Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci

Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci
Opšte informacije
Mesto	Banja Luka
Entitet	Republika Srpska
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	44.77215° S; 17.19091° I / 44.77215; 17.19091
Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenika	Nacionalni spomenik
Tip kulturnog dobra	Zaštićeno istorijsko područje

Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci, danas Mesna zajednica Srpske Toplice, proglašena je za nacionalnim spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Specifičnosti mahale Ilidža je izgradnja stambenih objekata uz izvore termalne vode (prosečne temperature iznose od 33 do 360 Celzijusa), kako bi se ona uvodila unutar objekta u zasebnu prostoriju kuće sa kadom za kupanje, ili se kupatilo nalazilo u posebnom objektu izgrađenom pored kuće, ili se bazen gradio u dvorištu kuće. Nacionalni spomenik čine mesto i ostaci Ebinog hauza, banja u sastavu kuće Muharema Gušića, banja u sastavu kuće Bisere Šeranić, tri banje sa termalnom vodom u kući Demirovića, Osmančevića banja, mesto i ostaci banje Žbana, banja Direklija u steni uz obalu Vrbasa, mesto i ostaci banje Šugavica, kao i banja Ilidža (Kraljičina Ilidža ili Trokića vrelo) uz obalu Vrbasa.

Poreklo naziva i promena naziva

Poznati turski putopisac Evlija Čelebija oko 1660. godine piše: “...Ilidža na latinskom jeziku se kaže banja. Kako izvan ovog šehera na rubu bašća (bāg) ima jedno toplo vrelo (ilice), ono je dobilo ime Banja. Kako je, opet, u ono doba na njenoj ivici postojao jedan šeher, on je dobio ime Luka. To se kasnije u narodnom govoru jedno s drugim spojilo i on je nazvan Banja Luka. Kasnije je deo Banja Luke u kome se nalazila ilidža dobio naziv Gornji Šeher.

Tokom 1990-tih najverovatnije iz političkih pobuda, Gornjem Šeheru je promenjeno ime u Srpske Toplice, iako su u njemu nekoliko vekova živeli pored Srba, Bošnjaci i Hrvati.

Zaštita

Odlukom Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 25. do 31. januara 2005. godine Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka, proglašana ja za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Zbog sve veće ugroženosti ovog nacionalnog spomenika neophodno je kroz jasno definisanje funkcija nadležnosti i odgovornosti na nivou Banja Luke, Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, delovati i na promociji Graditeljske celine - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci, kao turističku destinaciju i kulturne baštine koju treba zaštiti na međunarodnom nivou.

Položaj

Nacionalni spomenik Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru (Rimske Toplice) nalaze se na lokaciji koja obuhvata k.č. br. 670/1, 679/1, 674, 686/1 i 690, k.o. Banja Luka III-8, Opština Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina. Banja Direklija, mesto i ostaci banje Šugavica i banja Ilidža nisu ucrtani na karti (situirane su na desnoj obali Vrbasa, u samom koritu reke, na potezu rečnog korita Vrbasa koje zauzima površinu severoistočno od k.č. broj 628 do k.č. broj 358, k.o. Banja Luka III-8, Opština Banja Luka).

Kompleks banja u Gornjem Šeheru koji se nalazi u mahali Ilidža na desnoj obali Vrbasa, koji u ovom delu gubi osobine planinske i poprima osobine ravničarske reke, nalazi se u prostornom obuhvatu definisanom sledećim granicama:

• sa severozapadne strane je ograničen koritom rijeke Vrbas dužine oko 200 metra nizvodno od novog gvozdenog mosta, te granicom Ulice Od Zmijanja Rajka (raniji naziv: Ulica braće Alagić) u dužini oko 100 m jugozapadno od mosta;
• jugozapadnom granicom k.č. broj 662, k.o. Banja Luka III-8 (parcela na kojoj se nalazi Banjsko-rekreacioni centar “Šeher”);
• na jugoistočnoj stran prirodnom granicom prelaska obronaka Šehitluka u ravničarski deo, sa obroncima Banj brda (stari naziv Šehetluci), obrasli hrastom, grabom i crnim borom.
• na severoistočnoj strani k.č. broj 700, k.o. Banja Luka III-8 (Hadži-Isakovića kućom).

