Geminidi
| Geminidi | |
|---|---|
 Orbita Fetona, matičnog tela Geminida | |
| Roditeljsko telo | (3200) Phaeton |
| Radijant | |
| Rektascenzija | 112° |
| Deklinacija | +33° |
| Meteorski roj | |
| Vreme aktivnosti | 7 — 17. decembar |
| Datum maksimuma | 13. decembar |
| Brzina | 34,6 km/s |
| Zenitna časovna aktivnost | 120 |
Geminidi su jedan od najpouzdanijih „velikih“ meteorskih rojeva, mada je ZHR u maksimumu pokazao određene varijacije poslednjih godina.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Za razliku od Perseida ili Leonida, koji su poznati vekovima, Geminidi su prvi put primećeni 30-ih godina 19. veka. Međutim, prvi detalji o radijantu i ZHRu su dati tek šezdesetih godina 19. veka, a u sledećoj deceniji je posmatranje Geminida postalo masovno. Tih godina je THR retko prelazio 20, ali je radijant bio jasno uočljiv, a i roj je svoje posmatrače nagrađivao srazmerno velikim brojem sjajnih meteora.[2][3][4] Tokom godina, ZHR Geminida je rastao, tako da je u prvoj deceniji 20. veka bio oko 20, u četvrtoj oko 50, četrdesetih i pedesetih godina oko 60, do oko 80 u osmoj deceniji, gde se i zadržao do kraja veka.
Polovinom dvadesetog veka su izračunati orbitalni elementi Geminida, koji su se pokazali intrigantnim — orbitalni period od svega 1,65 godina (u međuvremenu je ovaj rezultat korigovan na 1,43 godina[2]), velika ekscentričnost ali mali nagib orbite. Na orbitu meteoroida ovog roja utiču samo dve planete — Jupiter i (u mnogo manjoj meri) Zemlja. Najočigledniji efekat uticaja Jupitera se ogleda u tome što na približno svakih 60 godina maksimum Geminida se pomera za 1 dan ranije. Tačnije, menja se tačka preseka orbite roja sa orbitom Zemlje, što objašnjava zašto je aktivnost Geminida rasla tokom godina ali ukazuje i na to da će vremenom ta aktivnost opadati sve dok ne nestane.[4]
Matično telo[uredi | uredi izvor]
Dok većina meteorskih rojeva ima kometu kao svoje matično telo, Geminidi svoje orbitalne elemente dele sa asteroidom 3200 Faeton.[2][5]
Međutim, nije jasno da li je Faeton roditeljsko telo Geminida ili je nastao od drugog tela, od koga su poreklom i Geminidi. Naime, Faeton oslobađa materijal kada se nalazi u perihelu (npr. u julu 2009. godine, Faeton je bio udaljen od površine Sunca samo 15 sunčevih prečnika), ali je masa oslobođenog materijala svega 0,01% ukupne mase Geminida — nedovoljno da se stvori postojeći roj. Faeton je pojavom sličan mnogo većem asteroidu 2 Palas, tako da je možda u pitanju deo Palasa koji se odlomio pri koliziji sa nekim drugim telom, a da su u istoj koliziji nastali meteoroidi koji čine roj Geminida. Međutim, istraživanja pokazuju da su meteoroidi ovog roja oslobođeni u blizini Sunca, a ne u asteroidnom pojasu. Jedna od mogućnosti je da Faeton predstavlja jezgro komete koja je u prošlosti bila aktivnija i oslobađala više materijala, a da je gubitkom materijala ostala bez repa i oslobađa znatno manje čestica.[5]
Nakon otkrića Faetona, otkrivena su još dva tela sličnih orbitalnih elemenata kao Geminidi i Faeton: 1999 YC i 155140 (2005 UD), što može dodatno da govori u prilog tezi da je čitav kompleks Faeton-Geminidi objekata nastao u jednom, katastrofičnom, događaju, umesto postepenim oslobađanjem materijala.[2]
Posmatrački uslovi[uredi | uredi izvor]
Radijant Geminida se nalazi u sazvežđu Blizanaca, u blizini najsjanije zvezde ovog sazvežđa — Kastora, i vidljiv je sa obe Zemljine hemisfere. Mnogi geminidi su sjajni i obojeni, što ih u kombinaciji sa relativno malom brzinom čini idealnim za fotografska posmatranja.[6]
