Evangelička crkva u Pančevu

Evangelička crkva
Evangelička crkva u Pančevu
Opšte informacije
Mesto	Pančevo
Opština	Pančevo
Država	Srbija
Vreme nastanka	1906
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture

Evangelička (evangelistička) crkva u Pančevu podignuta je 1906 godine. Ova crkva, u gradu poznata i kao nemačka crkva, okupljala je, pre svega Nemce, protestante, građane Pančeva. Jedan od najlepših događaja koji opisuje suživot ljudi koji su živeli na području Pančeva odnosio se na izgradnju Evangeličke crkve. Skoro da nije bilo pojedinca koji nije dao doprinos za izgradnju ove crkve, bez obzira na veru i naciju. Evangelička crkva u Pančevu građena je u periodu od 1904. do 1906. godine, po uzoru na crkvu u Lajpcigu.

O osnivanju Evangeličke crkvene opštine u Pančevu

Osnivač Evangeličke verske opštine u Pančevu je bio Fridrih Kverfeld, građevinar i preduzimač. Fridrih je rođen 7. januara 1784. godine u Mandelslou u nemačkoj oblasti Hanover. Otac mu je bio zidar i od njega je naučio zanat, a potom, u toku Napoleonovih ratova, putovao je kroz Nemačku, Francusku, Austriju i Ugarsku i stigao do Pančeva. U Pančevu se naselio i ubrzo osnovao porodicu, a zbog svoje zanatlijske sposobnosti, uspeo je da se uzdigne do uglednog građanina i graditelja ove varoši. Tada je u gradu bilo jako malo evangelista, brakovi su uglavnom bili mešoviti, takav je bio i Kverfeldov brak. Pošto su u Vojnoj granici sva deca rođena u mešovitim brakovima morala da budu rimokatolici, to znači da su sva ona gubila vezu sa Evangeličkom crkvom. U nekoj meri, ovaj gubitak se nadoknadio doseljavanjem iz Bačke i okoline Pančeva ciglarskih majstora. Naime, Kverfeld je u gradu podigao ciglanu, kako bi podmirio svoje potrebe za ciglom za gradnju brojnih građevina. Za to su mu bili potrebni i majstori koji su došli iz Crvenke. Tako je majstor Georg Jut doveo blizu 60 evangeličkih porodica. Kasnije je još njih došlo iz Vrbasa i Sivca, a radi izgradnje većih puteva u samom gradu i van njega doveo je još oko 500 radnika iz različitih krajeva. Iako se većina vratila, neki su ostajali trajno u Pančevu. U Ugarskoj su evangelici bili zakonski priznati, u Vojnoj granici nisu imali nikakva posebna prava, pa ni svoju školu i crkvu. Za praznike su išli u susednu Evangeličku opštinu Francfeld (danas Kačarevo), pri čemu bi ih duhovnici Samuel Banjas i Johan Frint jako lepo dočekali. Bez obzira na to, njihova želja je bila da imaju samostalnu crkvenu opštinu i svog duhovnika. Dr Johan Seberenji, biskup evangeličkog distrikta Berg bio je odabran da pokrene inicijativu za rešavanje tog problema. Na dočeku biskupa u Pančevu, tadašnji evangelički generalmajor i brigadir Fon Librih, pozvao je ceo oficirski kor, rimokatoličko i pravoslavno srpsko sveštenstvo, Magistrat sa Građanskim odborom. Gost je boravio u Kverfeldovoj kući, gde je pripremljena i biskupska svečana večera. Bila je velika čast ugostiti biskupa i evangelici su to znali, posle ovog događaja njihova želja za sopstvenom crkvom postala je još veća. Kada se evangelički trgovac, K. Karlovanski, naselio u Pančevu podržao je ideju o osnivanju crkve i njegovom zaslugom je 10. februara 1841. godine održan Prvi evangelički konvent u Pančevu. Uz policijski nadzortoga dana se u stanu Karlovanskog okupilo 48 evangeličkih vernika kako bi se posavetovali o tome na koji način bi evangelici ovde mogli da postanu samostalna crkvena opština. U tu svrhu je 26 imućnijih vernika priložilo 1419 forinti, a spisak sa imenima donatora je najstariji dokument iz parohijske arhive Evangeličke opštine. Za sprovođenje odluke Konventa sa velikim oduševljenjem su izabrani Fridrih Kverfeld i Anton Gramberg. Božja ispovest i pričešće zakazana je za 29. juni 1841. godine, a Kverfeld je o tome obavestio Gradski magistrat, zamolivši pritom da im se za održavanje službe ustupi jedna škola. Ustupljena je rimokatolička Devojačka škola. Pod trajnim utiskom ove službe, posle koje su usledile još mnoge, Kverfeld je podneo Magistartu prvi dopis u vezi sa konstituisanjem Evangeličke crkvene opštine, podizanjem bogomolje, pozivanjem jednog paroha i učitelja i radi ustupanja jedne sesije zemljišta za izdržavanje tog paroha. U ovoj molbi navedeno je i da su za ovu svrhu priložili sumu od 2000 forinti, a istovremeno su zamolili Magistrat da o tome sačini zapisnik, sa napomenom da ova obaveza koju su oni preuzeli prelazi i na njihove naslednike. Nažalost, nije sve išlo tako glatko, njihov predmet je odložen i ostao je godinama nerešen, tek će 20. aprila 1847. godine Dvorski ratni savet odobriti pančevačkim evangelicima molbu koju su podneli. Istovremeno slučaj je predstavljen Banatskoj generalnoj komandi. Već 12. februara 1848. godine stvar je i kod banatske Generalne komande povoljno rešena za evangeliste. Dozvoljeno im je podizanje bogomolje sa školom, kao i pozivanje sopstvenog duhovnika, te da je Gradska policija dužna da od komunitetskog pašnjaka odvoji 32 jutara oranice i da im preda. Dalje radove na ostvarenju cilja usporiće revolucija 1848-49. godine, ali će se posle smirivanja stanja na granici, natsaviti i radovi.