Geografski položaj

Ova graditeljska celina se nalazi na sledećim geografskim koordinatama:

• 44°44.923 severne geografske širine i 17°08.801 istočne geografske dužine,
• 44°44.942 severne geografske širine i 17°09.534 istočne geografske dužine
• 44°44.936 severne geografske širine i 017°09.519 istočne geografske dužine.

Ada

Borik

Bulevar

Vrbanja

Kočićev vijenac

Lazarevo

Lauš

Nova varoš

Obilićevo

Paprikovac

Petrićevac

Pobrđe

Rosulje

Srpske toplice

Starčevica

Centar

Česma

Položaj Gornjeg Šehera, danas mesne zajednice Srpske Toploce nja karti Banja Luka

Istorija

Novčić Numerijanov antonijan - Numerianus antoninianus

U Gornjem Šeheru, danas Srpske Toplice otkriveno je oko 600 komada rimskih bakrenih novčića koji se povezuju sa korišćenjem termalnih voda

Antika

U doba Rimljana, uz glavni rimski put razvila su se mnogobrojna rimska stanična naselja kao što su Lamatis (Krupa na Vrbasu), Castra (Banja Luka), Ad Ladios (Trn, naselje 9 km udaljeno od Banja Luke), Ad Fines (Laktaši). Zbog povoljnih privrednih i geografskih uslova koji su postojali na širem prostoru današnje Banja Luke Rimljani su, uz glavni rimski drum Salona - Servitium, izgradili nekoliko poznatih rimskih naselja u kojima su bile putne stanice (lat. mansiones, mutationes):

• Lamatis (Krupa na Vrbasu),
• Castra (Banja Luka),
• Ad Ladios (Trn, naselje 9 km udaljeno od Banja Luke),
• Ad Fines (Laktaši).

Istraživanja antičkih lokaliteta u Banjoj Luci s kraja 19. veka dokazala su postojanje trgovinske aktivnosti još u drugom veku stare ere. Postojanje ovih rimskih naselja utvrđeno je sedamdesetih godina 20. veka, prilikom radova na izgradnji Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher, danas Srpske Toplice kada je otkriveno oko 600 komada rimskih bakrenih novčića koji se povezuju sa korišćenjem termalnih voda i ukazuju na običaj stipem iacere (rimski običaj bacanja novčića u izvore vode u slavu božanstva ili zdravlja imperatora). Otkriće novčića iz perioda Rimske republike i Rimskog carstva (lat. Numerijanov antonijan-Numerianus antoninianus), ukazuje na pretpostavku da je na ovom prostoru rimski novac bio u opticaju već u drugom veku stare ere, kao i da je ostao u opticaju sve do Valentinijana Prvog (365. godine).

Najstarija, dosad poznata, napisana i sačuvana vakufnama iz Banje Luke iz 1554. godine, kazuje o postojanju sumpornih vrela nedaleko od Sofi Mehmed-pašine džamije. S dolaskom Osmanlija, razvija se i izgradnja hauza – natkrivenih bazena. Izvori sumpornih voda koristili su se za lečenje reumatičnih oboljenja mišića, zglobova, neuralgija i kožnih oboljenja. Na lokalitetu Ilidže, razvila se mahala sa mnogobrojnik hauzima. Naziv „Ilidža“ nastao je od latinskog izraza za banju. Lekovita voda koristila se kao kupka u Ebin hauz, Maslin hauz (ili Gušića banja), Hekerin hauz u bašti Bisere Šeranić, hauz uz kuću Bisere Šeranić, Demirovića banja, Osmančevića banja, bazenčić uz kuću Zeire Šeranić, Žbana, Direklija, Šugavica, Kraljičina Ilidža. Sve banje su bile međusobno povezane dotokom tople vode.

