Gledište (budizam)
| Dio serije o |
| budizmu |
|---|
 |
Gledište (pali: diṭṭhi, sanskrt: dṛṣṭi) je središnji pojam budizma.[1] Gledište nije prosta zbirka stavova, već pokretačko tumačenje iskustva koje intenzivno oblikuje misli, utiske i delanje.[2] Stoga se ispravno gledište ili ispravno razumevanje (sammā diṭṭhi) smatra prvim korakom budističkog puta.[3][4]
Buda je posebno savetovao izbegavanje spekulativnih gledišta, kako ne bismo upali u ćorsokak jalove filozofske spekulacije.[5] Cilj Budinog učenja je isključivo oslobođenje uma.
Buda u svojim govorima pominjao sledeće stavove koji pomažu u razvoju ispravnog gledišta: nastojanje na direktnom iskustvu, umesto oslanjanja na tuđa mišljenja, oslobađanje od predubeđenja, izbegavanje prebrzog zaključivanja, otvorenost za različita objašnjenja, ostavljanje vremena za pravi zaključak, spremnost za promenu mišljenja ako je protivno činjenicama, nebrkanje dela i celine, itd.[4]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Pali reč diṭṭhi bukvalno znači viđenje[4], gledište, nazor.[6] Etimološki je srodno grčkom pojmu doksa.[6]
Budino učenje[uredi | uredi izvor]
Buda ukazuje na opasnost koja se krije u našim gledištima, odnosno u našim glavama. Pogrešna gledišta prvo utiču na naš sistem vrednosti, a potom rađaju pogrešne reči i postupke. Buda ovo vidi kao uzrok svih drugih nevolja:
Zaista ne znam, monasi, nijednu drugu stvar zbog koje još nenastala štetna stanja uma tako nastaju, a već nastala štetna stanja uma se tako umnožavaju kao što je to pogrešno gledište.[7][8]
— Buda
Otuda je prvi korak na plemenitom osmostrukom putu ka probuđenju baš ispravno gledište (sammā diṭṭhi).[7] Prema Budinim rečima, svrha ispravnog uvida je odvratnost, a svrha odvratnosti napuštanje strasti (obestrašćenost).[9]
Takođe, Buda je govorio da neka gledišta treba jednostavno odložiti na stranu (vidi nemislivo):
Spekulativna gledišta (svet je večan, svet nije večan, svet je beskonačan, svet je konačan, duša i telo su isto, duša i telo su različito, posle smrti oslobođeni postoji, posle smrti oslobođeni ne postoji…) jesu čitavo šipražje gledišta, džungla gledišta, iskrivljenje, kolebanje, okov gledišta. Ona su opterećena patnjom, jadom, očajem i groznicom, ne vode trežnjenju, hlađenju, stišavanju, miru, neposrednom znanju, probuđenju, nirvani. Spekulativna gledišta je Oslobođeni odložio na stranu.[10]
— Buda
Tumačenja[uredi | uredi izvor]
Plemeniti osmostruki put počinje ispravnim gledištem. U jednom govoru Buda čitav put poredi sa kočijom, a ispravno gledište s konjima koji je vuku.[11]
Pod pogrešnim gledištem (miććha diṭṭhi) Buda podrazumeva gledište koje nas udaljava od poštovanja moralnih načela, koje poriče da postoji korist od činjenja dobrih dela. Vođeni takvim gledištem, ubeđeni smo da nema svrhe biti darežljiv, požrtvovan, poštovati svoje roditelje, porodicu, da naša dobra ni loša dela nemaju nikakve posledice. To nas onda može navesti na razne neodgovorne, čak bezobzirne postupke, kojima ugrožavamo druge, ali i sebe same.[12]
Još jedna varijanta lošeg gledišta koju pominje Buda je čvrsto držanje nekog mišljenja, insistiranje da je samo ono ispravno, dok su druga pogrešna. U želji da zadovoljimo svoj ego lako se upuštamo u rasprave i sukobe.[12]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Elijade, Mirča (1996). Vodič kroz svetske religije. Beograd: Narodna knjiga.
- Kovačević, Branislav (2014). Ovako sam čuo: Budino učenje na osnovu izvora u Pali kanonu. Novi Sad–Beograd.
- Fuller, Paul (2005). The Notion of Diṭṭhi in Theravāda Buddhism: The Point of View. Routledge. str. 1.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Fuller 2005, str. 1.
- ^ Dan Lusthaus, Buddhist Phenomenology. Routledge, 2002. pp. 242, note 46.
- ^ Paul Fuller, The Notion of Diṭṭhi in Theravāda Buddhism: The Point of View. Routledge, 2005, pages 1-2.
- ^ a b v Budizam od A do Ž
- ^ Elijade 1996, str. 40–59.
- ^ a b Čedomil Veljačić, Ðhanam - apstraktna umjetnost buddhističke kontemplacije I
- ^ a b Kovačević 2014, str. 170.
- ^ Pali: miććha diṭṭhi
- ^ Čedomil Veljačić » Budizam » Nekoliko spornih tema
- ^ Govor Vaććhagotti o vatri[mrtva veza]
- ^ Kovačević 2014, str. 199.
- ^ a b Kovačević 2014, str. 171.