Uspeli su da 5. aprila 1850. preuzmu vlasništvo nad parohijskom sesijom, da je ograde i da je daju u arendu. Prvi crkveni nadzornik ove mlade opštine postao je Jozef Gurer i stupio je na dužnost 31. oktobra 1850. godine. Odmah je počeo da skuplja priloge za izgradnju bogomolje i Parohijskog doma. Gradske vlasti će novoj Opštini čak pokloniti još zemlje za korišćenje. Fridrih Kverfeld je rukovodio gradnjom i nakon dvogodišnjeg rada bogomolja i Parohijski dom su stavljeni pod krov. Spolja je zgrada podsećala na neku privatnu kuću, pošto je prvobitno planirano da to bude škola. Bogomolja i Parohijski dom stajali su pod jednim krovom, koja je svojom prednjom stranom bila okrenuta ka ulici. Levo krilo je služilo kao parohov stan, desno je činilo molitvenu salu sa izdignutim oltarom. Iznad oltara je kasnije naslikana freska sa prikazom Tajne večere. Ispred zgrade se pružala prostrana bašta nalik parku, iza zgrade se nalazilo prostrano dvorište sa kuhinjskom baštom. Godine 1854. izabran je i prvi paroh, Johan Šneberger. Jedino što je Opštini sada nedostajalo je škola, tako će 1857. biti odobreno postavljanje učitelja, što će naredne godine potvrditi i Vrhovna vojna komanda. Kupljena je jedna kuća i adaptirana u školu, nju će paroh svečano osveštati. Za prvog učitelja izabran je Adam Majer iz Nove Pazove u Sremu. Nastava je počela sa 142 dece, od toga 81 dečak i 61 devojčica. Dok je škola postojala zauzimala je prvo mesto među školama u Pančevu, a 1873. sa ostalim veroispovednim školama pretvorena je u gradsku Komunalnu školu. Pančevačka evangelička opština bila je prva u Banatskom senioratu, koja je 1870. uz pomoć tadašnjeg učitelja Kristijana Hofmana i pod pokroviteljstvom Ignjata Vajferta, osnovala Školu za malu decu (zabavište) po Frebelovom sistemu. Evangeličko groblje dobila je 1861. pošto joj je u skladu sa Konkordatom bilo zabranjeno da svoje mrtve sahranjuje na rimokatoličkom groblju, koje je do tada koristila.

U toku 20 godina Opština je uspela da dostigne prvo mesto među opštinama u Senioratu, ali ikao se brzo uzdigla, brzo je počela i da propada. Okolnosti tog vremena nisu poštedele ni Evangeličku opštinu, ali će sa ukidanjem Vojne granice 1872. godine, i ona ponovo uzdići.