Osmanski period

Sofi Mehmed-pašinih zadužbina na desnoj obali Vrbasa, sa Sofi Mehmed-pašinom mahalom bili su veliki podstrek urbanističkom razvoju Donjeg Šehera

Područje sa sumpornim vrelima pominje se 1554. godine u Sofi Mehmed-pašinoj vakufnami pod nazivom Ilidža, a zatim u popisu mahala 1604. godine u kom se pominje džamija-Ilidžanska, čiji se osnivač Mahmud Čelebi. Na tom mestu razvila se istoimena mahala sa džamijom, a znatno kasnije i mekteb. Izgradnja Sofi Mehmed-pašinih zadužbina na desnoj obali Vrbasa, kao i izgradnja mosta koji je povezao, ranije izgrađenu, Hunkarija (Carevu) čaršiju na levoj obali Vrbasa sa Sofi Mehmed-pašinom mahalom bili su veliki podstrek urbanističkom razvoju Donjeg Šehera. Nizvodno, niz Vrbas, formirane su mahale:

Jedan od objekata iznad reke Vrbas u Gornjem Šeheru

• Osman-šahova,
• Kalendarija (Šinikova),
• Sitarska mahala i mahala Tabaci (iz koje, kasnije, nastaju dve mahale: Gornji i Donji Tabaci),
• mahala Ilidža, uzvodno uz Vrbas
• Careva mahala,
• Hadžibegzade mahala, na Grabu,
• Džaferagina mahala, na Grabu.

Između Vrbasa i brda Šehitluka, na lokalitetu Ilidža, razvija se istoimena mahala koja dobija naziv prema lekovitim termalnim izvorima(7) između kojih je išao potok tople vode, spuštajući se u Vrbas.

Najstariji objekti mahale Ilidža koji su bili izgrađeni imali su natkriveni bazen-hauz. Svi hauzi su bili međusobno spojeni potokom tople vode na kome su bili drveni mostići, a uz samu obalu, i dva manja zidana mlina.

Termalna vrela koja se nalaze na celom potezu mahale Ilidža, a koja su se koristila, ili se koriste, kao tople kupke, su:

• Ebin hauz,
• Maslin hauz ili Gušića banja,
• Hekerin hauz u bašti Bisere Šeranić,
• Hauz uz kuću Bisere Šeranić,
• Demirovića banja,
• Osmančevića banja,
• bazenčić uz kuću Zeire Šeranić,
• Žbana,
• Direklija,
• Šugavica,
• Tokića vrelo ili Kraljičina ilidža.

U blizi ušća potoka u Vrbas, bila su dva manja zidana mlina, koja su mogla da rade i za vreme velikih zima. Jedan mlin je bio svojina Muhameda Šeranića, a drugi se zvao Manserov. Nabujale vode Vrbasa su nekoliko puta uništavale i odnosile mlinove, stupe, tabačke naprave i mostove(9) izgrađene na reci Vrbas, a navedeni mlinovi stradali u poplavi koja se dogodila u periodu između 1903. godine i Prvog svetskog rata.

Period Austrougarske vladavine

Gornji Šeher u vreme Austrougarske vladavine (1901)

Za vreme austrougarske vladavine mahala Ilidža nije doživela neke veće promene. Na mestu na kome je Vrbas najuži, nakon 1880. godine, sagrađeni su:

• most čelične rešetkaste konstrukcije,
• vojno kupatilo Žbana
• nekoliko objekata u austrijskom provincijskom stilu: kuće Gušića, Hadžialića, Lihovića i Bisere Šeranić,
• nekoliko zanatskih i trgovačkih radnji (kafana Aleksandera Goldbahera, kafana Karla Goldbahera u kući „Hladari” pored mosta na Vrbasu, Bajagilovića dućan u Hadžialića kući, Menserova kafana „Zemaljska kugla”, obućarska radnja Mustafe Trokića) koje su kasnije zatvorene ili su objekti u kojima su se nalazile porušeni u kasnijem periodu.