Geminide je moguće posmatrati sa cele severne hemisfere, a na južnoj hemisferi do oko 50° južne geografske širine. Radijant izlazi do 57° južne geografske širine, ali već na 50° sunčeva svetlost u zoru ometa bilo kakvo posmatranje. Nezavisno od geografske širine, radijant kulminira u 2 časa ujutru po lokalnom standardnom vremenu (odnosno u 3 časa u zemljama koje koriste letnje računanje vremena cele godine). Na 33° severne geografske širine, radijant je u zenitu u trenutku kulminacije.[6]
| geografska širina | izlazak radijanta (lokalno standardno vreme) | visina radijanta u kulminaciji | % vidljivih meteora pri datoj visini radijanta |
|---|---|---|---|
| 50° S | 17.00 | 73° | 96% |
| 25° S | 19.30 | 82° | 99% |
| 0° | 20.00 | 57° | 84% |
| 25° J | 21.00 | 32° | 53% |
U vreme aktivnosti Geminida, aktivni su i drugi, slabiji rojevi: Antihelionidi (izvor se u ovo doba godine nalazi u zapadnom delu sazvežđa Blizanaca), Monocerotidi i σ-Hidridi.[4][6]
Maksimum Geminida je širok, sa platoom od oko 12 časova tokom kojih ZHR iznosi 120 — 130. Posmatranja su pokazala čestu pojavu dvostrukog pika, koji se javlja kao posledica postojanja sve struje meteoroida — oslobođenih pre i posle prolaska Faetona kroz perihel. Lakše čestice ove dve struje mogu biti i 6° solarne longitude udaljene, dok su najmasivnije čestice ove dve struje udaljene svega 0°,3 solarne longitude.[2]
Osobenosti[uredi | uredi izvor]
Osobenosti Geminida uključuju njihovo poreklo koje nije do kraja razjašnjeno, kao i činjenicu da — nezavisno od mase meteoroida — visina na kojoj nastaje meteor se ne povećava sa masom čestice. Visine na kojima se meteor završava su daleko ispod 80 km. Meteori ovog roja su siromašni natrijumom i drugim isparljivim elementima, što je verovatno posledica činjenice da se pri prolasku kroz perihel zagrevaju i do 700 K. Međutim, nisu svi meteoroidi potpuno bez natrijuma, što upućuje na to da su ili oslobođeni iz različitih delova Faetona, ili su oslobođeni nakon prolaska Faetona kroz perihel. Uprkos tome što Faeton izgleda kao asteroid, naročito kao 2 Palas, odnos gvožđa i magnezijuma u geminidima odgovara kometama Halejevog tipa.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „IMO Meteor Shower Calendar 2012”. International Meteor Organization. Pristupljeno 13. decembar 2011.
- ^ a b v g d đ Rendtel, Jürgen; Rainer Arlt (2011). Handbook for Meteor Observations. Potstdam: International Meteor Organization. ISBN 978-2-87355-020-2.
- ^ „The Geminids”. The Northern Ireland Amateur Astronomy Society. Arhivirano iz originala 12. 11. 2011. g. Pristupljeno 14. decembar 2011.
- ^ a b v „Observing the Geminids”. Meteor Showers Online. Arhivirano iz originala 17. 05. 2008. g. Pristupljeno 14. decembar 2011.
- ^ a b Phillips, Tony (6. 12. 2010). „Geminid Meteor Shower Defies Explanation”. Science@NASA. Arhivirano iz originala 16. 12. 2011. g. Pristupljeno 14. decembar 2011.
- ^ a b v g Lunsford, Robert (2009). Meteors and How to Observe Them. New York: Springer Science+Business Media, LLC. ISBN 978-0-387-09461-8.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rendtel, Jürgen; Rainer Arlt (2011). Handbook for Meteor Observations. Potstdam: International Meteor Organization. ISBN 978-2-87355-020-2.
- Lunsford, Robert (2009). Meteors and How to Observe Them. New York: Springer Science+Business Media, LLC. ISBN 978-0-387-09461-8.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Geminidi na Meteor Showers Online (jezik: engleski)
- Prognoza aktivnosti Geminida za 2012. na sajtu Međunarodne meteorske organizacije (jezik: engleski)
- Aktivnost Geminida 2011. godine na sajtu Međunarodne meteorske organizacije (jezik: engleski)
- Rezultati posmatranja Međunarodne meteorske organizacije (uključujući Geminide) (jezik: engleski)