Izgradnja crkve

Evangelici su za sve vreme postojanja Opštine, želeli da sagrade sopstvenu crkvu sa tornjem i zvonima. Pošto je broj vernika u Opštini rastao, bogomolja, koja je sve brže propadala, je postala premala za sve njih. Krenulo se sa osnivanjem fonda za izgradnju crkve, zasluga za to pripadala je mnogim uglednim vernicima tog vremena. Održavale su se i svojevrsne zabave gde su se skupljali dobrovoljni prilozi. Temelji fonda učvršćeni su kada je grad Pančevo ustupio Opštini 32 jutra oranice na period od 20 godina. Tako je Opština dobila garanciju da će fond rasti, zahvaljujući godišnjem iznosu najamnine za ovo zemljište. Dugačak je bio spisak dobrotvora koji su se zalagali za izgradnju novog objekta u Pančevu. Od velikih ustanova poput Pančevačke Pučke i Komercijalne banke, mnogobrojnih društava i sa drugih kontinenata, poznatih pančevačkih porodica. Nakon toga, konstantovano je da stari plac, gde se nalazio Parohijski dom, nije odgovarajući za izgradnju crkve. Zato je u novembru 1894. godine otkupljena kuća Vase Ćurčina za 7000 kruna, i taj plac (u današnjoj ulici Mite Topalovića) je odeređen za buduće mesto gradnje. U blizini se nalazila i Škola za malu decu, takođe osnovana od strane Opštine. Mnoga Evangelička društva iz drugih država finansijski su pomagala Opštinu i gradnju. Građevinska komisija je raspisala konkurs za plan nove crkve, a za najbolji je izabran plan Luter budimpeštanskih arhitekata Julijusa Papa i Franca Sabolča. Nacrt građevinskog placa je gradski inženjer Milivoj Matić uradio besplatno. Opština je za predstavnika arhitekata i kontrolnog građevinskog i nadzornog savetnika jednoglasno izabrala Aurela Seldera, a Građevinska komisija se 30. aprila 1905. godine odlučila za građevinara i preduzimača Lorenca Balgača, koji je bio najpovoljniji i najprihvatljiviji. Uz Aurela Seldera za nadzornika postavljen je i Milivoj Matić. Lorenc Balgač je 25. marta 1906. preminuo, ali se gradnja pod nadzorom građevinara Karla Hefuera, koju je garantovala Balgačova supruga Gotlibe, nastavila.

Za livenje i isporuku zvona određena je firma Franca Turija iz Budimpešte i zvona su stigla početkom juna 1906. godine. Najveće se zvalo Vera i na njemu je bio natpis kao i na staroj bogomolji Svi ste vi deca Božja verom u Isusa Hrista. Drugo zvono, srednje veličinie, zvalo se Ljubav i nosilo je natpis Ako jezike čovečije i anđeoske govorim a ljubav nemam, onda sam kao zvono koje ječi ili kimval koji zveči. Treće i najmanje zvalo se Nada i na njemu je pisalo, Budite u nadi radosni, a u nevolji budite trpeljivi, u molitvi budite postojani. Prvo oglašavanje zvona dogodilo se 14. juna 1906. godine uz prisustvo mnogih građana, različitih veroispovesti. Bio je to svečani i dirljivi trenutak. Crkva je osveštana 4. novembra 1906. godine, uz prisustvo mnogih vernika, zvuke orgulja i pevanja Luterove pesme Čvrst grad je Bog naš. Ovaj događaj bio je kruna i tačka na sav dotadašnji trud i rad ka osnivanju opštine i gradnji crkve. Događaj je bio vrlo svečan i veseo i to za sve vernike, simbolično je predstavljao suživot različitih religija i nacija na ovom području.

Crkva danas

Crkva i danas stoji na istom mestu i jedan je od simbola grada Pančeva. Evangelika u ovom kraju skoro da više i nema, tako da je crkva zaključana i ne služi svojoj prvobitnoj nameni. Bogosluženja nema u ovoj crkvi, a povremeno se u njoj održavaju koncerti klasične muzike.

Galerija

• Evangelička crkva u Pančevu
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Evangelizam
• Luteranizam

Literatura

• G. Švalm, Istorija Evangelističke crkvene opštine AV u Pančevu, Istorijski arhiv u Pančevu, Pančevo, 2018. (Prevod sa nemačkog: Bojana Cvetanović i Rozalija Nađ)
• L. Boehm, Monographie der Munizipalstadt Pancsova, Pančevo, 1903. (Prevod sa gotice: Elza Heš)

Spoljašnje veze

• Tihovanje Evangelističke crkve
• Crkve u Pančevu
• Izgradnja Evangelističke crkve u Pančevu
• Ulice Pančeva