Minber (stanovnici Banje Luke su je nazivali „mala munarica” ili „akšamlija” ) i mihrab musale su srušeni 1935. godine.

Ilidžanska džamija je srušena 1948. godine. Imala je drvenu munaru i ulazni trem sa sofama i bila pokrivena krovom na četiri vode.

U pisanim izvorima se navodi da su...

...prilikom arheoloških iskopavanja 1983. otkriveni temelji džamije građeni u tri reda kamena, kao šuplji zid (Fototeka i planoteka Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka.

Ova iskopavanja se dovode u vezu sa izgradnjom Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher.

Druga polovina 20. veka

Godine 1989. na prostoru mahala izgrađena je Ulica braće Alagić (današnji naziv ulice: Od Zmijanja Rajka), kojom se podiže nivo terena, pokriva potok i ruše mostići.

Delovi građevinske celine

Banja u sastavu kuće Bisere Šeranić

Graditeljsku celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru čine materijalni ostaci ovih hauza i banja:

• Ebin hauz - banja, sagrađena u neposrednoj blizini Maslinog hauza, otprilike 12 metara severno od njega, kao jednoprostorna građevina kvadratne osnove (spoljnih gabarita oko 5,10x5,10 m).
• Banja u sastavu kuće Muharema Gušića (Maslin hauz), građevina jednoprostorne dispozicije i kvadratne osnove (spoljnih dimenzija 6x6 m), sa ulaznim otvorom sa severozapadne strane uz dograđen pretprostor čiji je spoljni fasadni zid, zajedno sa spoljnim severozapadnim zidom prislonjene kuće, čini jedinstvenu fasadnu površinu, koja u potpunosti sakriva vizure prema banji (kupatilu).
• Banja u sastavu kuće Bisere Šeranić, građevina jednoprostorne dispozicije i kvadratne osnove, zidana kamenom čiji obimni zidovi imaju debljinu od otprilike 70 cm, a centralni unutrašnji prostor hauza ima dimenzije 4,70x4,70 m.
• Tri banje sa termalnom vodom u kući Demirovića, koje su Braća Demirović smestile u tri prostorije prizemnog dela levog krila kuće (gledano sa ulice).
• Osmančevića banja (banja koja se nalazi jugoistočno od kuće Osmančevića), na udaljenosti od oko 40 m severoistočno od hauza u sastavu kuće Bisere Šeranić i oko 25 m jugoistočno od Osmančevića kuće
• Mesto i ostaci banje Žbana, na lokalitetu nekadašnjeg austrougarskog vojnog kupališta, na kome je ostao sačuvan samo bazen dimenzija oko 4 x 5 metara i dubine oko jednog metra. Nema sačuvanih podataka o objektu unutar kog se nalazio bazen.
• Banja Direklija u steni uz obalu Vrbasa, do koje se dolazi stazom koja se padinom korita Vrbasa spušta desno od Ulice Od Zmijanja Rajka (stari naziv: Braće Alagić) do same rečne obale. Strmi pad staze je savladan stepenicama čija su gazišta kamenovi ukopani u tlo. Njima se spušta neposredno uz samu reku Vrbas do banje Direklije slične manjoj pećini.
• Mesto i ostaci banje Šugavica, do koje se dolazi stazom koja se padinom korita Vrbasa spušta levo od Ulice Od Zmijanja Rajka (stari naziv: Braće Alagić) uzduž kamenog podzida nasipa puta. Strmi pad staze je savladan stepenicama čija su gazišta kamenovi ukopani u tlo.
• Banja Ilidža (Kraljičina Ilidža ili Tokića vrelo) uz obalu Vrbasa, oko 20 metara uzvodno od Šugavice.
• Stambeni objekti u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, koji se nalaze severoistočno od Ilidžanske džamije, kao matice cele mahale. Neki su u svom sastavu imali i banju (kupatilo), ili se banja nalazila u objektu izgrađenom pored kuće (Gušića kuća, Osmančevića kuća, kuća Bisere Šeranić), ili u bašti pored kuće (Šeranića kuće uz Vrbas).

