilization, Roman [Empire] Civilization, Byzantine [Empire] Civilization, Bulgarian Civilization, Islamic Civilization] [by] Bozhidar Dimitrov; Published by "KOM Foundation," Sofia, 2005 (108 p.)
• Jordan Andreev, Ivan Lazarov, Plamen Pavlov, Koj koj e v srednovekovna Bălgarija, Sofia 1999.
• John Skylitzes II, 455, 13
• Helene Ahrweiler, Les Europeens, pp. 150, Herman (Paris), 2000.
• Runciman, Steven (1929) The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign. Cambridge.
• Woodhouse 1986, 109; Sp. Lambros, Argyropouleia, Athens 1910, 7,29
• Edward Gibbon, Decline and Fall of the Roman Empire, chapter 53.