Opis dobra

Maslin hauz ili Gušića banja

Najstariji hauz potiče iz perioda turske vladavine i prvobitno je bio zaseban objekat. Tek oko 1880. godine, porodica Masle je uz hauz dozidala stanbenu kuću. Ona je godinama kasnije, naslenim putem, pripala porodici Gušić što je ujedno i razlog zašto se ova banja zove Maslin hauz ili Gušića banja.

Banja je jednospratnog oblika spoljašnjih dimenzija 6h6 metara, sa debljinom zidova od 75 cm. Zidovi su izgrađeni od lomljenog kamena koji su sa unutrašnje strane malterisani krečnim malterom. U prostoriji sa bazenom napravljena je drvena galerija sa čeličnim nosačem. Po obodu bazena nalaze se četiri daščane klupe, dok je dno bazena prekriveno šljunkom. Banja je prekrivena lučnom kupolom, od turskih cigala, koja se oslanja na kamene zidove. Pri vrhu kupole, nalazi se osam ventilacionih otvora. Maslin hauz ili Gušića banja se i dalje upotrebljava.

Ebin hauz

Nedaleko od Maslin hauza, na samo 12 metara daljine, nalazi se Ebih hauz. Ova banja dobila je sadašnje ime po starici u čijem posedu se banja nalazila. Lokalni stanovnici su starice (stare majke) nazivali „eba“.

Prbovitno, Ebin haus je bio jednospratni mali objekat spoljnih dimenzija 5,10h510 cm. Zidovi su bili debljine 65 cm, a centarlna unutrašnja prostorija bila je 3,80h3,80 cm. Postojala je drvena galerija sa drvenim stepeništem. Sa dve strane bazena, nalazilo se drveno stepenište. Usmeno predanje govori da je uz haus nekada postojao i mali stambeni objekat, ali nisu sačuvani pisani zapisi o tome. Stare fotografije prikazuju vidljive ostatke nazidanog dela. Bazen je imao šljunkovito dno i bio je prekriven kupolom. Kupola je zidana od turske cihle i krečnog maltera.

Tokom godina nekorišćenja banja je ostala u poprilično rušenom stanju. Od nekadašnjeg izgleda, banja je zadržala samo strukturu kamenih zidova do visine od 2,2 m. Nakon ove kode, objekat je dozidan i zatvoren betonskom kupolom. Ebin hauz nalazi se u upotrebi.

Hauz u sastavu kuće Bisere Šeranić

Na oko 50 metara od Maslinog hauza nalazi se banja koja se danas nalazi u sastavu kuće Bisere Šeranić. Kuća, u kojoj se banja nalazi, sagradio je Ahmed Šeranić, 1910. godine. Kuća je građena u stilu austrijske provincijske arhitekture. Usled razornog zemljotresa iz 1969. godine, kuća je pretrpela velika oštećenja. Obnova koja je usledila bila je znatno skromnija od izgranje, i znatno je izgubljeno na stilskoj i arhitektonskoj vrednosti.

Do hauza se stizalo preko ulaznog predstoblja. Sam hauz je bio jednoprostorne strukture sa kamenim zidovima širine do 70 cm. Galerija je izgrađena od drveta i čeličnog nosača. Preko drvenog stepeništa silazi se do betonskih staza i drvenih klupa. Na dnu bazena se nalazi šljuak, a ceo prostor prekriven je kupolom u obliku nepravilne elipse. Pri vrhu kupole nalazi se 10 ventilacionih otvora. Na samoj kupoli primetni su znaci ošteženja i propadanje ranijeg maltera. Hauz u sastavu kuće Bisere Šeranić nalazi se u upotrebi.

Osmančevića banja

Na oko 40 m od hauza u sastavu kuće Bisere Šeranić i oko 25 m od Osmančevića kuće nalazi se Osmančevića banja.

Iz malog hodnika ulazi se u predsoblje koje vodi do natkrivene prostorije dimenzije 2,50 x 2,33 m u kojoj je smeštena banja. Sa galerije,preko drvenih stepenica silazi se u bazen. Od dna bazena do plafona ima oko 3,60 m. Banja je mala, bez dobre ventilacije, tako d aje koncentracija vlage visoka, a zidovi su podložni kondenzaciji. I pored ovih nedostataka, banja je u upotrebi.

Žbana

Na prostoru nekadašnjeg austrougarskog vojnog kupatila, sačuvan je bazen dimenzija oko 4h5 m i dubine oko jedan metar. Nema sačuvanih podataka o objektu u kojem se bazen nalazio. Iako bazen ma prirodni dotok termalne vode, on nije u upotrebi. Ceo prostor oko bazena je neuređen i nema pristupnih puteva, a voda u bazenu je postala dom mnogobrojnim vodenim biljkama. Između ove banje i Osmančevića banje, na površini se pojavljuje potok koji je prirodnim putem spušta kanalom u reku Vrbas.

Banje u Demirovića kući

Godine 1918, porodica Maglajlić je prodala kuću svešteniku evangelističke crkve. Iz iste godine datira podatak da se u ovoj kući nalaze dve banje sa termalnom vodom, iako je samo kuća starijeg datuma. Godine 1922, sveštenij je kuću prodao dvojici braće Demirovića i otud naziv za ove banje. Banje nisu više u upotrebi a dotok termalne vode je začepljen ili je režim toka podzemne vode promenjen. Prostorije u kojima se bazeni nalaze su zapuštene usled godina neodržavanja.

Banja Direklija

Do banje se dolazi stazom koja se padinom korita Vrbasa spušta desno od Ulice Od Zmijanja Rajka (stari naziv: Braće Alagić) do same riječne obale. Strmi pad staze je savladan stepenicama čiji su stepenici kamenovi ukopani u tlo. Neposredno uz samu rijeku Vrbas se nalazi banja Direklija usječena u stijeni, a sam prostor u kom se nalazi banja najsličniji je manjoj pećini. Ispred pećine, lijevo od nje, nalazi se manji pretprostor, širine oko 2,80 metara, u čijem parteru se nekada nalazila kamena klupa za odmor korisnika banje od koje su se danas zadržali samo kameni postamenti. Sam prostor pećine u kojoj se nalazila banja dubok je oko 230 cm i visok 190 do 215 cm. Taj prostor je bio zazidan spoljnim zidom širine oko 180 cm i visine oko 225 cm, u kom su bila gvozdena vrata sa polukružnim završetkom visoka oko 170 cm i jedan manji ventilacioni pravougaoni otvor dimenzija oko 20 x 20 cm, postavljen na visini od otprilike 180 cm od ravni poda. U podnoj površini unutar banje je isklesana, tj. izdubljena stijena u formi kade širine 90 cm, dubine oko 50 cm i dužine 140 cm. Vrh kade je oko 23 cm postavljen više u odnosu na podnu površinu. U posljednje vrijeme ove banje se ne upotrebljavaju, a prilikom obilaska terena 28.12.2004. godine bio je evidentan snažan samopriliv vode. Banja je nazvana po kamenim direcima ili stubovima, što su nekad stajali kao dovratnici na ulazu u banju. Postoji informacija da su kao stubovi koji su podupirali ulaz bili upotrijebljeni rimski miljokazi, te da se jedan od ovih miljokaza danas nalazi u tvrđavi Kastel, a da je drugi razbijen. Lokalitet ove banje se ne održava.

Banja Šugavica

Nedaleko od reke Brbas, na mestu od ulice Od Zmijanja Rajka (nekadašnje Braće Alegić), vodi strma staza do obližnje banje. Oba banja bila je poznata kao mesto koje je privlačilo mnogobrojne ljude sa kožnim oboljenjima. Objekat u kojem se nalazila banja je porušen posle Drugog svetskog rata, i nisu sačuvani zapisi kako je on prvobitno izgledao. Tu se sada nalazi niša sa kamenim zidom.

Trokića vrelo (Kraljičina Ilidža ili Ilidža)

Oko 20 metara uzvodno od Šugavice, nalazi se vrelo Ilidža odakle termalne vode izviru uz samu obalu Vrbasa. Nedaleko se nalazi stanište retke biljke gospinog vlaska (Adiantum capillus Veneris), koja potiče iz ledenog doba, a sačuvala se zahvaljujući vrelu, kao i biljke Marchantia polymorpha.

Raniji stepen zaštite

Juna 1950. godine, Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prorodnih retkosti Narodne Republike Bosne i Hercegovine iz Sarajeva, stavio je Staru banju, (raniji naziv za hauzu u sastavu kuće Muharema Gušića) pod zaštitu države kao nepokretni kulturni spomenik. Prostornim planom iz 1980. godine Stara banja je svrstana u II kategoriju kao kulturno-istorijsko dobro. Prostornim planom Bosne i Hercegovine iz 1980. godine Stara banja u Banjoj Luci je bila evidentirana i svrstana u II kategoriju kao kulturno-istorijsko dobro. Godine 1992, Skupština opštine Banja Luka je u kategoriji zaštićenih područja prirodnog i kulturno-istorijskog nasljeđa, u odeljku Termalne vode u Gornjem Šeheru ubrojila u područja posebno vrednih prirodnih dobara, dok je naselje Gornji Šeher svrstano u grupu posebno vrednih kulturno-istorijskih kompleksa.

Vidi još

• Srpske Toplice
• Banja Direklija (Banja Luka)
• Banje u Republici Srpskoj

Literatura

• Čelebi, Evlija, Putopis, Odlomci o jugoslovenskim zemljama (preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović), 3. izdanje, Sarajevo.
• Selman, Mehmed, Banja Luka – za svakog ponešto, Travnik, 1999.
• Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, sv. III (naziv originala: Defter-imufassal-i liva-i Bosna cild salis, Ankara, Tapu Kadastro, Kuyûd-1 Kadîme Arşivi TD 479), Sarajevo, Bošnjački institut Zűrich, Odjeljenje Sarajevo, Orijentalni institut.
• Ebin hauz Banja Luka, karton spomenika koji je izradio Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske, dokumentacija Komisije u prethodnom sazivu
• Alija Bejtić - Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, Naše starine I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
• 1880. Austrougarska karta (kopija) sa prikazom Gornjeg Šehera
• 1953. Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, «Naše starine» I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
• 1972. Tehnički snimak «Turska banja - Gornji Šeher», Osnova i presjek, mj. 1:50, Arhitektonski atelje, Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
• 1975. Banja Luka, Urbanistički plan, Dokumentacija, 2. istorijski razvoj i naslijeđe, 2.3. kulturno-istorijsko naslijeđe, Urbanistički zavod Banja Luka, 1975 (studiju priredio: Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH, Sarajevo).
• 1980. Novelirani regulacioni plan Gornji Šeher, Urbanistički zavod Banja Luka.
• 1983. Kraljević, Gojko, Rimski novci iz okolice Banje Luke, Glasnik Zemaljskog muzeja (A), NS 3a,1983, str. 109-125, Sarajevo
• 1988. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga 2, Istočna i Centralna Bosna, 3. izdanje, Sarajevo.
• 1990. Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo.

Spoljašnje veze

• Odluka komisije o zaštiti dobra
• Srpske Toplice umjesto Banje u Gornjem Šeheru? - www.slobodnaevropa.org od: 9. jula 2020.
• Banjalučka atrakcija: Spoj tople mineralne vode i hladnog Vrbasa
• Banja Direklija na mapio.net